Bart.V*nderLinden
3rd October 2015, 13:21
03 oktober 2015 09:37
Wat is er aan de hand met de kerncentrales in ons land? Als ze niet platliggen door defecten, dan wel door scheurtjes in een reactor, lijkt het. En als er niets aan de machinerie scheelt, worden ze gesaboteerd. Of is het net alsof Homer Simpson zelf er aan de knoppen zit.
‘Eine tickende Zeitbombe.’ Zo vatte WDR5, de publieke omroep in de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen, deze zomer de toestand in en rond de kerncentrales van Tihange samen. ‘Het is niet onrealistisch dat zich een meltdown voordoet zoals in Tsjernobyl of Fukushima’, klonk het. Brave Duitsers beefden in hun sofa’s.
Opmerkelijk: de journalisten baseerden zich niet op ‘klassieke’ tegenstanders van kernenergie die al jaren roepen dat centrales maar beter opgedoekt worden. Wel op wetenschappers die zich zorgen maken over de talloze minuscule scheurtjes die in 2012 werden aangetroffen in het reactorvat van Tihange 2, een van de drie kerncentrales in de deelgemeente van het Luikse stadje Hoei. Ook in een van de vier centrales in Doel (Doel 3) werden van die scheurtjes gevonden. Uitbater Electrabel hoopte de centrales op 1 november weer op te kunnen starten, maar dat wordt ten vroegste 1 januari. Het oordeel van het FANC, de Belgische nucleair toezichthouder die de knoop moet doorhakken, laat op zich wachten, bleek deze week.
En het stopt niet bij scheurtjes. Doel 4 werd in augustus vorig jaar gesaboteerd. Meer dan een jaar later is nog altijd niet duidelijk wie daarachter zat. Op de site van Tihange heerst een cultuur van ‘zelfgenoegzaamheid’ bij het personeel, hekelde het FANC deze zomer nog. De situatie liep er dermate uit de hand dat de toezichthouder een pv liet opstellen van de wanpraktijken. En - o ironie - toen Tihange 1 onlangs terugkwam uit onderhoud, moest de centrale na drie dagen alweer stilgelegd worden wegens een defect. Weinig landen die zo afhankelijk zijn van kernenergie als België en waar zo veel in de soep lijkt te draaien. Maar klopt die indruk? En hoe ernstig is de situatie? Een zoektocht door een mijnenveld.
Mijn 1. Technische pannes
Hoongelach op sociale media, toen Tihange 1 op 18 september een automatische noodstop maakte. De oudste kernreactor op de site was amper drie dagen eerder herstart, nadat hij sinds juli had stilgelegen voor een onderhoudsbeurt. ‘Een kleine technische panne met een van de waterpompen’, relativeerde het FANC het voorval. ‘Elk anderhalf jaar valt een kerncentrale wel eens stil door een technisch defect’, klonk het.
Maar hoe kan een onderdeel van een kerncentrale stukgaan net na een lang onderhoud? Net alsof je je auto ophaalt na een nazicht bij de garage en op weg naar huis gaat op het dashboard een lampje branden. Jan Bens, de topman van het FANC, wil niet reageren. Hij is bang dat politici zijn uitspraken zullen recupereren in hun strijd voor of tegen de Belgische kerncentrales. Het is een eerste aanwijzing van hoe explosief zelfs het kleinste nucleaire akkefietje in dit land geworden is. Het FANC wil ons wel achtergrondinformatie geven. Die hebben we vervolgens afgetoetst bij andere experts.
Sinds 2004 vinden op de sites van Doel en Tihange elk jaar tussen 20 en 52 incidenten plaats. Ze worden gerangschikt op een internationaal erkende schaal, waar 0 voor bijna verwaarloosbaar staat en 7 voor een meltdown. Een accident als dat met de kerncentrale van het Amerikaanse Three Mile Island in 1979, waarbij radioactief gas in de atmosfeer kwam maar niemand besmet raakte, kreeg een 4. Al elf jaar is het merendeel van de incidenten in België bijna verwaarloosbaar, het ‘zwaarste’ incident was er een van niveau 2 en dateert van jaren geleden.
