Barst
2nd February 2013, 18:16
‘De Saudi's zijn Taliban met veel geld'
Neen, we moeten niet ingrijpen in Syrië. ‘Gewapende steun aan het Vrije Syrische Leger is geen goed idee', zegt Sami Zemni, expert in Noord-Afrika en het Midden-Oosten. ‘Stond bij de interventie in Libië de bescherming van de burgers voorop? Vergeet het.'
Voor Sami Zemni is het glas halfvol. Twee jaar na de start van de revolutiegolf, die Noord-Afrika en een stuk van het Midden-Oosten zou overspoelen, is hij al bij al optimistisch over de radicale breuk in de status-quo waarin zoveel Arabische landen zo lang waren blijven steken. De conclusie van de studie van zijn onderzoeksgroep aan de universiteit van Gent is dat de Arabische wereld vandaag in het tijdsgewricht van de verandering verkeert. ‘Een pessimist zal vaststellen dat in veel post-revolutielanden verdeeldheid heerst, terwijl de optimist een massa burgers ziet die in één klap politiek bewust zijn geworden. En die blijven opkomen voor hun rechten. Dit proces zit nog volop in evolutie, en voor het eerst is daar de kans op politiek pluralisme.'
Hoe evolueert de burgeroorlog in Syrië? In uw studie benadrukt u de verregaande buitenlandse inmenging in dat conflict.
‘Bij de start waren alle opstanden – en ook die tegen het Assad-regime in Syrië – een interne aangelegenheid. Maar toen de opstand in Syrië begon, wilden veel actoren in de regio zich niet meer zo laten verrassen als in Egypte en Tunesië. Erg snel joegen verschillende landen hun eigen agenda na in Syrië. Zo hebben Saudi-Arabië en Qatar de oppositiebeweging groot gemaakt. Ze hebben het Vrije Syrische Leger (FSA) bewapend en gefinancierd, zodat die opstandelingen nooit bereid waren om met het regime te onderhandelen. Terwijl veel Syriërs daar wél voor waren te vinden.'
Hoe gevaarlijk was de Israëlische luchtaanval in Syrië woensdagnacht, met het oog op een regionale escalatie?
‘Een regionale escalatie lijkt me onwaarschijnlijk. Dat de Hezbollah-militie op de aanval van vijand Israël reageert, is niet meer dan logisch. Maar de Syrische president Assad kan zich geen tweede front veroorloven.'
De kans is klein dat Iran, de sjiitische bondgenoot van Syrië, zich komt moeien?
‘De Iraniërs zijn allang in Syrië: volgens verschillende getuigenissen staan Iraanse legerofficieren het Assad-leger bij. Dat gebeurt niet al te openlijk, maar tegelijk bepaald niet onverhuld. In Syrië worden proxy wars uitgevochten. Iran steunt in Syrië het Assad-regime, een grotendeels seculier bewind, terwijl de Syrische rebellen worden gesteund door Saudi-Arabië, hét dominante conservatieve blok in de regio. Maar omdat de Saudi's onze “vrienden” zijn, zwijgen we daarover.'
In een gesprek met Le Figaro pleit Koert Debeuf, die de Europese liberalen vertegenwoordigt in het Midden-Oosten, en die net is teruggekeerd uit Syrië, voor het bewapenen van het Vrije Syrische Leger (FSA). U stelt dat dat rebellenleger een salafistische grondslag heeft, terwijl volgens Debeuf islamisten in de minderheid zijn. Militaire steun aan de rebellen: akkoord of niet?
‘Ik vind militaire steun een slecht idee. Het klopt dat het leiderschap van de FSA meermaals is veranderd, maar op een bepaald moment waren de salafisten ( die religie als de oplossing voor alle problemen prediken. Enkel de jihadi's gebruiken daarbij ook geweld, red. ) dominant in dat Vrije Syrische Leger. Maar bovenal zijn de toekomstplannen van deze opstandelingen volstrekt onduidelijk. Daarom is hen steunen een risico.'
