Barst
26th March 2011, 16:09
'Als je stikt, stel je de waarde van ademen op prijs'
Aung San Suu Kyi is het gezicht van het geweldloos verzet tegen de militaire junta in Birma. Ze bracht jarenlang onder huisarrest door. Ramsey Nasr reisde naar Birma om te kunnen spreken met de Verboden Dame. 'Ik houd niet van de term “opoffering, als het gaat om wat ik doe. Het was een keuze.'
Uw huisarrest is eindelijk opgeheven. Moeten we dat met een korrel zout nemen of bent u vrij om te gaan en te staan waar u wilt?
'Tot nu ben ik vrij om te doen wat ik wil. Ik heb wel nog niet geprobeerd Rangoon te verlaten. Maar ik wil benadrukken dat ik ben vrijgelaten omdat mijn periode van huisarrest erop zat. Het is geen amnestie.'
Een nieuw huisarrest kan zo weer uit de mouw worden geschud?
'Zulke dingen doen ze constant.'
Toen ik Birma voor het eerst bezocht, in november 2009, ontmoette ik een volk zoals ik niet eerder was tegengekomen. Nooit heb ik zulke gastvrije mensen gezien.
'Dat moet een culturele karaktertrek zijn. Het zit in ons. Alleen onze regering is xenofoob.'
Wat ik niet begrijp, is de discrepantie tussen deze extreme vriendelijkheid en de oorlogen waarin Birma sinds eeuwen gedompeld is.
'Je hebt ook maar één facet van het Birmese karakter gezien. Als je de geschiedenis van Birma bestudeert, zul je inderdaad vele bloedige oorlogen aantreffen.'
Er zijn meer paradoxen. Toen ik de Ayerwaddy Delta bezocht met een groep dokters en geneeskundestudenten bereikten we de afgelegen dorpjes die zwaar getroffen waren door de cycloon Nargis in 2008. Niet zelden had slechts een kwart van de bevolking het overleefd, en hulp hadden ze niet gekregen. Wij waren de eerste dokters die ze zagen na anderhalf jaar. Maar niemand leek kwaad; de bevolking leek het lot te hebben aanvaard op een voor mij onbegrijpelijke wijze. Heeft dat iets te maken met het boeddhisme?
'Deels is het aanvaarding. Maar ik denk niet dat ze zo berustend zijn louter vanwege het boeddhisme: het is ook vanwege hun historische en politieke ervaringen. Na decennia van verwaarlozing door hun regering redden ze zichzelf.'
Ik heb gehoord dat u en andere NLD-leden zich hebben toegelegd op boeddhistische meditatietechnieken om uzelf meer te ontwikkelen?
'Ik denk dat velen van ons, vooral degenen die opgesloten zaten, zich hebben geoefend in meditatie omdat het een manier was om onszelf te kalmeren, om controle te behouden over onze geest.'
U kunt lange tijd zonder slaap, zonder eten, zonder drinken - uw wilskracht lijkt immens. Hielpen die meditatietechnieken u daarin?
'Enorm. Het soort meditatie dat ik beoefende, heet bewustzijnsmeditatie. Bewustzijn is een zeer waardevol bezit in het dagelijks leven, nog los van het spirituele element. Als je dat ontwikkelt, dan wéét je wanneer je moe wordt, wanneer je geïrriteerd raakt, enzovoort. Het helpt je jezelf te beheersen.'
Onlangs zag ik een opvallend videostatement van u, dat werd vertoond op het Cinema for Peace Gala 2011. In die speech zei u: 'Wij willen dat de mensen begrijpen dat zelfopoffering geen verspilling is. Er zijn mensen die zeggen dat zelfopoffering dwaas is en zinloos, dat het nergens toe leidt. Het is via films dat wij de wereld ervan willen overtuigen dat het wel degelijk ergens toe leidt: tot een betere wereld.' Wat verstaat u onder zelfopoffering?
'Dat je anderen boven jezelf plaatst. Je offert jezelf op voor een idee, een volk, een land, soms offeren mensen zichzelf op voor iemand van wie ze houden. Al houd ik niet van de term “opoffering, als het gaat om wat ik doe. Ik beschouw wat ik heb gedaan niet als een offer. Het was een keuze. Maar er zijn mensen, bijvoorbeeld NLD-leden, die jaren worden opgesloten, en hun families lijden daar onvoorstelbaar onder. Maar die blijven ook achter hen staan. Sommigen kunnen dit dwaas noemen. Maar bij ons, hun collega's, brengt zo iemand veel teweeg. Zo iemand sterkt ons en geeft ons het gevoel dat het het waard is door te gaan. Er komt altijd iets voort uit zelfopoffering, en al deze kleine “ietsjes, tezamen worden iets groots en krachtigs.'