Dit jaar waren er al 19 ongewenste voorvallen in Doel en Tihange, meer dan de helft met niveau 0. Daar moet bij gezegd dat ook op een gewone industriële site technische defecten voorvallen en dat de nucleaire sector de strengst gecontroleerde ter wereld is. Bovendien, klinkt het bij Electrabel, gelden de Belgische kerncentrales als de meest robuuste wereldwijd.
Bij het recente incident in Tihange 1 met de waterpomp is wel iemand in de fout gegaan, geeft Electrabel toe. ‘Tijdens het onderhoud is een technisch probleem over het hoofd gezien. Door iemand van ons, of door een onderaannemer’, zegt Wim De Clercq, hoofd van de nucleaire afdeling bij Electrabel. ‘Het mag niet. But it can happen.’ Dat neemt niet weg dat 15 van de 19 incidenten in de Belgische kerncentrales dit jaar op de site van Tihange voorvielen.
Mijn 2. Homer Simpson
Vanop afstand lijkt het alsof in de kerncentrales van Tihange meer dan één Homer Simpson (de prettig gestoorde nucleair inspecteur uit de tv-serie ‘The Simpsons’) aan de knoppen zit. Het FANC stuurde op 13 juli een verwittigingsbrief naar Electrabel omdat op de site van Tihange verschillende incidenten snel op elkaar volgden én omdat eerdere mondelinge verwittigingen om beter op te letten waren genegeerd. Een tank werd gereinigd en het water werd te overhaast geloosd. Een nazicht van elektrische borden duurde te lang. Samengevat: er werd af en toe losjes omgesprongen met het strikte schema en de uiterst strenge regels die het werk in een kerncentrale in veilige banen leiden.
In juli volgde nog een reeks voorvallen. ‘Er werd van regels afgeweken, er werden regels geïnterpreteerd in plaats van scrupuleus nageleefd, en tussen sommige afdelingen werd slecht gecommuniceerd’, zegt Wim De Clercq, tot 2012 trouwens directeur van de Tihange-site. In een uitzonderlijke demarche liet het FANC in augustus een pv opstellen van de inbreuken, waarover het parket van Hoei zich nog altijd buigt. Een blamage voor Electrabel, omdat het nooit eerder gebeurde, en omdat bij het FANC veel ex-Electrabel-werknemers werken. FANC-baas Jan Bens is ex-directeur van Doel.
Misschien hebben we in sommige categorieën personeel in Tihange te weinig geïnvesteerd.
-wim de clercq hoofd nucleaire afdeling electrabel
De toezichthouder wordt door critici daarom wel eens meegaand genoemd, maar in het licht van de gebeurtenissen in Tihange klopte het FANC toch keihard op tafel. Electrabel zette vier mensen tijdelijk op non-actief, wees een change manager aan, verstrengde de voorschriften en voorzag in een nieuw pakket opleidingen. Maar hoe bestaat het dat in een kerncentrale zelfgenoegzaamheid en laksheid in de rangen sluipen? Een ex-werknemer van Tihange die Electrabel in 2012 verliet, begrijpt het niet. ‘Toen ik er werkte, heerste er een cultuur van plichtsbewustzijn.’ Bij insiders klinkt het dat de aanstelling van Johan Hollevoet in 2012 als opvolger van De Clercq de relaties tussen het management en het personeel vertroebeld heeft. Zijn rechttoe-rechtaanstijl valt op een koude steen in het Luikse bekken met zijn militante vakbondstraditie. Geen enkele vakbondsman wil spreken. ‘Il y a une paix fragile aujourd’hui. Gardons-là.’
En er is de werkdruk. Inspecteurs die de site afdweilen met een af te vinken checklist zien soms tot hun frustratie het lijstje elk jaar langer worden. Electrabel zou te weinig investeren in personeel. Wim De Clercq nuanceert: ‘Toen ik in 2006 directeur werd, werkte er 700 man op de site, vandaag 1.100. Maar misschien hebben we in sommige categorieën personeel te weinig geïnvesteerd. Wat in Tihange gebeurd is, is een collectieve verantwoordelijkheid. Van de directeur, het middle management, de technici én de vakbonden. We willen en zullen de bedrijfscultuur veranderen. Maar dat gaat niet in één-twee-drie.’ De buitenwereld moet hopen dat Electrabel slaagt in zijn opzet, en dat de woelige sfeer op de werkvloer van Tihange nooit tot ernstiger incidenten leidt.
