Barst
13th September 2015, 03:13
5 opdrachten in tijden van angst
Leo Bormans (red.), Hoop. The World Book of Hope, Lannoo, 2015
‘De tijd waarin wij leven vormt een enorme uitdaging voor onze menselijkheid. Het is een tijd die de waarden van menselijk begrip, wederzijds respect en mededogen zwaar op de proef stelt’, schrijft Martha C. Nussbaum in het boek Hoop. The World Book of Hope. ‘Ik wil iets zeggen over hoe wij moeten leven in tijden die onze waarden van respect en tolerantie aan een test onderwerpen, waarin we te maken hebben met een verfoeilijk beleid van xenofobie en haat. Wij hebben ten minste vijf opdrachten waarmee wij onze zware toekomst tegemoet moeten treden. Hoop koesteren is er één van.’
Persoonlijk verkies ik het woord ‘respect’ boven het woord ‘tolerantie’. ‘Tolerantie’ suggereert immers een hiërarchie waarin een meerderheid zich verwaardigt te leven met mensen over wie ze niet per se een goed gevoel heeft. Dat is ook de reden waarom de eerste president van de Verenigde Staten, George Washington, het woord verwierp. Hij heeft ooit een brief geschreven aan de joodse congregatie van Newport, Rhode Island, waarin hij stelde: ‘Wij spreken nu niet langer van tolerantie, want dat wekt de indruk dat een bepaalde klasse mensen mag genieten van gelijke natuurlijke rechten dankzij de inschikkelijkheid van een andere klasse.’
Het gaat dus om respect en gelijke natuurlijke rechten. Hoe moeten we die behouden, in deze uitdagende tijden? Ik stel voor om onze moeilijke toekomst tegemoet te treden met vijf opdrachten, die in tijden van angst niet gemakkelijk te verwezenlijken zijn. Het is de meest verheven plicht van ons onderwijs en van journalisten om deze waarden te koesteren: intelligente omgang met informatie, principieel consistent zijn, verbeelding cultiveren, samenwerken en hoop koesteren.
1. Informatie
We moeten kijken naar de feiten en oordelen op basis van de feiten. We moeten ons niet door onverantwoordelijke stemmen laten ophitsen om bewijzen te negeren of te oordelen aan de hand van onnauwkeurige stereotypen. Ik bedoel onder meer dat we ons allemaal zouden moeten verdiepen in de diverse varianten van de islam, zodat we begrijpen hoe verziekt de versie is die door terroristen wordt aangehangen. Zo kunnen we leren hoe we onze islamitische medeburgers met respect kunnen behandelen. De meeste mensen moeten ook hun eigen geschiedenis bestuderen: als we praten over verafgoding van beelden zouden we ons er bijvoorbeeld bewuster van moeten zijn dat het verbod op beeldendienst een belangrijke rol speelt in het jodendom, het protestante christendom en de islam, en dat zo’n verbod tot afschuwelijke daden van geweld heeft geleid. Denk maar aan de Engelse burgeroorlog, toen puriteinen representatieve kunst in kerken vernietigden en de makers ervan vermoordden. We moeten ook moslimlanden bestuderen waarin de islam een liberale verlichting heeft doorgemaakt, zoals India en Indonesië, de twee landen met de grootste moslimpopulaties ter wereld.
Er zijn nog veel andere dingen die we kunnen leren: de geschiedenis van het kolonialisme en de complexe strijd ertegen, de bedreigingen van het milieu, de hindernissen waarmee landen te maken krijgen wanneer ze een behoorlijke levensstandaard proberen te bereiken. Dit zijn slechts enkele van de onderwerpen die een geïnformeerde ‘wereldburger’ moet onderzoeken. En we moeten dit onderzoek aanbieden aan alle leerlingen, niet alleen aan mensen die afstuderen in de geschiedenis of de milieukunde. Daarnaast moeten we ook kritisch leren denken. En wat we horen of leren moeten we toetsen op nauwkeurigheid, onderbouwing enzovoort. We mogen ons niet laten betoveren door retoriek maar moeten zoeken naar steekhoudende argumenten.
2. Principiële consistentie
We moeten anderen precies zo beoordelen als wij onszelf beoordelen, en we moeten ons houden aan dezelfde regels die we aan anderen opleggen. Als wij een islamitisch kledingstuk verbieden omdat het door zijn lengte en volume een bedreiging voor de veiligheid vormt, moeten we ons evenveel zorgen maken over Martha Nussbaum die in haar winterkleding over de Michigan Avenue in Chicago loopt. Haar kleding bedekt immers niet alleen haar hele lichaam maar ook haar hele gezicht, met uitzondering van de ogen – en zelfs die zijn bedekt met een speciale zonnebril tegen de wind. De gedachte dat we veilig zijn als we mensen met een ander uiterlijk demoniseren is niet alleen beledigend, maar ook dom.