Dus u richtte zich met die woorden niet zozeer tot het Westen als tot de Birmezen?
'Vooral tot hen ja, want het Birmese volk is zo angstig… Ze zijn geconditioneerd in angst.'
Er zijn meer dan 2100 politieke gevangenen die zichzelf opofferen voor iets groters. Waarom zijn ze zo cruciaal voor u?
'Omdat ze deden wat ze dachten te moeten doen ondanks hun angsten. Niemand gaat graag naar de gevangenis. Wie eenmaal in een Birmese gevangenis heeft gezeten, keert daar liever niet naar terug.'
Ik ben opgegroeid in het Westen: ik bewonder zulke daden zozeer dat ik ze nauwelijks begrijp.
'Dat zou anders zijn als je vrijheid werd afgenomen.'
Juist deze termen - zelfopoffering, vrijheid en waardigheid - zijn gaandeweg abstracte concepten geworden. Wij zien onze vrijheid als iets vanzelfsprekends, zoals ademen. Soms denk ik dat wij de waarde ervan niet meer beseffen.
'Tot je het kwijtraakt. Als je stikt, stel je de waarde van ademen zeker op prijs.'
Wat is het voor u, vrijheid?
'Vrijheid betekent dat je dát kunt doen wat je wilt doen en waarvan je weet dat het niet schadelijk is voor anderen. En veiligheid, om het eenvoudig te houden. Ik weet niet meer wie het zei, maar ik heb het altijd mooi gevonden: “We vragen niet om vrijheid van meningsuiting, maar om vrijheid ná meningsuiting.,' (lacht)
Kan kunst hierin een rol spelen? In Nederland wordt kunst gezien als iets wat losstaat van de maatschappij. Maar in Indonesië was ik ooit getuige van het politieke effect dat de voordracht van één gedicht kan hebben. Waartoe is kunst in Birma in staat?
'Kunst is tot veel in staat. De Birmezen zijn gek op poëzie. Ze schrijven graag gedichten. Wij drukken onze gevoelens en opvattingen, niet slechts onze persoonlijke maar ook onze openbare - over politiek, filosofie - uit in poëzie. Het is een zeer krachtig instrument in Birma.'
Ik heb enkele van uw gedichten gelezen. Was u niet liever dichter geworden?
'(lacht) Het leek me wel mooi om dichter te zijn. Maar ik moet bekennen… Tijdens die jaren van huisarrest wilde ik op zich graag iets artistieks voortbrengen, maar niet iets wat allerlei controverse zou oproepen - ik had geen zin om gedichten te schrijven en dan alles te moeten verklaren. Het is zó stomvervelend alles te moeten uitleggen... Dus ik dacht: wat zou het fijn zijn als ik een componist was. Dan konden de mensen van alles op je muziek aanmerken, maar je hoefde niet zoveel uit te leggen. Dan zeg je gewoon: ik hield van dat deuntje.'
Bereik je meer als politicus dan als dichter?
'Op de korte termijn wel denk ik. Op de lange termijn niet per se.'
Er is een veelbetekenende strofe in uw gedicht 'In the Quiet Land'. Zou u het willen voorlezen?
'(leest voor)In the Quiet Land, no one can say / when the soldiers are coming / to carry them away. / The Chinese want a road; the French want the oil; / the Thais take the timber; and SLORC takes the spoils...'
'The Chinese want a road.' Wat vindt u van de almaar groeiende invloed van China in Birma?
'Ik ben er een beetje ongerust over. We zijn altijd goede buren geweest, eeuwenlang zijn we erin geslaagd goede relaties met China te onderhouden. Maar ik ben bezorgd dat de groeiende commerciële - en volgens sommigen politieke - invloed van de Chinezen tot slechte relaties tussen de twee volkeren zal leiden.'
Sommigen beweren dat Birma, zodra de junta verdwijnt, een Chinese enclave wordt.
'Volgens mij zijn de Chinezen er niet van nature op uit iedereen om hen heen te overheersen. Natuurlijk, het is altijd een belangrijk en groot land geweest. Maar als je de geschiedenis bekijkt, hebben ze vaak goede relaties onderhouden met kleinere landen, Korea bijvoorbeeld. Ik denk dat met een zinnig beleid elk buurland met goede voet op China moet kunnen staan, zeker vandaag. Dat China zoveel mogelijk commercieel gewin uit de huidige situatie probeert te slepen, is verrassend noch te veroordelen. Doet niet elk land dat?'