© Shutterstock/Filip Ysenbaert © Shutterstock/Filip Ysenbaert
Mijn 3. Sabotage
Naast de klassieke technische pannes en de bedrijfscultuur in Tihange hangt nog een groot vraagteken boven de kerncentrales van Electrabel. Wie saboteerde op 5 augustus vorig jaar de stoomturbine van Doel 4? Dat gebeurde in het niet-nucleaire gedeelte - er was dus nooit een gevaar voor de volksgezondheid - maar de sabotage deed wel een enorme hoeveelheid smeerolie weglekken. Daardoor raakte de turbine oververhit en zwaar beschadigd. Doel 4 ging als gevolg plat tot 19 december, wat Electrabel meer dan 100 miljoen euro kostte. Meteen goed voor de grootste economische sabotage in de Belgische naoorlogse geschiedenis.
Meer dan een jaar na de feiten is de dader nog niet gevat. Het federaal parket, bevoegd voor nucleaire dossiers, hult zich in stilzwijgen. Binnen Doel is het vermoeden groot dat het over een werknemer van Electrabel gaat die nog altijd aan de slag is op de site. ‘Het kan bijna niet anders’, zegt een insider. ‘De sabotage was subtiel, door iemand die geweten moet hebben dat de noodafvoer maar door één klep beveiligd was, en in een zone die maar toegankelijk is na een handscan, drie keer badgen en de invoer van een persoonlijke viercijferige code.’ Bovendien op een plaats waar net geen camera hing.
Het parket focust op 60 mensen die in de buurt waren. Maar omdat het gaat over een gebied ter grootte van een voetbalveld met vijf verdiepingen is het heel moeilijk om te weten wie precies waar was. Doel 4 ligt momenteel stil voor een tienjaarlijks onderhoud, maar start normaal op 13 oktober opnieuw op.
Na de sabotage legde de nucleaire waakhond FANC de uitbater Electrabel een batterij verse veiligheidsmaatregelen op. Maar helemaal waterdicht wordt het systeem nooit. En net omdat 60 mensen de sabotage kunnen hebben gepleegd, is het onmogelijk iemand op non-actief te zetten. ’We hebben een pak extra camera’s gehangen’, vertelt Wim De Clercq. ‘Alleen kun je er onmogelijk eentje hangen boven elke afsluiter van de kerncentrale. De oppervlakte is gewoon te groot, het zijn er te veel.’
Mijn 4. De scheurtjesreactoren.
En dan is er nog het technische vraagstuk van Electrabel. Het bedrijf ontdekte in de zomer van 2012 zelf bij een routinecontrole duizenden minuscule scheurtjes in de wanden van de reactorkuipen van Tihange 2 en Doel 3. Een wereldprimeur: volgens Electrabel het bewijs dat het bedrijf heel scherp test en dus veiligheid hoog in het vaandel draagt. Maar wel een nare: de reactorkuip, een meters hoog stalen vat met een 20 centimeter dikke wand, is het hart waar de kernreactie plaatsvindt, onvervangbaar en mag dus niet de minste beschadiging oplopen. Al drie jaar redetwisten wetenschappers net daarover: betekenen de scheurtjes dat de kuip beschadigd is en dat de centrales definitief moeten worden gesloten?
‘Neen’, zegt Electrabel. De scheurtjes zijn kleine waterstofbelletjes die in de reactorvaten geslopen zijn toen de fabrikant Rotterdamsche Droogdok Maatschappij, intussen failliet, ze decennia geleden goot. Samengevat: ze hebben altijd in het vat gezeten, maar zijn in 2012 pas gezien omdat de controleapparatuur vroeger minder scherp was. Maar niet iedereen is daar even zeker van. Volgens KU Leuven-professor Walter Bogaerts, gespecialiseerd in nucleaire technologie en corrosie van staal en zich baserend op Electrabel- en FANC-data, zijn de scheurtjes tussen 2012 en 2014 mogelijk gegroeid. ‘In de scheurtjes kan zich waterstof ophopen en uiteindelijk kan de reactor scheuren of lekken.’