Dus blijven we maar aan de zijlijn staan? In uw boek wordt de Navo-interventie in Libië ook bepaald niet bewierookt, en maakt auteur Ruddy Doom een geforceerde vergelijking met de Amerikaans-Britse inval in Irak. Libië is toch niet Irak?
‘Akkoord. In Libië heeft de toenmalige Franse president Sarkozy eigenlijk de Amerikanen meegetrokken. Daar bestond ook voor het eerst een zeer groot draagvlak bij de publieke opinie om in te grijpen, in het kader van de responsibility to protect . Anders dan in Irak heeft de VN-Veiligheidsraad de interventie in Libië ook gelegitimeerd. Maar ook in Libië was het ultieme doel toch de verwijdering van Moammar Kadhafi, en dus regime change . In dat opzicht kan je wél de vergelijking met Irak maken.'
‘De burgers van Libië beschermen was een factor die heeft meegespeeld, maar de echte prioriteit van de interventie? Vergeet het.'
‘Wat leveren internationale interventies eigenlijk op? Gezien de slagkracht van onze legers is er op militair vlak geen uitdaging. Positieve effecten van zo'n interventie op het terrein kan ik evenmin noemen. De verwijdering van Kadhafi heeft geleid tot de destabilisering van Mali. Verschillende volkeren aan de zuidgrens van Libië willen nu met hernieuwde energie voor hun onafhankelijkheid strijden. De interne situatie in Libië is ook al niet rooskleuriger: dat land moet een geheel nieuw politiek systeem opbouwen.'
Uw advies is dus: blijf overal weg?
‘Als de Fransen vertrekken uit Mali, dan glijdt dat land meteen weer af. Mijn punt is dat wij niet méér legitimiteit hebben dan een lokale rebellenbeweging, om lokale problemen op te lossen. Ik geef toe dat ik flink heb getwijfeld over de interventie in Libië, maar toch stond ik er altijd eerder negatief tegenover. Kadhafi – zonder enige twijfel een autocraat – heeft het op zijn eigen volk gemunt: dat beeld werd voortdurend opgehangen. Maar die burgers op wie hij schoot, die schoten wel terug, hé? Libië was in een burgeroorlog beland. En daarin is het gevaarlijk om een kamp te kiezen.'
Ook Egypte is opnieuw erg onrustig. Wordt de burgerrevolutie daar door conservatief-religieuze krachten gekaapt?
‘Al sinds de jaren zeventig krijgen salafisten voet aan de grond in Egypte. Egyptische gastarbeiders die aangetrokken werden door de olieboom in Saudi-Arabië, namen die religieuze stroming mee terug naar huis.'
‘Wereldwijd is salafisme een trend in de islam. De grootste groep salafisten heeft puur religieuze bedoelingen. Politieke salafisten, zoals die van de Al-Nourpartij in Egypte, zijn een nieuw fenomeen. De derde groep zijn de jihadi's, die de stroming met geweld willen verspreiden. Hun agenda is haast hilarisch: salafisten zijn ervan overtuigd dat voor een vrome moslim alle wereldse problemen verdwijnen als sneeuw voor de zon. In Egypte zit de Al-Nourpartij ( die een kwart van de stemmen heeft behaald, red. ) volgens mij al aan haar plafond. Bij de eerstvolgende verkiezingen zal de kiezer zich in de eerste plaats uitspreken over het beleid van de Moslimbroederschap.'
De Egyptische president Mohamed Morsi stelde zich op een bepaald moment boven de wetten van het land. Vormt hij dan een groter risico dan de strengere salafisten?