In ons streven naar principiële consistentie moeten we echter verder gaan dan alleen onze eigen veiligheid beschermen: we moeten streven naar fatsoen en respect. Ik zal een wat luchthartig voorbeeld geven. De National Football League in de Verenigde Staten kondigde onlangs aan een islamitische speler te willen straffen omdat die na een uitstekende wedstrijd op de grond had geknield om een dankgebed uit te spreken. Er bestaat een regel die spelers verbiedt op de grond te knielen na een wedstrijd – ik heb geen idee waarom – en de bond meende dat hij die regel had overtreden. Maar spelers en supporters wezen er onmiddellijk op dat gelovige christelijke spelers wél voor een gebed op de grond mochten knielen. Terecht eisten zij dat de islamitische speler dezelfde uitzonderingspositie kreeg. Gelukkig krabbelde de sportbond terug. Dat is wat ik bedoel met principiële consistentie, en overal waar we in onze pluralistische samenlevingen kijken, is er behoefte aan. Maar ze wordt niet altijd in ere gehouden.
3. Verbeelding
Wij worden allemaal geboren met het vermogen om de wereld vanuit het gezichtspunt van anderen te bekijken, maar doorgaans wordt dat vermogen zeer beperkt in de praktijk gebracht. We leren hoe de wereld eruitziet vanuit het gezichtspunt van onze eigen familie, maar we weten niets van het gezichtspunt van mensen die verder van ons vandaan wonen. Om goede burgers in onze complexe wereld te worden, moeten we proberen de wereld vanuit veel verschillende posities te bekijken. Gewapend met onze historische kennis moeten we ons afvragen welke invloed wij als kiezer en burger uitoefenen op het leven van allerlei verschillende soorten mensen. En dat kan alleen als we de wereld vanuit hun gezichtspunt bekijken. De verbeelding cultiveren is één van de belangrijkste taken van het onderwijssysteem. Daarom moeten wij niet bezuinigen op programma’s op het gebied van de geschiedenis, de literatuur en de filosofie, maar ze juist versterken.
4. Teamwork
We leven met andere mensen, maar we leven vaak langs elkaar heen. Of erger nog: we zien anderen als concurrenten die we moeten verslaan. Menselijke waarden kunnen in onze gevaarlijke tijd niet zegevieren, tenzij mensen de handen ineenslaan om de problemen van de mensheid aan te pakken, op voet van gelijkheid en met respect en wederkerigheid. Teamwork speelt een rol bij alle drie de opdrachten die ik al heb genoemd. Wederkerigheid vergt immers intelligent denkwerk. Daarnaast vraagt ze dat wij principieel consistent zijn en onze verbeelding aan het werk houden. In moderne naties komt teamwork maar weinig voor. Politiek is een activiteit geworden waarin elke groep probeert de andere groep dwars te zitten of te verslaan en waarin een gemeenschappelijk doel ontbreekt. Daar moet een einde aan komen als we de problemen van de mensheid naar een oplossing willen brengen.
5. Hoop
Deze laatste waarde zal velen vreemd in de oren klinken. Maar niet de lezers van The World Book of Hope. Waar zou hoop vandaan kunnen komen in zulke zwaarmoedige tijden? En waarom zouden we überhaupt moeten hopen? Immanuel Kant heeft gezegd dat zelfs wanneer we geen reden tot hoop zien, we een morele plicht hebben hoop te koesteren. Zoals hij zich uitdrukte leek de plicht om te hopen een sombere onderneming. Ik denk echter dat hoop alleen vol te houden is als we vreugde in het leven hebben. We moeten dus plezier ontlenen aan onze vrienden en onze gemeenschap en we moeten niet alleen werken, maar ook spelen, waarbij vreugde altijd met inspanning wordt gecombineerd, en betrokkenheid met plezier. Hoop heeft niets te maken met gedeprimeerd en somber zijn, maar met speels en misschien dwaas zijn, met dansen of schilderen. Hoop heeft te maken met genieten en plezier hebben. En het is plezier in het leven dat ons gaande houdt, dat ons tot aanhangers van respect, mededogen en rechtvaardigheid maakt, terwijl we de hindernissen op ons pad proberen te overwinnen.