‘Onzin’, repliceert Wim De Clercq. ‘We hebben wereldwijd gesproken met tientallen experts, de top van de top. Zij hebben de hypothese van Bogaerts geklasseerd. We zijn zeker: beide reactoren kunnen veilig heropstarten.’ De bal ligt nu opnieuw in het kamp van het FANC, dat wacht op het oordeel van het Amerikaanse Oak Ridge National Laboratory, de nucleaire studiegroep van het Amerikaanse ministerie van Energie die aangezocht werd als ultieme scherprechter.
Ook als de scheurtjesreactoren op 1 januari weer opengaan, zal de discussie blijven woeden. ‘Ik zou Tihange 2 en Doel 3 nooit meer laten opengaan’, zegt Dieter Majer, ex-hoofd van de Duitse nucleaire waakhond. ‘Ik ben geen materiaalexpert. Maar ik weet wel dat geen enkele studie van geen enkele expert op de reactor zelf is uitgevoerd. Dat zou het vat, en dus de centrale, stukmaken. Maar dan heb je pas 100 procent zekerheid. En net dat heb je nodig als het gaat om kernenergie.’ Electrabel gaat niet akkoord. ‘De critici laten zich leiden door hun ideologie.’
Mijn 5. De politiek
Als alle kernreactoren draaien, staan ze in voor ongeveer de helft van de elektriciteitsproductie. België staat op de vijfde plek van ’s werelds meest kernenergieafhankelijke landen, net na Oekraïne. En daar komt niet meteen verandering in. In december vorig jaar besliste de federale regering om Doel 1 en 2, beide van het bouwjaar 1975, tien jaar langer open te houden, tot 2025.
‘Doel 1 en 2 zouden gewoon dicht moeten’, vindt Ronnie Belmans, topman van het energieonderzoeksinstituut Energyville en ooit voorzitter van de hoogspanningsnetbeheerder Elia. ‘We zijn onze kerncentrales helemaal aan het uitleven.’ Belmans ziet geen probleem van veiligheid bij onze kerncentrales, maar wel een van betrouwbaarheid. ‘Het zijn oldtimers.’
Door Doel 1 en 2 langer open te houden, drukt de regering elke vernieuwing de kop in.
-ronnie belmans topman energyville
‘Kerncentrales waren decennia een bron van bevoorradingszekerheid, maar nu verhogen de stokoude centrales de onzekerheid’, meent energiespecialist Luc Barbé, een consultant die ook voor Ecolo werkt en in 2003 een van de architecten was van de Belgische kernuitstap. Sinds 2003 voerden de federale regeringen een nefast ‘stop and go’-beleid rond kerncentrales, vindt Ronny Belmans. ‘De spelregels veranderden minstens één keer om de twee jaar. Een drama. Niemand kan zijn boterham verdienen als er oude, afgeschreven kerncentrales in de energiemarkt zijn. Met de verlenging van Doel 1 en 2 redeneert de regering dat ze weer tien jaar gerust is, maar ze drukt opnieuw elke vernieuwing de kop in. Nu gaat er voor 2025 geen grote investering komen, in zo’n onzeker investeringsklimaat.’ Volgens de huidige spelregels zouden alle reactoren in drie jaar tijd, tussen 2022 en 2025, moeten stoppen met draaien. Niet realistisch, denken experts, net omdat er nu bitter weinig geïnvesteerd wordt in alternatieven.
Volgens Willy De Roovere, ex-baas van het FANC tussen 2006 en 2012, is er maar één zinnige oplossing. ‘De politieke overheden moeten idealiter van een wit blad vertrekken en uiteenzetten hoe de energiemix er binnen 20 jaar moet uitzien. Maar dat gebeurt niet omdat politieke partijen beslissingen nemen die gericht zijn op hun eigen belang, niet op het algemeen belang.’
Bron: De Tijd
Eigen mening : Kerncentrales zijn energiesystemen waar we met alle voorzorgen moeten omspringen. Op de sites van Doel en Tihange vinden elk jaar tussen 20 en 52 incidenten plaats. Dit vind ik erg veel voor een kerncentrale. Het zal zo maar eens zijn dat er binnen een paar jaar één van de 20 tot 52 incidenten een zware is. We mogen niets aan het toeval overlaten en moeten bijgevolg meer investeren in de veiligheid van kerncentrales. Ook ben ik van mening dat we de kerncentrales beter sluiten en investeren in groene energie. Het is wikken en wegen met voorbedachte rade tussen het beste rendement, de veiligheid en de natuurlijke aarding van energiecentrales.
