Barst
28th July 2012, 16:04
U bent ook een klootzak
Jonathan Littell, De Welwillenden, Arbeiderspers, 2011.
Het is geen pageturner, de kans is reëel dat u er kotsmisselijk van wordt en in de vertaalde versie staan tikfouten. En toch moet u de gruwel uit ‘De welwillenden' tot u nemen, schrijft SAM DE GRAEVE. Omdat het noodzakelijk is.
Geachte heer/mevrouw, beste lezer,
Sta me toe u rechtstreeks aan te spreken. Dat schept een band, het creëert vertrouwen, het leest makkelijker en de hoofdfiguur in het boek dat ik u wil aanbevelen doet het ook. Overigens ben ik dat boek, De welwillenden van Jonathan Littell, beginnen lezen omdat ik er door tal van mensen over werd aangesproken. Eerst won de bijna duizend pagina's tellende turf de Prix Goncourt en was ik gefrustreerd omdat mijn kennis van het Frans ontoereikend is om het werk in de oorspronkelijke taal te lezen. Het lange wachten op een gedegen vertaling kon beginnen.
Een aantal mensen die de taal van Molière uitstekend beheersen liep hoog op met het door een Amerikaanse Jood in het Frans geschreven werk. Een professor emeritus was diep onder de indruk van de uitstekende research. Mijn vader begreep nu pas hoe de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog mogelijk geweest zijn. En mijn schoonmoeder, die ik graag via deze weg de groetjes doe, had het boek weggegeven aan een vriendin omdat ze zo'n gruwel niet langer in huis wilde hebben. Want, beste lezer, het werk dat ik u wil aanraden, is geen gezellig boek, het is niet leuk, niet vrouwvriendelijk, het is geen lekkere pageturner om op vakantie mee te nemen. Het vergt aandacht, je leest het best rechtop zittend. Vele lezers noemen het terecht een gruwelijk boek, nog meer lezers verhalen over slapeloze nachten en fysiek ongemak, tot brakens toe, zelfs de vertalers konden het af en toe niet meer aan en lieten er hier en daar tikfouten insluipen.
Zoals u en ik
Hoe komt dat zo, en vanwaar de enigszins brutale titel van dit stuk? De eerste zin van het boek is: ‘Mensenbroeders, laat me u vertellen hoe het is gegaan'. De directeur van een kantfabriek in Frankrijk, getrouwd en vader van drie, gaat er eens voor zitten en vertelt zijn oorlogsverhaal. Max Aue is de naam, Sturmbahnführer-op-rust. Zijn job bij de SS bracht hem naar Hongarije, naar Polen en Oekraïne. De opdracht: die gebieden vrijmaken van joden. Daarna wordt de heer Aue naar het koude Stalingrad gestuurd, om ten slotte bij te komen in Berlijn. Al meteen in het begin van zijn autobiografisch schrijven legt Max Aue er de nadruk op dat hij net zoals u is, zoals u en ik. En hij legt uit: ‘Er waren steeds redenen om te doen wat ik heb gedaan, goede of slechte, dat weet ik niet, maar in ieder geval menselijke redenen'.
Een van de ontregelende dingen aan dit boek is dat Littell zijn research bijzonder goed gedaan heeft. De Canvaskijker in u zal misschien weinig nieuwe feiten rapen over die verschrikkelijke Tweede Wereldoorlog. Die kijkt niet meer op van een kannibalistisch incident meer of minder, is op de hoogte van het feit dat er al eens een lampenkap met mensenhuid gemaakt werd, geeft geen krimp meer bij de beschrijving van de gruweldaden van een rondzwervend moordend kinderlegertje. Maar het is misselijkmakend om het te lezen, nuchter na elkaar geordend, droog verteld.
Vijf jaar is auteur Jonathan Littell bezig geweest met het bestuderen van de Holocaust, na zijn zeven jaar ervaring als humanitair medewerker in Afghanistan, Tsjetsjenië en Congo. Je voelt aan elke pagina in dit boek dat de auteur geïntrigeerd is door hoe de wereld in elkaar zit, door hoe oorlogen functioneren. Niet de anekdotiek intrigeert hem, maar wel het ideologische kader, de structuren, het ambtelijke.
Joden of Polen, whatever
Het is op dat terrein dat zijn protagonist zich beweegt. Max Aue is een overtuigde SS'er. Hij gelooft in het Rijk. Hij gelooft dat je een maatschappij moet ordenen, structuur geven en wie zal hem tegenspreken? Ordenen kan door een geloof, een geloof in een godsdienst, in een natie of in het Volk. In het Derde Rijk staat het Volk centraal, en om efficiënt te ordenen, moeten de joden verwijderd worden. Prettig vindt Aue dat ook niet, it's a dirty job, but someone's got to do it. Hij zelf heeft niks bijzonders tegen de joden, het hadden ook de Polen kunnen zijn. Er zijn verschillende manieren hoe je daar als mens mee om kan gaan: je kan handelen uit plichtsbesef, zoals Aue zelf. Je kan handelen uit angst, en een zekere wreedheid aan de dag leggen. Of je kan sadist zijn en je echt verlekkeren in het moorden. Dat kan Aue echt niet hebben.