‘Zonder het goed te keuren, denk ik dat een seculiere leider dat misschien ook had gedaan. Er speelde zich toen een krachtmeting af met het Egyptische leger. Nu hebben de Moslimbroeders en dat leger een vreemde alliantie, die zal blijven standhouden zolang de Broeders niet raken aan het economische imperium van het leger. Hoe dan ook: toen Morsi kritiek oogstte, werd hij met zijn autocratische voorganger Hosni Moebarak vergeleken, maar niet met ayatollah Khomeini. Egypte is niet Iran na de revolutie van 1979. Het Egypte van de Moslimbroeders is geen theocratie, maar een civiele staat waarin een grote rol voor religie is weggelegd.'
‘Waar de islamisten aan de macht komen, tonen zij zich uitermate conservatieve bewegingen, die een pro-westerse en economisch neoliberale staat nastreven, met beperkte vrijheden op moreel vlak. Ik verwacht dat de Moslimbroeders het belang van het land voorop blijven stellen.'
Waarom zo optimistisch?
‘Omdat de grootste verdienste van de Arabische lente is dat de islamisten bij verkiezingen rekenschap moeten afleggen aan hun kiezers, én dat burgers niet nalaten om op straat te blijven komen voor waar zij in geloven.'
Een vergelijking die westerse bondgenoot Saudi-Arabië niet doorstaat, stelt u in uw boek.
‘Exact: dat land heeft geen grondwet en houdt geen verkiezingen die naam waardig. Toch hoor je uit Amerika en uit Europa geen woord van kritiek, ook niet op de Saudische interventie in Bahrein. Salafisme, wordt vaak gezegd, heeft in al die Arabische landen lokale wortels. Maar dat wordt wél sterk aangewakkerd door Saudi-Arabië. De Saudi's zijn Taliban met veel geld, en het Saudische koningshuis is hét bastion van conservatisme in de regio. Als vrouwenrechten en het wahabisme ( zeer conservatieve religieuze stroming uit Saudi-Arabië, waaruit het salafisme ontstond, red. ) in onze media al aan bod komen, dan is het erg voorzichtig en slap. En zo wordt over het grootste probleem het minst gesproken.'
DS, 02-02-2013 (Ine Roox)
Neen, we moeten niet ingrijpen in Syrië. ‘Gewapende steun aan het Vrije Syrische Leger is geen goed idee', zegt Sami Zemni, expert in Noord-Afrika en het Midden-Oosten. ‘Stond bij de interventie in Libië de bescherming van de burgers voorop? Vergeet het.'
Voor Sami Zemni is het glas halfvol. Twee jaar na de start van de revolutiegolf, die Noord-Afrika en een stuk van het Midden-Oosten zou overspoelen, is hij al bij al optimistisch over de radicale breuk in de status-quo waarin zoveel Arabische landen zo lang waren blijven steken. De conclusie van de studie van zijn onderzoeksgroep aan de universiteit van Gent is dat de Arabische wereld vandaag in het tijdsgewricht van de verandering verkeert. ‘Een pessimist zal vaststellen dat in veel post-revolutielanden verdeeldheid heerst, terwijl de optimist een massa burgers ziet die in één klap politiek bewust zijn geworden. En die blijven opkomen voor hun rechten. Dit proces zit nog volop in evolutie, en voor het eerst is daar de kans op politiek pluralisme.'
Hoe evolueert de burgeroorlog in Syrië? In uw studie benadrukt u de verregaande buitenlandse inmenging in dat conflict.
‘Bij de start waren alle opstanden – en ook die tegen het Assad-regime in Syrië – een interne aangelegenheid. Maar toen de opstand in Syrië begon, wilden veel actoren in de regio zich niet meer zo laten verrassen als in Egypte en Tunesië. Erg snel joegen verschillende landen hun eigen agenda na in Syrië. Zo hebben Saudi-Arabië en Qatar de oppositiebeweging groot gemaakt. Ze hebben het Vrije Syrische Leger (FSA) bewapend en gefinancierd, zodat die opstandelingen nooit bereid waren om met het regime te onderhandelen. Terwijl veel Syriërs daar wél voor waren te vinden.'