Wat is er aan de hand met de kerncentrales in ons land? Als ze niet platliggen door defecten, dan wel door scheurtjes in een reactor, lijkt het. En als er niets aan de machinerie scheelt, worden ze gesaboteerd. Of is het net alsof Homer Simpson zelf er aan de knoppen zit.
‘Eine tickende Zeitbombe.’ Zo vatte WDR5, de publieke omroep in de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen, deze zomer de toestand in en rond de kerncentrales van Tihange samen. ‘Het is niet onrealistisch dat zich een meltdown voordoet zoals in Tsjernobyl of Fukushima’, klonk het. Brave Duitsers beefden in hun sofa’s.
Opmerkelijk: de journalisten baseerden zich niet op ‘klassieke’ tegenstanders van kernenergie die al jaren roepen dat centrales maar beter opgedoekt worden. Wel op wetenschappers die zich zorgen maken over de talloze minuscule scheurtjes die in 2012 werden aangetroffen in het reactorvat van Tihange 2, een van de drie kerncentrales in de deelgemeente van het Luikse stadje Hoei. Ook in een van de vier centrales in Doel (Doel 3) werden van die scheurtjes gevonden. Uitbater Electrabel hoopte de centrales op 1 november weer op te kunnen starten, maar dat wordt ten vroegste 1 januari. Het oordeel van het FANC, de Belgische nucleair toezichthouder die de knoop moet doorhakken, laat op zich wachten, bleek deze week.
En het stopt niet bij scheurtjes. Doel 4 werd in augustus vorig jaar gesaboteerd. Meer dan een jaar later is nog altijd niet duidelijk wie daarachter zat. Op de site van Tihange heerst een cultuur van ‘zelfgenoegzaamheid’ bij het personeel, hekelde het FANC deze zomer nog. De situatie liep er dermate uit de hand dat de toezichthouder een pv liet opstellen van de wanpraktijken. En - o ironie - toen Tihange 1 onlangs terugkwam uit onderhoud, moest de centrale na drie dagen alweer stilgelegd worden wegens een defect. Weinig landen die zo afhankelijk zijn van kernenergie als België en waar zo veel in de soep lijkt te draaien. Maar klopt die indruk? En hoe ernstig is de situatie? Een zoektocht door een mijnenveld.
Mijn 1. Technische pannes
Hoongelach op sociale media, toen Tihange 1 op 18 september een automatische noodstop maakte. De oudste kernreactor op de site was amper drie dagen eerder herstart, nadat hij sinds juli had stilgelegen voor een onderhoudsbeurt. ‘Een kleine technische panne met een van de waterpompen’, relativeerde het FANC het voorval. ‘Elk anderhalf jaar valt een kerncentrale wel eens stil door een technisch defect’, klonk het.
Maar hoe kan een onderdeel van een kerncentrale stukgaan net na een lang onderhoud? Net alsof je je auto ophaalt na een nazicht bij de garage en op weg naar huis gaat op het dashboard een lampje branden. Jan Bens, de topman van het FANC, wil niet reageren. Hij is bang dat politici zijn uitspraken zullen recupereren in hun strijd voor of tegen de Belgische kerncentrales. Het is een eerste aanwijzing van hoe explosief zelfs het kleinste nucleaire akkefietje in dit land geworden is. Het FANC wil ons wel achtergrondinformatie geven. Die hebben we vervolgens afgetoetst bij andere experts.
Sinds 2004 vinden op de sites van Doel en Tihange elk jaar tussen 20 en 52 incidenten plaats. Ze worden gerangschikt op een internationaal erkende schaal, waar 0 voor bijna verwaarloosbaar staat en 7 voor een meltdown. Een accident als dat met de kerncentrale van het Amerikaanse Three Mile Island in 1979, waarbij radioactief gas in de atmosfeer kwam maar niemand besmet raakte, kreeg een 4. Al elf jaar is het merendeel van de incidenten in België bijna verwaarloosbaar, het ‘zwaarste’ incident was er een van niveau 2 en dateert van jaren geleden.
Dit jaar waren er al 19 ongewenste voorvallen in Doel en Tihange, meer dan de helft met niveau 0. Daar moet bij gezegd dat ook op een gewone industriële site technische defecten voorvallen en dat de nucleaire sector de strengst gecontroleerde ter wereld is. Bovendien, klinkt het bij Electrabel, gelden de Belgische kerncentrales als de meest robuuste wereldwijd.