DS, 12-09-2015 (Martha C. Nussbaum)
Leo Bormans (red.), Hoop. The World Book of Hope, Lannoo, 2015
‘De tijd waarin wij leven vormt een enorme uitdaging voor onze menselijkheid. Het is een tijd die de waarden van menselijk begrip, wederzijds respect en mededogen zwaar op de proef stelt’, schrijft Martha C. Nussbaum in het boek Hoop. The World Book of Hope. ‘Ik wil iets zeggen over hoe wij moeten leven in tijden die onze waarden van respect en tolerantie aan een test onderwerpen, waarin we te maken hebben met een verfoeilijk beleid van xenofobie en haat. Wij hebben ten minste vijf opdrachten waarmee wij onze zware toekomst tegemoet moeten treden. Hoop koesteren is er één van.’
Persoonlijk verkies ik het woord ‘respect’ boven het woord ‘tolerantie’. ‘Tolerantie’ suggereert immers een hiërarchie waarin een meerderheid zich verwaardigt te leven met mensen over wie ze niet per se een goed gevoel heeft. Dat is ook de reden waarom de eerste president van de Verenigde Staten, George Washington, het woord verwierp. Hij heeft ooit een brief geschreven aan de joodse congregatie van Newport, Rhode Island, waarin hij stelde: ‘Wij spreken nu niet langer van tolerantie, want dat wekt de indruk dat een bepaalde klasse mensen mag genieten van gelijke natuurlijke rechten dankzij de inschikkelijkheid van een andere klasse.’
Het gaat dus om respect en gelijke natuurlijke rechten. Hoe moeten we die behouden, in deze uitdagende tijden? Ik stel voor om onze moeilijke toekomst tegemoet te treden met vijf opdrachten, die in tijden van angst niet gemakkelijk te verwezenlijken zijn. Het is de meest verheven plicht van ons onderwijs en van journalisten om deze waarden te koesteren: intelligente omgang met informatie, principieel consistent zijn, verbeelding cultiveren, samenwerken en hoop koesteren.
1. Informatie
We moeten kijken naar de feiten en oordelen op basis van de feiten. We moeten ons niet door onverantwoordelijke stemmen laten ophitsen om bewijzen te negeren of te oordelen aan de hand van onnauwkeurige stereotypen. Ik bedoel onder meer dat we ons allemaal zouden moeten verdiepen in de diverse varianten van de islam, zodat we begrijpen hoe verziekt de versie is die door terroristen wordt aangehangen. Zo kunnen we leren hoe we onze islamitische medeburgers met respect kunnen behandelen. De meeste mensen moeten ook hun eigen geschiedenis bestuderen: als we praten over verafgoding van beelden zouden we ons er bijvoorbeeld bewuster van moeten zijn dat het verbod op beeldendienst een belangrijke rol speelt in het jodendom, het protestante christendom en de islam, en dat zo’n verbod tot afschuwelijke daden van geweld heeft geleid. Denk maar aan de Engelse burgeroorlog, toen puriteinen representatieve kunst in kerken vernietigden en de makers ervan vermoordden. We moeten ook moslimlanden bestuderen waarin de islam een liberale verlichting heeft doorgemaakt, zoals India en Indonesië, de twee landen met de grootste moslimpopulaties ter wereld.
Er zijn nog veel andere dingen die we kunnen leren: de geschiedenis van het kolonialisme en de complexe strijd ertegen, de bedreigingen van het milieu, de hindernissen waarmee landen te maken krijgen wanneer ze een behoorlijke levensstandaard proberen te bereiken. Dit zijn slechts enkele van de onderwerpen die een geïnformeerde ‘wereldburger’ moet onderzoeken. En we moeten dit onderzoek aanbieden aan alle leerlingen, niet alleen aan mensen die afstuderen in de geschiedenis of de milieukunde. Daarnaast moeten we ook kritisch leren denken. En wat we horen of leren moeten we toetsen op nauwkeurigheid, onderbouwing enzovoort. We mogen ons niet laten betoveren door retoriek maar moeten zoeken naar steekhoudende argumenten.
2. Principiële consistentie
We moeten anderen precies zo beoordelen als wij onszelf beoordelen, en we moeten ons houden aan dezelfde regels die we aan anderen opleggen. Als wij een islamitisch kledingstuk verbieden omdat het door zijn lengte en volume een bedreiging voor de veiligheid vormt, moeten we ons evenveel zorgen maken over Martha Nussbaum die in haar winterkleding over de Michigan Avenue in Chicago loopt. Haar kleding bedekt immers niet alleen haar hele lichaam maar ook haar hele gezicht, met uitzondering van de ogen – en zelfs die zijn bedekt met een speciale zonnebril tegen de wind. De gedachte dat we veilig zijn als we mensen met een ander uiterlijk demoniseren is niet alleen beledigend, maar ook dom.