Onze Sturmbahnführer is geen dwaas. Hij denkt na, twijfelt, is niet zeker, probeert overzicht te krijgen op wat gebeurt. Aue reist veel, ontmoet een heel aantal mensen, discussieert, etaleert een verregaande eerlijkheid die aanvankelijk charmeert. Er staan in dit boek een aantal erg prikkelende essays, onder meer over de relatie tussen de SS en homoseksualiteit. Heel bijzonder is de discussie over de Bergjuden. Zijn dat nu eigenlijk joden of niet, en moeten die dus uitgemoord worden of niet? De manier waarop over die levens gedebatteerd wordt, over hoe de wetenschap en de politiek elkaar ontmoeten en hoe onmachtig eruditie blijkt te zijn, is ontnuchterend en ijzingwekkend.
Ik noemde de research ontregelend. Dat is hij omdat dit geen non-fictiewerk is, het is een roman. Door de grondigheid van de research krijg je wel degelijk het gevoel dat je een authentieke autobiografie aan het lezen bent. Littell lijkt een poging te doen om door middel van de roman een inzicht te krijgen in hoe deze wereldoorlog mogelijk is geweest, in hoe de mens in elkaar zit. Als lezer weet je na een tijd niet meer wat echt gebeurd is en wat niet, welke figuren echt bestaan hebben en welke niet. Het hoofdpersonage ontmoet alle sleutelfiguren van zijn tijd, er zijn cameo's van Eichmann, Himmler, Speer en de Führer zelf.
De Griekse beginselen
Ook op een ander vlak speelt Littell handig met de geplogenheden van de roman. Naarmate je begrip krijgt, wordt het hoofdpersonage gestoorder en perverser, maar ik wil de pret niet bederven. U weet allen hoe de Tweede Wereldoorlog afliep, laat ik de plot van het verhaal wat vers houden. Behalve dit: er is een love interest, er wordt gedold met de Griekse mythologie en de mogelijkheden van waar de anus allemaal toe in staat is, worden uitvoerig verkend.
Kortom, het is een ontzettend ambitieus, een noodzakelijk en ziek boek dat weken, maanden en jaren door je hoofd blijft spoken. Ze moesten het verbieden, verbranden of – check de boekhandel in de buurt – in een goedkope editie aanbieden, zodat u er allen kennis van kunt nemen.
Zonder dank, en met welwillende groet,
Sam De Graeve
DS, 28-07-2012
Jonathan Littell, De Welwillenden, Arbeiderspers, 2011.
Het is geen pageturner, de kans is reëel dat u er kotsmisselijk van wordt en in de vertaalde versie staan tikfouten. En toch moet u de gruwel uit ‘De welwillenden' tot u nemen, schrijft SAM DE GRAEVE. Omdat het noodzakelijk is.
Geachte heer/mevrouw, beste lezer,
Sta me toe u rechtstreeks aan te spreken. Dat schept een band, het creëert vertrouwen, het leest makkelijker en de hoofdfiguur in het boek dat ik u wil aanbevelen doet het ook. Overigens ben ik dat boek, De welwillenden van Jonathan Littell, beginnen lezen omdat ik er door tal van mensen over werd aangesproken. Eerst won de bijna duizend pagina's tellende turf de Prix Goncourt en was ik gefrustreerd omdat mijn kennis van het Frans ontoereikend is om het werk in de oorspronkelijke taal te lezen. Het lange wachten op een gedegen vertaling kon beginnen.
Een aantal mensen die de taal van Molière uitstekend beheersen liep hoog op met het door een Amerikaanse Jood in het Frans geschreven werk. Een professor emeritus was diep onder de indruk van de uitstekende research. Mijn vader begreep nu pas hoe de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog mogelijk geweest zijn. En mijn schoonmoeder, die ik graag via deze weg de groetjes doe, had het boek weggegeven aan een vriendin omdat ze zo'n gruwel niet langer in huis wilde hebben. Want, beste lezer, het werk dat ik u wil aanraden, is geen gezellig boek, het is niet leuk, niet vrouwvriendelijk, het is geen lekkere pageturner om op vakantie mee te nemen. Het vergt aandacht, je leest het best rechtop zittend. Vele lezers noemen het terecht een gruwelijk boek, nog meer lezers verhalen over slapeloze nachten en fysiek ongemak, tot brakens toe, zelfs de vertalers konden het af en toe niet meer aan en lieten er hier en daar tikfouten insluipen.