Dat is waar, maar om enkele voorbeelden te geven: de Chinezen bouwen een snelweg dwars door Birma, om een directe toegang tot de zee te hebben in deze regio. Er zijn Chinese militaire bases in het Deltagebied. En elke nacht rijden 20.000 Chinese arbeiders in trucks over de Birmese grens om illegaal bomen te kappen en het land van zijn teakhout te beroven. Verstikt dat niet de mogelijkheden voor een vrij en onafhankelijk Birma?
'Natuurlijk is het niet goed voor de toekomst van Birma, maar wie staat dit allemaal toe? Er bestaan wettige afspraken, officiële contracten die China toestaan zo'n snelweg aan te leggen. Ik denk dat welke afspraken een regering ook maakt met een ander land, ze mogen niet ten nadele van haar eigen volk en land zijn. Dus ik denk niet dat we alles op China moeten afwentelen. Soms vraag ik me af of wij niet hetzelfde gedaan zouden hebben als de situatie omgekeerd was. Waarom niet het onderste uit de kan halen?'
Heeft de economische boycot door het Westen op de ene of andere manier dit dilemma gecreëerd, door Birma in China's armen te drijven?
'Je kunt niet zeggen dat de leiders hier geen keuze hadden. Want als ze die boycot werkelijk hadden willen laten opheffen, hadden ze van alles kunnen doen om die te doen stoppen. Bijvoorbeeld hun houding wat betreft mensenrechten veranderen.'
Welk nut heeft een economische boycot als die niet totaal is?
'Dat was het soort debat dat werd gevoerd in het geval van Zuid-Afrika. En natuurlijk, bij Zuid-Afrika waren de meeste landen ter wereld betrokken: het was een kwestie van zwart tegen wit. Bij ons is het meer bruin tegen bruin, het onderscheid is minder duidelijk. Daarom zijn er niet zoveel mensen die de boycot ondersteunen.'
'(vilein) Soms vraag ik me af waarom al die anti-sanctielui zo'n drukte maken als de sancties werkelijk geen effect zouden hebben.'
Maar China, Thailand, India, al die omliggende landen die de boycot doorbreken, profiteren er immens van. En hoewel u beweert dat de boycot alleen de junta raakt en niet de Birmese bevolking -
'Dat heb ik niet gezegd. Ik zei dat het alles bij elkaar weinig effect heeft op de Birmese economie. Dat baseerde ik op de bevindingen van het Internationaal Monetair Fonds. Ik heb het niet verzonnen. Deze mensen hebben de situatie bestudeerd en geconcludeerd dat de economische malaise van Birma grotendeels te wijten is aan wanbeleid, en dat sancties de economie slechts miniem hebben geraakt.'
'En al kwamen de meest stringente sancties nadat ik onder huisarrest was geplaatst in 2003, ik had daar niets mee te maken. Ik heb ze niet besproken noch erom gevraagd.'
Het schijnt dat u op 8 februari met de NLD een verklaring heeft uitgevaardigd dat de handelssancties en de boycot nu openstaan voor discussie?
'Ja, we moeten de zaak bespreken, er moet een onafhankelijk professioneel team komen dat de feiten omtrent de boycot bekijkt, gewoon omdat er zoveel verschillende meningen zijn over in welke mate het de bevolking en de economie treft.'
Dat is iets radicaal nieuws.
'Neenee, we hebben nooit gezegd: die boycot - die blijft.'
Dus als ik het goed begrijp, zou u blij zijn als Birma zich zou openen, en u zou een opbloei van het toerisme aanmoedigen?
'O, we zouden blij zijn als de regering van Birma tegemoet zou komen aan wat de sanctionerende landen willen. En natuurlijk kunnen dan de sancties worden opgeheven.'
Ik probeer wel eens de absurde krant 'The New Light of Myanmar' te lezen. Het is zo stupide dat het weer leuk wordt. Dit is slechts een van de staatsorganen die u kleineren en belasteren. Gedurende de afgelopen jaren bent u een communist genoemd, maar ook een CIA-agent, een prostituee, een drugsverslaafde…
'Dat is gewoon om te kwetsen. Ik geloof niet dat ze echt denken dat ik drugsverslaafd ben.'
Maar denken ze dat er mensen zijn die dit daadwerkelijk geloven?