In ons streven naar principiële consistentie moeten we echter verder gaan dan alleen onze eigen veiligheid beschermen: we moeten streven naar fatsoen en respect. Ik zal een wat luchthartig voorbeeld geven. De National Football League in de Verenigde Staten kondigde onlangs aan een islamitische speler te willen straffen omdat die na een uitstekende wedstrijd op de grond had geknield om een dankgebed uit te spreken. Er bestaat een regel die spelers verbiedt op de grond te knielen na een wedstrijd – ik heb geen idee waarom – en de bond meende dat hij die regel had overtreden. Maar spelers en supporters wezen er onmiddellijk op dat gelovige christelijke spelers wél voor een gebed op de grond mochten knielen. Terecht eisten zij dat de islamitische speler dezelfde uitzonderingspositie kreeg. Gelukkig krabbelde de sportbond terug. Dat is wat ik bedoel met principiële consistentie, en overal waar we in onze pluralistische samenlevingen kijken, is er behoefte aan. Maar ze wordt niet altijd in ere gehouden.
3. Verbeelding
Wij worden allemaal geboren met het vermogen om de wereld vanuit het gezichtspunt van anderen te bekijken, maar doorgaans wordt dat vermogen zeer beperkt in de praktijk gebracht. We leren hoe de wereld eruitziet vanuit het gezichtspunt van onze eigen familie, maar we weten niets van het gezichtspunt van mensen die verder van ons vandaan wonen. Om goede burgers in onze complexe wereld te worden, moeten we proberen de wereld vanuit veel verschillende posities te bekijken. Gewapend met onze historische kennis moeten we ons afvragen welke invloed wij als kiezer en burger uitoefenen op het leven van allerlei verschillende soorten mensen. En dat kan alleen als we de wereld vanuit hun gezichtspunt bekijken. De verbeelding cultiveren is één van de belangrijkste taken van het onderwijssysteem. Daarom moeten wij niet bezuinigen op programma’s op het gebied van de geschiedenis, de literatuur en de filosofie, maar ze juist versterken.
4. Teamwork
We leven met andere mensen, maar we leven vaak langs elkaar heen. Of erger nog: we zien anderen als concurrenten die we moeten verslaan. Menselijke waarden kunnen in onze gevaarlijke tijd niet zegevieren, tenzij mensen de handen ineenslaan om de problemen van de mensheid aan te pakken, op voet van gelijkheid en met respect en wederkerigheid. Teamwork speelt een rol bij alle drie de opdrachten die ik al heb genoemd. Wederkerigheid vergt immers intelligent denkwerk. Daarnaast vraagt ze dat wij principieel consistent zijn en onze verbeelding aan het werk houden. In moderne naties komt teamwork maar weinig voor. Politiek is een activiteit geworden waarin elke groep probeert de andere groep dwars te zitten of te verslaan en waarin een gemeenschappelijk doel ontbreekt. Daar moet een einde aan komen als we de problemen van de mensheid naar een oplossing willen brengen.
5. Hoop
Deze laatste waarde zal velen vreemd in de oren klinken. Maar niet de lezers van The World Book of Hope. Waar zou hoop vandaan kunnen komen in zulke zwaarmoedige tijden? En waarom zouden we überhaupt moeten hopen? Immanuel Kant heeft gezegd dat zelfs wanneer we geen reden tot hoop zien, we een morele plicht hebben hoop te koesteren. Zoals hij zich uitdrukte leek de plicht om te hopen een sombere onderneming. Ik denk echter dat hoop alleen vol te houden is als we vreugde in het leven hebben. We moeten dus plezier ontlenen aan onze vrienden en onze gemeenschap en we moeten niet alleen werken, maar ook spelen, waarbij vreugde altijd met inspanning wordt gecombineerd, en betrokkenheid met plezier. Hoop heeft niets te maken met gedeprimeerd en somber zijn, maar met speels en misschien dwaas zijn, met dansen of schilderen. Hoop heeft te maken met genieten en plezier hebben. En het is plezier in het leven dat ons gaande houdt, dat ons tot aanhangers van respect, mededogen en rechtvaardigheid maakt, terwijl we de hindernissen op ons pad proberen te overwinnen.
DS, 12-09-2015 (Martha C. Nussbaum)