Bij het recente incident in Tihange 1 met de waterpomp is wel iemand in de fout gegaan, geeft Electrabel toe. ‘Tijdens het onderhoud is een technisch probleem over het hoofd gezien. Door iemand van ons, of door een onderaannemer’, zegt Wim De Clercq, hoofd van de nucleaire afdeling bij Electrabel. ‘Het mag niet. But it can happen.’ Dat neemt niet weg dat 15 van de 19 incidenten in de Belgische kerncentrales dit jaar op de site van Tihange voorvielen.
Mijn 2. Homer Simpson
Vanop afstand lijkt het alsof in de kerncentrales van Tihange meer dan één Homer Simpson (de prettig gestoorde nucleair inspecteur uit de tv-serie ‘The Simpsons’) aan de knoppen zit. Het FANC stuurde op 13 juli een verwittigingsbrief naar Electrabel omdat op de site van Tihange verschillende incidenten snel op elkaar volgden én omdat eerdere mondelinge verwittigingen om beter op te letten waren genegeerd. Een tank werd gereinigd en het water werd te overhaast geloosd. Een nazicht van elektrische borden duurde te lang. Samengevat: er werd af en toe losjes omgesprongen met het strikte schema en de uiterst strenge regels die het werk in een kerncentrale in veilige banen leiden.
In juli volgde nog een reeks voorvallen. ‘Er werd van regels afgeweken, er werden regels geïnterpreteerd in plaats van scrupuleus nageleefd, en tussen sommige afdelingen werd slecht gecommuniceerd’, zegt Wim De Clercq, tot 2012 trouwens directeur van de Tihange-site. In een uitzonderlijke demarche liet het FANC in augustus een pv opstellen van de inbreuken, waarover het parket van Hoei zich nog altijd buigt. Een blamage voor Electrabel, omdat het nooit eerder gebeurde, en omdat bij het FANC veel ex-Electrabel-werknemers werken. FANC-baas Jan Bens is ex-directeur van Doel.
Misschien hebben we in sommige categorieën personeel in Tihange te weinig geïnvesteerd.
-wim de clercq hoofd nucleaire afdeling electrabel
De toezichthouder wordt door critici daarom wel eens meegaand genoemd, maar in het licht van de gebeurtenissen in Tihange klopte het FANC toch keihard op tafel. Electrabel zette vier mensen tijdelijk op non-actief, wees een change manager aan, verstrengde de voorschriften en voorzag in een nieuw pakket opleidingen. Maar hoe bestaat het dat in een kerncentrale zelfgenoegzaamheid en laksheid in de rangen sluipen? Een ex-werknemer van Tihange die Electrabel in 2012 verliet, begrijpt het niet. ‘Toen ik er werkte, heerste er een cultuur van plichtsbewustzijn.’ Bij insiders klinkt het dat de aanstelling van Johan Hollevoet in 2012 als opvolger van De Clercq de relaties tussen het management en het personeel vertroebeld heeft. Zijn rechttoe-rechtaanstijl valt op een koude steen in het Luikse bekken met zijn militante vakbondstraditie. Geen enkele vakbondsman wil spreken. ‘Il y a une paix fragile aujourd’hui. Gardons-là.’
En er is de werkdruk. Inspecteurs die de site afdweilen met een af te vinken checklist zien soms tot hun frustratie het lijstje elk jaar langer worden. Electrabel zou te weinig investeren in personeel. Wim De Clercq nuanceert: ‘Toen ik in 2006 directeur werd, werkte er 700 man op de site, vandaag 1.100. Maar misschien hebben we in sommige categorieën personeel te weinig geïnvesteerd. Wat in Tihange gebeurd is, is een collectieve verantwoordelijkheid. Van de directeur, het middle management, de technici én de vakbonden. We willen en zullen de bedrijfscultuur veranderen. Maar dat gaat niet in één-twee-drie.’ De buitenwereld moet hopen dat Electrabel slaagt in zijn opzet, en dat de woelige sfeer op de werkvloer van Tihange nooit tot ernstiger incidenten leidt.