Hoe gevaarlijk was de Israëlische luchtaanval in Syrië woensdagnacht, met het oog op een regionale escalatie?
‘Een regionale escalatie lijkt me onwaarschijnlijk. Dat de Hezbollah-militie op de aanval van vijand Israël reageert, is niet meer dan logisch. Maar de Syrische president Assad kan zich geen tweede front veroorloven.'
De kans is klein dat Iran, de sjiitische bondgenoot van Syrië, zich komt moeien?
‘De Iraniërs zijn allang in Syrië: volgens verschillende getuigenissen staan Iraanse legerofficieren het Assad-leger bij. Dat gebeurt niet al te openlijk, maar tegelijk bepaald niet onverhuld. In Syrië worden proxy wars uitgevochten. Iran steunt in Syrië het Assad-regime, een grotendeels seculier bewind, terwijl de Syrische rebellen worden gesteund door Saudi-Arabië, hét dominante conservatieve blok in de regio. Maar omdat de Saudi's onze “vrienden” zijn, zwijgen we daarover.'
In een gesprek met Le Figaro pleit Koert Debeuf, die de Europese liberalen vertegenwoordigt in het Midden-Oosten, en die net is teruggekeerd uit Syrië, voor het bewapenen van het Vrije Syrische Leger (FSA). U stelt dat dat rebellenleger een salafistische grondslag heeft, terwijl volgens Debeuf islamisten in de minderheid zijn. Militaire steun aan de rebellen: akkoord of niet?
‘Ik vind militaire steun een slecht idee. Het klopt dat het leiderschap van de FSA meermaals is veranderd, maar op een bepaald moment waren de salafisten ( die religie als de oplossing voor alle problemen prediken. Enkel de jihadi's gebruiken daarbij ook geweld, red. ) dominant in dat Vrije Syrische Leger. Maar bovenal zijn de toekomstplannen van deze opstandelingen volstrekt onduidelijk. Daarom is hen steunen een risico.'
Dus blijven we maar aan de zijlijn staan? In uw boek wordt de Navo-interventie in Libië ook bepaald niet bewierookt, en maakt auteur Ruddy Doom een geforceerde vergelijking met de Amerikaans-Britse inval in Irak. Libië is toch niet Irak?
‘Akkoord. In Libië heeft de toenmalige Franse president Sarkozy eigenlijk de Amerikanen meegetrokken. Daar bestond ook voor het eerst een zeer groot draagvlak bij de publieke opinie om in te grijpen, in het kader van de responsibility to protect . Anders dan in Irak heeft de VN-Veiligheidsraad de interventie in Libië ook gelegitimeerd. Maar ook in Libië was het ultieme doel toch de verwijdering van Moammar Kadhafi, en dus regime change . In dat opzicht kan je wél de vergelijking met Irak maken.'
‘De burgers van Libië beschermen was een factor die heeft meegespeeld, maar de echte prioriteit van de interventie? Vergeet het.'
‘Wat leveren internationale interventies eigenlijk op? Gezien de slagkracht van onze legers is er op militair vlak geen uitdaging. Positieve effecten van zo'n interventie op het terrein kan ik evenmin noemen. De verwijdering van Kadhafi heeft geleid tot de destabilisering van Mali. Verschillende volkeren aan de zuidgrens van Libië willen nu met hernieuwde energie voor hun onafhankelijkheid strijden. De interne situatie in Libië is ook al niet rooskleuriger: dat land moet een geheel nieuw politiek systeem opbouwen.'
Uw advies is dus: blijf overal weg?