'Dat vraag ik me ook af. Ik heb gehoord dat de bevolking alles wantrouwt wat in de kranten verschijnt, behalve de overlijdensberichten.'
Brengen de gebeurtenissen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika geen herinneringen terug aan 1988, 1996, 2007, de Birmese jaren van hoop en opstand?
'In 2007 stond ik onder huisarrest, dus toen kon ik niet echt zien wat er zich afspeelde. En 1988: ja en nee. Het is niet echt vergelijkbaar. Het grootste verschil was natuurlijk dat het Birmese leger het vuur opende op de mensen, het Egyptische leger deed dat niet.'
Als geweld door het leger het verschil verklaart, wordt het dan niet eens tijd de wapens op te nemen in plaats van geweldloosheid na te streven?
'Maar waar laat je Egypte dan? Daar was van geweld geen sprake bij de demonstraties.'
Dat bedoel ik juist. U bent een visionair gebleken - uw wereldberoemde slogan 'There will be change, because all the military have are guns' bewijst zijn geldigheid in Noord-Afrika en het Midden-Oosten - maar niet in Birma. Waarom?
'Ik weet het niet echt. Ik denk dat de Egyptische maatschappij veel meer openstond voor visies uit de hele wereld. Ze heeft een breder zicht dan wij hadden in 1988. Het gaat niet alleen om Facebook en Twitter. Birma had in 1988 zesentwintig jaar onder een socialistisch éénpartijbewind gestaan. Het land was geïsoleerd. Het natuurlijke gevolg is dat het Birmese leger veel beperkter in zijn zienswijze was dan het Egyptische leger in 2010.'
We zien wat er in Libië gebeurt. Er bestaat een gerede angst dat het land zal imploderen, met of zonder zijn vreselijke dictator, vanwege de concurrerende stammen die het land bevolken. Wat is het antwoord voor Birma? Gezien de meer dan 130 minderheden, bedoel ik.
'Mensen zeggen vaak dat als de militaire aanwezigheid verdwijnt, alles uiteen zal vallen, zoals in Joegoslavië. Maar daar was de eenheid van boven opgelegd. Ze was niet gegroeid vanuit de harten van de mensen. Wij hebben erg goede banden met de etnische nationaliteiten. Ik zeg niet met allemaal, er zijn ook etnische groepen die de junta steunen. Maar we zijn nauwe bondgenoten van en goed bevriend met veel van de etnische nationale partijen die in 1990 de verkiezingen wonnen. Ik denk dat we erin geslaagd zijn een hoop goodwill op te bouwen. Kortom, ik denk niet dat het gebied uiteen zal vallen als de junta wegvalt.'
En toch: Birma is nooit een stabiel land geweest. Tussen 1948, het jaar van onafhankelijkheid, en 1962, het jaar waarin het leger de macht greep, was het land in burgeroorlog. Zelfs voor de onafhankelijkheid, ja voor de Britse koloniale aanwezigheid verschoven de grenzen voortdurend. Het land leek wel vloeibaar.
'Daarom dring ik aan op een geweldloze beweging. Te lang hebben de Birmezen geloofd dat geweld de enige manier was om ingrijpende politieke veranderingen tot stand te brengen. Die perceptie moeten we voor eens en altijd veranderen. Je weet wat de situatie van India was indertijd. Toch introduceerde Gandhi er de filosofie en praktijk van geweldloosheid. En hij zorgde ervoor dat het werkte.'
Tijdens het filmfestival 'Movies that Matter' in Den Haag wordt een documentaire over u vertoond, 'Lady of no fear'. Ik vond het merkwaardig om u daarin te zien. Ik zag foto's van u als studente in Oxford; ik hoorde uw vrienden aan de universiteit over u spreken. Het waren de dagen waarin u uw brieven ondertekende met 'Love ya, Suu. xxx'. Niets van het politieke aura dat u sinds 1988 omhult. Een van uw vrienden stelt u op zeker moment de vraag: 'Als je leven twintig jaar teruggespoeld zou kunnen worden, wat zou je dan anders willen zien?'
'Ik heb mijzelf getraind om geen enkele spijt te hebben, want volgens het boeddhisme is dat een tekortkoming. Ik sta mezelf slechts kleine vormen van spijt toe, bijvoorbeeld dat ik niet meer aandacht aan mijn muziekleraar heb besteed.'
Daarmee komen we weer terug bij het boeddhisme. Is het iets om je aan vast te klampen?