Zoals u en ik
Hoe komt dat zo, en vanwaar de enigszins brutale titel van dit stuk? De eerste zin van het boek is: ‘Mensenbroeders, laat me u vertellen hoe het is gegaan'. De directeur van een kantfabriek in Frankrijk, getrouwd en vader van drie, gaat er eens voor zitten en vertelt zijn oorlogsverhaal. Max Aue is de naam, Sturmbahnführer-op-rust. Zijn job bij de SS bracht hem naar Hongarije, naar Polen en Oekraïne. De opdracht: die gebieden vrijmaken van joden. Daarna wordt de heer Aue naar het koude Stalingrad gestuurd, om ten slotte bij te komen in Berlijn. Al meteen in het begin van zijn autobiografisch schrijven legt Max Aue er de nadruk op dat hij net zoals u is, zoals u en ik. En hij legt uit: ‘Er waren steeds redenen om te doen wat ik heb gedaan, goede of slechte, dat weet ik niet, maar in ieder geval menselijke redenen'.
Een van de ontregelende dingen aan dit boek is dat Littell zijn research bijzonder goed gedaan heeft. De Canvaskijker in u zal misschien weinig nieuwe feiten rapen over die verschrikkelijke Tweede Wereldoorlog. Die kijkt niet meer op van een kannibalistisch incident meer of minder, is op de hoogte van het feit dat er al eens een lampenkap met mensenhuid gemaakt werd, geeft geen krimp meer bij de beschrijving van de gruweldaden van een rondzwervend moordend kinderlegertje. Maar het is misselijkmakend om het te lezen, nuchter na elkaar geordend, droog verteld.
Vijf jaar is auteur Jonathan Littell bezig geweest met het bestuderen van de Holocaust, na zijn zeven jaar ervaring als humanitair medewerker in Afghanistan, Tsjetsjenië en Congo. Je voelt aan elke pagina in dit boek dat de auteur geïntrigeerd is door hoe de wereld in elkaar zit, door hoe oorlogen functioneren. Niet de anekdotiek intrigeert hem, maar wel het ideologische kader, de structuren, het ambtelijke.
Joden of Polen, whatever
Het is op dat terrein dat zijn protagonist zich beweegt. Max Aue is een overtuigde SS'er. Hij gelooft in het Rijk. Hij gelooft dat je een maatschappij moet ordenen, structuur geven en wie zal hem tegenspreken? Ordenen kan door een geloof, een geloof in een godsdienst, in een natie of in het Volk. In het Derde Rijk staat het Volk centraal, en om efficiënt te ordenen, moeten de joden verwijderd worden. Prettig vindt Aue dat ook niet, it's a dirty job, but someone's got to do it. Hij zelf heeft niks bijzonders tegen de joden, het hadden ook de Polen kunnen zijn. Er zijn verschillende manieren hoe je daar als mens mee om kan gaan: je kan handelen uit plichtsbesef, zoals Aue zelf. Je kan handelen uit angst, en een zekere wreedheid aan de dag leggen. Of je kan sadist zijn en je echt verlekkeren in het moorden. Dat kan Aue echt niet hebben.
Onze Sturmbahnführer is geen dwaas. Hij denkt na, twijfelt, is niet zeker, probeert overzicht te krijgen op wat gebeurt. Aue reist veel, ontmoet een heel aantal mensen, discussieert, etaleert een verregaande eerlijkheid die aanvankelijk charmeert. Er staan in dit boek een aantal erg prikkelende essays, onder meer over de relatie tussen de SS en homoseksualiteit. Heel bijzonder is de discussie over de Bergjuden. Zijn dat nu eigenlijk joden of niet, en moeten die dus uitgemoord worden of niet? De manier waarop over die levens gedebatteerd wordt, over hoe de wetenschap en de politiek elkaar ontmoeten en hoe onmachtig eruditie blijkt te zijn, is ontnuchterend en ijzingwekkend.
Ik noemde de research ontregelend. Dat is hij omdat dit geen non-fictiewerk is, het is een roman. Door de grondigheid van de research krijg je wel degelijk het gevoel dat je een authentieke autobiografie aan het lezen bent. Littell lijkt een poging te doen om door middel van de roman een inzicht te krijgen in hoe deze wereldoorlog mogelijk is geweest, in hoe de mens in elkaar zit. Als lezer weet je na een tijd niet meer wat echt gebeurd is en wat niet, welke figuren echt bestaan hebben en welke niet. Het hoofdpersonage ontmoet alle sleutelfiguren van zijn tijd, er zijn cameo's van Eichmann, Himmler, Speer en de Führer zelf.
De Griekse beginselen
Ook op een ander vlak speelt Littell handig met de geplogenheden van de roman. Naarmate je begrip krijgt, wordt het hoofdpersonage gestoorder en perverser, maar ik wil de pret niet bederven. U weet allen hoe de Tweede Wereldoorlog afliep, laat ik de plot van het verhaal wat vers houden. Behalve dit: er is een love interest, er wordt gedold met de Griekse mythologie en de mogelijkheden van waar de anus allemaal toe in staat is, worden uitvoerig verkend.
Kortom, het is een ontzettend ambitieus, een noodzakelijk en ziek boek dat weken, maanden en jaren door je hoofd blijft spoken. Ze moesten het verbieden, verbranden of – check de boekhandel in de buurt – in een goedkope editie aanbieden, zodat u er allen kennis van kunt nemen.
Zonder dank, en met welwillende groet,
Sam De Graeve
DS, 28-07-2012