‘Als de Fransen vertrekken uit Mali, dan glijdt dat land meteen weer af. Mijn punt is dat wij niet méér legitimiteit hebben dan een lokale rebellenbeweging, om lokale problemen op te lossen. Ik geef toe dat ik flink heb getwijfeld over de interventie in Libië, maar toch stond ik er altijd eerder negatief tegenover. Kadhafi – zonder enige twijfel een autocraat – heeft het op zijn eigen volk gemunt: dat beeld werd voortdurend opgehangen. Maar die burgers op wie hij schoot, die schoten wel terug, hé? Libië was in een burgeroorlog beland. En daarin is het gevaarlijk om een kamp te kiezen.'
Ook Egypte is opnieuw erg onrustig. Wordt de burgerrevolutie daar door conservatief-religieuze krachten gekaapt?
‘Al sinds de jaren zeventig krijgen salafisten voet aan de grond in Egypte. Egyptische gastarbeiders die aangetrokken werden door de olieboom in Saudi-Arabië, namen die religieuze stroming mee terug naar huis.'
‘Wereldwijd is salafisme een trend in de islam. De grootste groep salafisten heeft puur religieuze bedoelingen. Politieke salafisten, zoals die van de Al-Nourpartij in Egypte, zijn een nieuw fenomeen. De derde groep zijn de jihadi's, die de stroming met geweld willen verspreiden. Hun agenda is haast hilarisch: salafisten zijn ervan overtuigd dat voor een vrome moslim alle wereldse problemen verdwijnen als sneeuw voor de zon. In Egypte zit de Al-Nourpartij ( die een kwart van de stemmen heeft behaald, red. ) volgens mij al aan haar plafond. Bij de eerstvolgende verkiezingen zal de kiezer zich in de eerste plaats uitspreken over het beleid van de Moslimbroederschap.'
De Egyptische president Mohamed Morsi stelde zich op een bepaald moment boven de wetten van het land. Vormt hij dan een groter risico dan de strengere salafisten?
‘Zonder het goed te keuren, denk ik dat een seculiere leider dat misschien ook had gedaan. Er speelde zich toen een krachtmeting af met het Egyptische leger. Nu hebben de Moslimbroeders en dat leger een vreemde alliantie, die zal blijven standhouden zolang de Broeders niet raken aan het economische imperium van het leger. Hoe dan ook: toen Morsi kritiek oogstte, werd hij met zijn autocratische voorganger Hosni Moebarak vergeleken, maar niet met ayatollah Khomeini. Egypte is niet Iran na de revolutie van 1979. Het Egypte van de Moslimbroeders is geen theocratie, maar een civiele staat waarin een grote rol voor religie is weggelegd.'
‘Waar de islamisten aan de macht komen, tonen zij zich uitermate conservatieve bewegingen, die een pro-westerse en economisch neoliberale staat nastreven, met beperkte vrijheden op moreel vlak. Ik verwacht dat de Moslimbroeders het belang van het land voorop blijven stellen.'
Waarom zo optimistisch?
‘Omdat de grootste verdienste van de Arabische lente is dat de islamisten bij verkiezingen rekenschap moeten afleggen aan hun kiezers, én dat burgers niet nalaten om op straat te blijven komen voor waar zij in geloven.'
Een vergelijking die westerse bondgenoot Saudi-Arabië niet doorstaat, stelt u in uw boek.
‘Exact: dat land heeft geen grondwet en houdt geen verkiezingen die naam waardig. Toch hoor je uit Amerika en uit Europa geen woord van kritiek, ook niet op de Saudische interventie in Bahrein. Salafisme, wordt vaak gezegd, heeft in al die Arabische landen lokale wortels. Maar dat wordt wél sterk aangewakkerd door Saudi-Arabië. De Saudi's zijn Taliban met veel geld, en het Saudische koningshuis is hét bastion van conservatisme in de regio. Als vrouwenrechten en het wahabisme ( zeer conservatieve religieuze stroming uit Saudi-Arabië, waaruit het salafisme ontstond, red. ) in onze media al aan bod komen, dan is het erg voorzichtig en slap. En zo wordt over het grootste probleem het minst gesproken.'
DS, 02-02-2013 (Ine Roox)