'Nee, het is een deel van me. Ik ben boeddhistisch opgevoed. Ik zou niet durven zeggen dat ik een goede boeddhist ben, maar ik ben een strevende student van het boeddhisme.'
In de documentaire zien we beelden van uw speech aan de Shwedagonpagode in 1988, waar het allemaal mee begon. Een Birmese journaliste die daarbij aanwezig was, vertelt dat ze haar twijfels had op voorhand, maar zodra ze u hoorde zeggen: 'Als dochter van mijn vader kan ik dit niet negeren', dacht ze: 'She is the one. This is the one.' De tranen springen haar in de ogen als ze eraan terugdenkt. Wist u vanaf het begin wat het effect van deze woorden zou zijn?
'Ik dacht niet na over het effect. Ik was gewoon eerlijk. Ik dacht dat het nodig was om uit te leggen waarom ik in de beweging zat.'
Toeval was het evenmin: u stond op exact dezelfde plaats waar in 1946 uw vader, generaal Aung San, de terugtrekking van de Britten had geëist. Achter u hing een enorm portret van hem.
'Dat was niet door mij geregeld... Maar ehm… Eigenlijk ben ik wat verrast dat u dat zo ziet. Het was gewoon een simpele uitleg waarom ik in die beweging zat.'
'Zelfs nu is het moeilijk om het idee van mijn vader te scheiden van het concept van mijn land', zei u ooit. Wat bedoelde u daarmee?
'Hij leefde voor zijn land. Sommigen zeggen dat hij stierf voor zijn land (generaal Aung San werd in 1947, nog geen half jaar voor de onafhankelijkheid, doodgeschoten, rn), maar mijn moeder sprak niet zozeer over zijn dood, als wel over hoe hij had geleefd en waarin hij geloofde. Dus in zekere zin wás hij Birma voor mij, juist omdat ik me hem niet als persoon kan herinneren. Hij is in het landschap van mijn herinnering versmolten.'
Vandaag bent u zelf het gezicht van Birma. 'Ik zou zijn werk willen afmaken, uit liefde voor hem', sprak u. Het lijkt erop dat uw liefde voor hem en voor het land zo groot zijn geworden dat u gaandeweg uw vader bent geworden.
'O nee, ik ben heel anders dan hij. Ik denk dat iedereen mij nog altijd ziet als mijn vaders dochter - en daar ben ik blij om. Ik hoop alleen dat ik waarmaak wat hij misschien van zijn dochter had verwacht.'
Waarin verschilt u van uw vader?
'Ik ben in een andere tijd opgegroeid. Mijn vader heeft bijvoorbeeld het Birmese leger opgericht, waardoor hij bij mij een blijvende affectie voor het leger heeft nagelaten, wat de generaals vandaag ook mogen doen. Maar ja, je kunt van een generaal moeilijk zeggen dat hij geweldloos is (lacht). Tegelijkertijd, als hij nu zou terugkeren, denk ik dat hij net als ik zou vinden dat wat ik nu doe het juiste is voor mijn tijd.'
Als mensen u een icoon noemen...
'Ik houd niet van dat woord. Het woord dat ik het vervelendst vind, is “heilige,. Maar “opoffering, en “icoon, strijden om de tweede plaats. Ik wil niet als icoon worden gezien. Een icoon is een symbool.'
En onbeweeglijk.
'Precies. Ik span me in om democratie voor Birma te verkrijgen: I work all the time. Ik denk niet dat de Birmezen mij zien als een icoon. Ze zien me als iemand die bereid is voor hen in beweging te komen, voor hen te strijden.'
Vormt politiek de kunst van het mogelijke of het rijk van de idealen? Met andere woorden: revolutie of onderhandelingen?
'Politiek is niet de kunst van het mogelijke. Het is de praktijk van het mogelijke. Je kunt niet het onmogelijke doen in de politiek. Wat betreft het rijk der idealen: politiek moet gegrondvest zijn op bepaalde principes, bepaalde idealen. Volgens sommigen telt alleen het doel en zijn de middelen onbelangrijk. Maar als je geen zorg draagt voor de middelen, zullen de doelen zo verwrongen raken dat ze soms totaal niet meer te herkennen zijn als het oorspronkelijke doel. Dat is vaak gebeurd. Daarom is trouw aan bepaalde principes en idealen geen kwestie van dagdromen of van louter idealisme. Als je het doel wilt realiseren dat jij en degenen die jou vertrouwen aanvankelijk hoopten te bereiken, dan moet je vasthouden aan bepaalde principes.