© Shutterstock/Filip Ysenbaert © Shutterstock/Filip Ysenbaert
Mijn 3. Sabotage
Naast de klassieke technische pannes en de bedrijfscultuur in Tihange hangt nog een groot vraagteken boven de kerncentrales van Electrabel. Wie saboteerde op 5 augustus vorig jaar de stoomturbine van Doel 4? Dat gebeurde in het niet-nucleaire gedeelte - er was dus nooit een gevaar voor de volksgezondheid - maar de sabotage deed wel een enorme hoeveelheid smeerolie weglekken. Daardoor raakte de turbine oververhit en zwaar beschadigd. Doel 4 ging als gevolg plat tot 19 december, wat Electrabel meer dan 100 miljoen euro kostte. Meteen goed voor de grootste economische sabotage in de Belgische naoorlogse geschiedenis.
Meer dan een jaar na de feiten is de dader nog niet gevat. Het federaal parket, bevoegd voor nucleaire dossiers, hult zich in stilzwijgen. Binnen Doel is het vermoeden groot dat het over een werknemer van Electrabel gaat die nog altijd aan de slag is op de site. ‘Het kan bijna niet anders’, zegt een insider. ‘De sabotage was subtiel, door iemand die geweten moet hebben dat de noodafvoer maar door één klep beveiligd was, en in een zone die maar toegankelijk is na een handscan, drie keer badgen en de invoer van een persoonlijke viercijferige code.’ Bovendien op een plaats waar net geen camera hing.
Het parket focust op 60 mensen die in de buurt waren. Maar omdat het gaat over een gebied ter grootte van een voetbalveld met vijf verdiepingen is het heel moeilijk om te weten wie precies waar was. Doel 4 ligt momenteel stil voor een tienjaarlijks onderhoud, maar start normaal op 13 oktober opnieuw op.
Na de sabotage legde de nucleaire waakhond FANC de uitbater Electrabel een batterij verse veiligheidsmaatregelen op. Maar helemaal waterdicht wordt het systeem nooit. En net omdat 60 mensen de sabotage kunnen hebben gepleegd, is het onmogelijk iemand op non-actief te zetten. ’We hebben een pak extra camera’s gehangen’, vertelt Wim De Clercq. ‘Alleen kun je er onmogelijk eentje hangen boven elke afsluiter van de kerncentrale. De oppervlakte is gewoon te groot, het zijn er te veel.’
Mijn 4. De scheurtjesreactoren.
En dan is er nog het technische vraagstuk van Electrabel. Het bedrijf ontdekte in de zomer van 2012 zelf bij een routinecontrole duizenden minuscule scheurtjes in de wanden van de reactorkuipen van Tihange 2 en Doel 3. Een wereldprimeur: volgens Electrabel het bewijs dat het bedrijf heel scherp test en dus veiligheid hoog in het vaandel draagt. Maar wel een nare: de reactorkuip, een meters hoog stalen vat met een 20 centimeter dikke wand, is het hart waar de kernreactie plaatsvindt, onvervangbaar en mag dus niet de minste beschadiging oplopen. Al drie jaar redetwisten wetenschappers net daarover: betekenen de scheurtjes dat de kuip beschadigd is en dat de centrales definitief moeten worden gesloten?
‘Neen’, zegt Electrabel. De scheurtjes zijn kleine waterstofbelletjes die in de reactorvaten geslopen zijn toen de fabrikant Rotterdamsche Droogdok Maatschappij, intussen failliet, ze decennia geleden goot. Samengevat: ze hebben altijd in het vat gezeten, maar zijn in 2012 pas gezien omdat de controleapparatuur vroeger minder scherp was. Maar niet iedereen is daar even zeker van. Volgens KU Leuven-professor Walter Bogaerts, gespecialiseerd in nucleaire technologie en corrosie van staal en zich baserend op Electrabel- en FANC-data, zijn de scheurtjes tussen 2012 en 2014 mogelijk gegroeid. ‘In de scheurtjes kan zich waterstof ophopen en uiteindelijk kan de reactor scheuren of lekken.’
‘Onzin’, repliceert Wim De Clercq. ‘We hebben wereldwijd gesproken met tientallen experts, de top van de top. Zij hebben de hypothese van Bogaerts geklasseerd. We zijn zeker: beide reactoren kunnen veilig heropstarten.’ De bal ligt nu opnieuw in het kamp van het FANC, dat wacht op het oordeel van het Amerikaanse Oak Ridge National Laboratory, de nucleaire studiegroep van het Amerikaanse ministerie van Energie die aangezocht werd als ultieme scherprechter.
