Barst
2nd February 2013, 19:57
Folteren is altijd afschuwelijk
Zoals niemand het in zijn hoofd haalt om het nut van verkrachtingen te bewijzen, zo moet ook foltering als ethisch onaanvaardbaar worden afgewezen. Net daarom is Slavoj Zizek zo geschokt door de film ‘Zero Dark Thirty', die deze week bij ons in de zalen komt.
In een brief aan de LA Times rechtvaardigde Kathryn Bigelow, de regisseur van Zero Dark Thirty , de manier waarop haar film de folteringen toont die overheidsagenten gebruikten om Osama bin Laden op te sporen en te doden.
‘Kunstenaars weten dat tonen niet hetzelfde is als goedkeuren. Als dat wel zo was, zou geen enkele schilder onmenselijke praktijken kunnen afbeelden, zou geen enkele auteur erover kunnen schrijven, zou geen enkele filmmaker kunnen ingaan op de pijnlijke onderwerpen van onze tijd.'
Holocaust als industriële operatie
Heus? Je hoeft geen moralist te zijn en evenmin naïef over de noodzaak om terrorisme te bestrijden, om te vinden dat foltering zo afschuwelijk is dat een neutrale voorstelling ervan al een soort goedkeuring vormt.
Stel u een documentaire voor die de Holocaust nuchter en neutraal als een grootschalige industriële en logistieke operatie zou tonen, met de nadruk op de technische problemen die erbij kwamen kijken: vervoer, opruiming van de lijken, paniek voorkomen als de slachtoffers naar de gaskamer gaan. Zo'n film zou ofwel een diepe, immorele fascinatie met zijn onderwerp belichamen, ofwel op de obscene neutraliteit van zijn stijl rekenen om afkeer en verontwaardiging op te wekken bij het publiek.
Welke keuze heeft Bigelow gemaakt? Ze staat duidelijk aan de kant van de normalisering van foltering. De eerste keer dat Maya, de heldin van de film, getuige is van waterboarding, is ze een beetje geschokt, maar het went snel. Haar fanatieke jacht op Bin Laden helpt om de normale morele scrupules te neutraliseren. Het personage van haar partner is een stuk veelzeggender: een jonge, baardige CIA-agent die perfect de kunst verstaat om naadloos van foltering op vriendelijkheid over te schakelen zodra het slachtoffer gebroken is (hij steekt een sigaret op en maakt grapjes).
Er is iets heel verontrustends aan de manier waarop hij later van een beul in jeans in een goedgeklede regeringsbureaucraat verandert. Dit is de efficiëntste vorm van normalisering – er is een beetje gêne (meer over gekwetste gevoeligheid dan over ethiek) maar het werk moet worden gedaan. Dat bewustzijn van de gekwetste gevoeligheid van de folteraar als (belangrijkste) menselijke prijs van de foltering, voorkomt dat de film goedkope rechtse propaganda is: de psychologische complexiteit wordt getoond opdat de weldenkende medemens zonder schuldgevoelens van de film zou kunnen genieten.
Even hard als de mannen
De obsceenste verdediging van Zero Dark Thirty is de bewering dat Bigelow elk goedkoop moralisme van de hand wijst en de realiteit van de strijd tegen het terrorisme nuchter toont, dat ze lastige vragen oproept en ons daardoor dwingt om na te denken. Bovendien, voegen sommige critici eraan toe, ‘deconstrueert' ze vrouwelijke clichés – Maya is even spijkerhard en net zo toegewijd aan haar werk als de mannen.
Maar foltering is niets om over na te denken. Een parallel met verkrachting dringt zich hier op. Wat als een film op dezelfde neutrale manier een brutale verkrachting zou tonen, met het argument dat je niet over verkrachting moet moraliseren, maar ze in al haar complexiteit moet beschouwen? Onze intuïtie zegt ons dat zoiets compleet fout zou zijn.
Ik wil in een maatschappij leven die verkrachting als onaanvaardbaar beschouwt, zodat iedereen die er een argument voor wil aanreiken als een excentrieke idioot overkomt. Hetzelfde geldt voor folteren: foltering als walgelijk afwijzen, zonder nood aan argumenten, is een teken van ethische vooruitgang.
En dan het ‘realistische' argument. Foltering heeft altijd bestaan, is het dan niet beter om er openlijk over te spreken? Maar dat is net het probleem. Waarom spreken de machthebbers nu openlijk over folteren, als ze het altijd hebben gedaan? Er is maar één antwoord mogelijk: om het te normaliseren, om onze ethische normen te verlagen.
Redt folteren levens? Misschien, maar het doodt vast en zeker zielen, en de obsceenste rechtvaardiging is de bewering dat de echte held bereid is zijn ziel op te geven om het leven van zijn landgenoten te redden.
De normalisering van foltering in Zero Dark Thirty is een teken van het morele vacuüm dat wij naderen. Wie dat niet gelooft, moet maar eens proberen zich voor te stellen dat een grote Hollywoodfilm twintig jaar geleden folteren op deze manier zou hebben getoond. Dat is ondenkbaar.