DS, 26-03-2011 (Ramsey Nasr)
Aung San Suu Kyi is het gezicht van het geweldloos verzet tegen de militaire junta in Birma. Ze bracht jarenlang onder huisarrest door. Ramsey Nasr reisde naar Birma om te kunnen spreken met de Verboden Dame. 'Ik houd niet van de term “opoffering, als het gaat om wat ik doe. Het was een keuze.'
Uw huisarrest is eindelijk opgeheven. Moeten we dat met een korrel zout nemen of bent u vrij om te gaan en te staan waar u wilt?
'Tot nu ben ik vrij om te doen wat ik wil. Ik heb wel nog niet geprobeerd Rangoon te verlaten. Maar ik wil benadrukken dat ik ben vrijgelaten omdat mijn periode van huisarrest erop zat. Het is geen amnestie.'
Een nieuw huisarrest kan zo weer uit de mouw worden geschud?
'Zulke dingen doen ze constant.'
Toen ik Birma voor het eerst bezocht, in november 2009, ontmoette ik een volk zoals ik niet eerder was tegengekomen. Nooit heb ik zulke gastvrije mensen gezien.
'Dat moet een culturele karaktertrek zijn. Het zit in ons. Alleen onze regering is xenofoob.'
Wat ik niet begrijp, is de discrepantie tussen deze extreme vriendelijkheid en de oorlogen waarin Birma sinds eeuwen gedompeld is.
'Je hebt ook maar één facet van het Birmese karakter gezien. Als je de geschiedenis van Birma bestudeert, zul je inderdaad vele bloedige oorlogen aantreffen.'
Er zijn meer paradoxen. Toen ik de Ayerwaddy Delta bezocht met een groep dokters en geneeskundestudenten bereikten we de afgelegen dorpjes die zwaar getroffen waren door de cycloon Nargis in 2008. Niet zelden had slechts een kwart van de bevolking het overleefd, en hulp hadden ze niet gekregen. Wij waren de eerste dokters die ze zagen na anderhalf jaar. Maar niemand leek kwaad; de bevolking leek het lot te hebben aanvaard op een voor mij onbegrijpelijke wijze. Heeft dat iets te maken met het boeddhisme?
'Deels is het aanvaarding. Maar ik denk niet dat ze zo berustend zijn louter vanwege het boeddhisme: het is ook vanwege hun historische en politieke ervaringen. Na decennia van verwaarlozing door hun regering redden ze zichzelf.'
Ik heb gehoord dat u en andere NLD-leden zich hebben toegelegd op boeddhistische meditatietechnieken om uzelf meer te ontwikkelen?
'Ik denk dat velen van ons, vooral degenen die opgesloten zaten, zich hebben geoefend in meditatie omdat het een manier was om onszelf te kalmeren, om controle te behouden over onze geest.'
U kunt lange tijd zonder slaap, zonder eten, zonder drinken - uw wilskracht lijkt immens. Hielpen die meditatietechnieken u daarin?
'Enorm. Het soort meditatie dat ik beoefende, heet bewustzijnsmeditatie. Bewustzijn is een zeer waardevol bezit in het dagelijks leven, nog los van het spirituele element. Als je dat ontwikkelt, dan wéét je wanneer je moe wordt, wanneer je geïrriteerd raakt, enzovoort. Het helpt je jezelf te beheersen.'
Onlangs zag ik een opvallend videostatement van u, dat werd vertoond op het Cinema for Peace Gala 2011. In die speech zei u: 'Wij willen dat de mensen begrijpen dat zelfopoffering geen verspilling is. Er zijn mensen die zeggen dat zelfopoffering dwaas is en zinloos, dat het nergens toe leidt. Het is via films dat wij de wereld ervan willen overtuigen dat het wel degelijk ergens toe leidt: tot een betere wereld.' Wat verstaat u onder zelfopoffering?
'Dat je anderen boven jezelf plaatst. Je offert jezelf op voor een idee, een volk, een land, soms offeren mensen zichzelf op voor iemand van wie ze houden. Al houd ik niet van de term “opoffering, als het gaat om wat ik doe. Ik beschouw wat ik heb gedaan niet als een offer. Het was een keuze. Maar er zijn mensen, bijvoorbeeld NLD-leden, die jaren worden opgesloten, en hun families lijden daar onvoorstelbaar onder. Maar die blijven ook achter hen staan. Sommigen kunnen dit dwaas noemen. Maar bij ons, hun collega's, brengt zo iemand veel teweeg. Zo iemand sterkt ons en geeft ons het gevoel dat het het waard is door te gaan. Er komt altijd iets voort uit zelfopoffering, en al deze kleine “ietsjes, tezamen worden iets groots en krachtigs.'