Ook als de scheurtjesreactoren op 1 januari weer opengaan, zal de discussie blijven woeden. ‘Ik zou Tihange 2 en Doel 3 nooit meer laten opengaan’, zegt Dieter Majer, ex-hoofd van de Duitse nucleaire waakhond. ‘Ik ben geen materiaalexpert. Maar ik weet wel dat geen enkele studie van geen enkele expert op de reactor zelf is uitgevoerd. Dat zou het vat, en dus de centrale, stukmaken. Maar dan heb je pas 100 procent zekerheid. En net dat heb je nodig als het gaat om kernenergie.’ Electrabel gaat niet akkoord. ‘De critici laten zich leiden door hun ideologie.’
Mijn 5. De politiek
Als alle kernreactoren draaien, staan ze in voor ongeveer de helft van de elektriciteitsproductie. België staat op de vijfde plek van ’s werelds meest kernenergieafhankelijke landen, net na Oekraïne. En daar komt niet meteen verandering in. In december vorig jaar besliste de federale regering om Doel 1 en 2, beide van het bouwjaar 1975, tien jaar langer open te houden, tot 2025.
‘Doel 1 en 2 zouden gewoon dicht moeten’, vindt Ronnie Belmans, topman van het energieonderzoeksinstituut Energyville en ooit voorzitter van de hoogspanningsnetbeheerder Elia. ‘We zijn onze kerncentrales helemaal aan het uitleven.’ Belmans ziet geen probleem van veiligheid bij onze kerncentrales, maar wel een van betrouwbaarheid. ‘Het zijn oldtimers.’
Door Doel 1 en 2 langer open te houden, drukt de regering elke vernieuwing de kop in.
-ronnie belmans topman energyville
‘Kerncentrales waren decennia een bron van bevoorradingszekerheid, maar nu verhogen de stokoude centrales de onzekerheid’, meent energiespecialist Luc Barbé, een consultant die ook voor Ecolo werkt en in 2003 een van de architecten was van de Belgische kernuitstap. Sinds 2003 voerden de federale regeringen een nefast ‘stop and go’-beleid rond kerncentrales, vindt Ronny Belmans. ‘De spelregels veranderden minstens één keer om de twee jaar. Een drama. Niemand kan zijn boterham verdienen als er oude, afgeschreven kerncentrales in de energiemarkt zijn. Met de verlenging van Doel 1 en 2 redeneert de regering dat ze weer tien jaar gerust is, maar ze drukt opnieuw elke vernieuwing de kop in. Nu gaat er voor 2025 geen grote investering komen, in zo’n onzeker investeringsklimaat.’ Volgens de huidige spelregels zouden alle reactoren in drie jaar tijd, tussen 2022 en 2025, moeten stoppen met draaien. Niet realistisch, denken experts, net omdat er nu bitter weinig geïnvesteerd wordt in alternatieven.
Volgens Willy De Roovere, ex-baas van het FANC tussen 2006 en 2012, is er maar één zinnige oplossing. ‘De politieke overheden moeten idealiter van een wit blad vertrekken en uiteenzetten hoe de energiemix er binnen 20 jaar moet uitzien. Maar dat gebeurt niet omdat politieke partijen beslissingen nemen die gericht zijn op hun eigen belang, niet op het algemeen belang.’
Bron: De Tijd
Eigen mening : Kerncentrales zijn energiesystemen waar we met alle voorzorgen moeten omspringen. Op de sites van Doel en Tihange vinden elk jaar tussen 20 en 52 incidenten plaats. Dit vind ik erg veel voor een kerncentrale. Het zal zo maar eens zijn dat er binnen een paar jaar één van de 20 tot 52 incidenten een zware is. We mogen niets aan het toeval overlaten en moeten bijgevolg meer investeren in de veiligheid van kerncentrales. Ook ben ik van mening dat we de kerncentrales beter sluiten en investeren in groene energie. Het is wikken en wegen met voorbedachte rade tussen het beste rendement, de veiligheid en de natuurlijke aarding van energiecentrales.