DS, 02-02-2013 (Slavoj Zizek)
Zoals niemand het in zijn hoofd haalt om het nut van verkrachtingen te bewijzen, zo moet ook foltering als ethisch onaanvaardbaar worden afgewezen. Net daarom is Slavoj Zizek zo geschokt door de film ‘Zero Dark Thirty', die deze week bij ons in de zalen komt.
In een brief aan de LA Times rechtvaardigde Kathryn Bigelow, de regisseur van Zero Dark Thirty , de manier waarop haar film de folteringen toont die overheidsagenten gebruikten om Osama bin Laden op te sporen en te doden.
‘Kunstenaars weten dat tonen niet hetzelfde is als goedkeuren. Als dat wel zo was, zou geen enkele schilder onmenselijke praktijken kunnen afbeelden, zou geen enkele auteur erover kunnen schrijven, zou geen enkele filmmaker kunnen ingaan op de pijnlijke onderwerpen van onze tijd.'
Holocaust als industriële operatie
Heus? Je hoeft geen moralist te zijn en evenmin naïef over de noodzaak om terrorisme te bestrijden, om te vinden dat foltering zo afschuwelijk is dat een neutrale voorstelling ervan al een soort goedkeuring vormt.
Stel u een documentaire voor die de Holocaust nuchter en neutraal als een grootschalige industriële en logistieke operatie zou tonen, met de nadruk op de technische problemen die erbij kwamen kijken: vervoer, opruiming van de lijken, paniek voorkomen als de slachtoffers naar de gaskamer gaan. Zo'n film zou ofwel een diepe, immorele fascinatie met zijn onderwerp belichamen, ofwel op de obscene neutraliteit van zijn stijl rekenen om afkeer en verontwaardiging op te wekken bij het publiek.
Welke keuze heeft Bigelow gemaakt? Ze staat duidelijk aan de kant van de normalisering van foltering. De eerste keer dat Maya, de heldin van de film, getuige is van waterboarding, is ze een beetje geschokt, maar het went snel. Haar fanatieke jacht op Bin Laden helpt om de normale morele scrupules te neutraliseren. Het personage van haar partner is een stuk veelzeggender: een jonge, baardige CIA-agent die perfect de kunst verstaat om naadloos van foltering op vriendelijkheid over te schakelen zodra het slachtoffer gebroken is (hij steekt een sigaret op en maakt grapjes).
Er is iets heel verontrustends aan de manier waarop hij later van een beul in jeans in een goedgeklede regeringsbureaucraat verandert. Dit is de efficiëntste vorm van normalisering – er is een beetje gêne (meer over gekwetste gevoeligheid dan over ethiek) maar het werk moet worden gedaan. Dat bewustzijn van de gekwetste gevoeligheid van de folteraar als (belangrijkste) menselijke prijs van de foltering, voorkomt dat de film goedkope rechtse propaganda is: de psychologische complexiteit wordt getoond opdat de weldenkende medemens zonder schuldgevoelens van de film zou kunnen genieten.
Even hard als de mannen
De obsceenste verdediging van Zero Dark Thirty is de bewering dat Bigelow elk goedkoop moralisme van de hand wijst en de realiteit van de strijd tegen het terrorisme nuchter toont, dat ze lastige vragen oproept en ons daardoor dwingt om na te denken. Bovendien, voegen sommige critici eraan toe, ‘deconstrueert' ze vrouwelijke clichés – Maya is even spijkerhard en net zo toegewijd aan haar werk als de mannen.
Maar foltering is niets om over na te denken. Een parallel met verkrachting dringt zich hier op. Wat als een film op dezelfde neutrale manier een brutale verkrachting zou tonen, met het argument dat je niet over verkrachting moet moraliseren, maar ze in al haar complexiteit moet beschouwen? Onze intuïtie zegt ons dat zoiets compleet fout zou zijn.
Ik wil in een maatschappij leven die verkrachting als onaanvaardbaar beschouwt, zodat iedereen die er een argument voor wil aanreiken als een excentrieke idioot overkomt. Hetzelfde geldt voor folteren: foltering als walgelijk afwijzen, zonder nood aan argumenten, is een teken van ethische vooruitgang.
En dan het ‘realistische' argument. Foltering heeft altijd bestaan, is het dan niet beter om er openlijk over te spreken? Maar dat is net het probleem. Waarom spreken de machthebbers nu openlijk over folteren, als ze het altijd hebben gedaan? Er is maar één antwoord mogelijk: om het te normaliseren, om onze ethische normen te verlagen.
Redt folteren levens? Misschien, maar het doodt vast en zeker zielen, en de obsceenste rechtvaardiging is de bewering dat de echte held bereid is zijn ziel op te geven om het leven van zijn landgenoten te redden.
De normalisering van foltering in Zero Dark Thirty is een teken van het morele vacuüm dat wij naderen. Wie dat niet gelooft, moet maar eens proberen zich voor te stellen dat een grote Hollywoodfilm twintig jaar geleden folteren op deze manier zou hebben getoond. Dat is ondenkbaar.
DS, 02-02-2013 (Slavoj Zizek)