Dus u richtte zich met die woorden niet zozeer tot het Westen als tot de Birmezen?
'Vooral tot hen ja, want het Birmese volk is zo angstig… Ze zijn geconditioneerd in angst.'
Er zijn meer dan 2100 politieke gevangenen die zichzelf opofferen voor iets groters. Waarom zijn ze zo cruciaal voor u?
'Omdat ze deden wat ze dachten te moeten doen ondanks hun angsten. Niemand gaat graag naar de gevangenis. Wie eenmaal in een Birmese gevangenis heeft gezeten, keert daar liever niet naar terug.'
Ik ben opgegroeid in het Westen: ik bewonder zulke daden zozeer dat ik ze nauwelijks begrijp.
'Dat zou anders zijn als je vrijheid werd afgenomen.'
Juist deze termen - zelfopoffering, vrijheid en waardigheid - zijn gaandeweg abstracte concepten geworden. Wij zien onze vrijheid als iets vanzelfsprekends, zoals ademen. Soms denk ik dat wij de waarde ervan niet meer beseffen.
'Tot je het kwijtraakt. Als je stikt, stel je de waarde van ademen zeker op prijs.'
Wat is het voor u, vrijheid?
'Vrijheid betekent dat je dát kunt doen wat je wilt doen en waarvan je weet dat het niet schadelijk is voor anderen. En veiligheid, om het eenvoudig te houden. Ik weet niet meer wie het zei, maar ik heb het altijd mooi gevonden: “We vragen niet om vrijheid van meningsuiting, maar om vrijheid ná meningsuiting.,' (lacht)
Kan kunst hierin een rol spelen? In Nederland wordt kunst gezien als iets wat losstaat van de maatschappij. Maar in Indonesië was ik ooit getuige van het politieke effect dat de voordracht van één gedicht kan hebben. Waartoe is kunst in Birma in staat?
'Kunst is tot veel in staat. De Birmezen zijn gek op poëzie. Ze schrijven graag gedichten. Wij drukken onze gevoelens en opvattingen, niet slechts onze persoonlijke maar ook onze openbare - over politiek, filosofie - uit in poëzie. Het is een zeer krachtig instrument in Birma.'
Ik heb enkele van uw gedichten gelezen. Was u niet liever dichter geworden?
'(lacht) Het leek me wel mooi om dichter te zijn. Maar ik moet bekennen… Tijdens die jaren van huisarrest wilde ik op zich graag iets artistieks voortbrengen, maar niet iets wat allerlei controverse zou oproepen - ik had geen zin om gedichten te schrijven en dan alles te moeten verklaren. Het is zó stomvervelend alles te moeten uitleggen... Dus ik dacht: wat zou het fijn zijn als ik een componist was. Dan konden de mensen van alles op je muziek aanmerken, maar je hoefde niet zoveel uit te leggen. Dan zeg je gewoon: ik hield van dat deuntje.'
Bereik je meer als politicus dan als dichter?
'Op de korte termijn wel denk ik. Op de lange termijn niet per se.'
Er is een veelbetekenende strofe in uw gedicht 'In the Quiet Land'. Zou u het willen voorlezen?
'(leest voor)In the Quiet Land, no one can say / when the soldiers are coming / to carry them away. / The Chinese want a road; the French want the oil; / the Thais take the timber; and SLORC takes the spoils...'
'The Chinese want a road.' Wat vindt u van de almaar groeiende invloed van China in Birma?
'Ik ben er een beetje ongerust over. We zijn altijd goede buren geweest, eeuwenlang zijn we erin geslaagd goede relaties met China te onderhouden. Maar ik ben bezorgd dat de groeiende commerciële - en volgens sommigen politieke - invloed van de Chinezen tot slechte relaties tussen de twee volkeren zal leiden.'
Sommigen beweren dat Birma, zodra de junta verdwijnt, een Chinese enclave wordt.
'Volgens mij zijn de Chinezen er niet van nature op uit iedereen om hen heen te overheersen. Natuurlijk, het is altijd een belangrijk en groot land geweest. Maar als je de geschiedenis bekijkt, hebben ze vaak goede relaties onderhouden met kleinere landen, Korea bijvoorbeeld. Ik denk dat met een zinnig beleid elk buurland met goede voet op China moet kunnen staan, zeker vandaag. Dat China zoveel mogelijk commercieel gewin uit de huidige situatie probeert te slepen, is verrassend noch te veroordelen. Doet niet elk land dat?'
Dat is waar, maar om enkele voorbeelden te geven: de Chinezen bouwen een snelweg dwars door Birma, om een directe toegang tot de zee te hebben in deze regio. Er zijn Chinese militaire bases in het Deltagebied. En elke nacht rijden 20.000 Chinese arbeiders in trucks over de Birmese grens om illegaal bomen te kappen en het land van zijn teakhout te beroven. Verstikt dat niet de mogelijkheden voor een vrij en onafhankelijk Birma?
'Natuurlijk is het niet goed voor de toekomst van Birma, maar wie staat dit allemaal toe? Er bestaan wettige afspraken, officiële contracten die China toestaan zo'n snelweg aan te leggen. Ik denk dat welke afspraken een regering ook maakt met een ander land, ze mogen niet ten nadele van haar eigen volk en land zijn. Dus ik denk niet dat we alles op China moeten afwentelen. Soms vraag ik me af of wij niet hetzelfde gedaan zouden hebben als de situatie omgekeerd was. Waarom niet het onderste uit de kan halen?'
Heeft de economische boycot door het Westen op de ene of andere manier dit dilemma gecreëerd, door Birma in China's armen te drijven?
'Je kunt niet zeggen dat de leiders hier geen keuze hadden. Want als ze die boycot werkelijk hadden willen laten opheffen, hadden ze van alles kunnen doen om die te doen stoppen. Bijvoorbeeld hun houding wat betreft mensenrechten veranderen.'
Welk nut heeft een economische boycot als die niet totaal is?
'Dat was het soort debat dat werd gevoerd in het geval van Zuid-Afrika. En natuurlijk, bij Zuid-Afrika waren de meeste landen ter wereld betrokken: het was een kwestie van zwart tegen wit. Bij ons is het meer bruin tegen bruin, het onderscheid is minder duidelijk. Daarom zijn er niet zoveel mensen die de boycot ondersteunen.'
'(vilein) Soms vraag ik me af waarom al die anti-sanctielui zo'n drukte maken als de sancties werkelijk geen effect zouden hebben.'
Maar China, Thailand, India, al die omliggende landen die de boycot doorbreken, profiteren er immens van. En hoewel u beweert dat de boycot alleen de junta raakt en niet de Birmese bevolking -
'Dat heb ik niet gezegd. Ik zei dat het alles bij elkaar weinig effect heeft op de Birmese economie. Dat baseerde ik op de bevindingen van het Internationaal Monetair Fonds. Ik heb het niet verzonnen. Deze mensen hebben de situatie bestudeerd en geconcludeerd dat de economische malaise van Birma grotendeels te wijten is aan wanbeleid, en dat sancties de economie slechts miniem hebben geraakt.'
'En al kwamen de meest stringente sancties nadat ik onder huisarrest was geplaatst in 2003, ik had daar niets mee te maken. Ik heb ze niet besproken noch erom gevraagd.'
Het schijnt dat u op 8 februari met de NLD een verklaring heeft uitgevaardigd dat de handelssancties en de boycot nu openstaan voor discussie?
'Ja, we moeten de zaak bespreken, er moet een onafhankelijk professioneel team komen dat de feiten omtrent de boycot bekijkt, gewoon omdat er zoveel verschillende meningen zijn over in welke mate het de bevolking en de economie treft.'
Dat is iets radicaal nieuws.
'Neenee, we hebben nooit gezegd: die boycot - die blijft.'
Dus als ik het goed begrijp, zou u blij zijn als Birma zich zou openen, en u zou een opbloei van het toerisme aanmoedigen?
'O, we zouden blij zijn als de regering van Birma tegemoet zou komen aan wat de sanctionerende landen willen. En natuurlijk kunnen dan de sancties worden opgeheven.'
Ik probeer wel eens de absurde krant 'The New Light of Myanmar' te lezen. Het is zo stupide dat het weer leuk wordt. Dit is slechts een van de staatsorganen die u kleineren en belasteren. Gedurende de afgelopen jaren bent u een communist genoemd, maar ook een CIA-agent, een prostituee, een drugsverslaafde…
'Dat is gewoon om te kwetsen. Ik geloof niet dat ze echt denken dat ik drugsverslaafd ben.'
Maar denken ze dat er mensen zijn die dit daadwerkelijk geloven?
'Dat vraag ik me ook af. Ik heb gehoord dat de bevolking alles wantrouwt wat in de kranten verschijnt, behalve de overlijdensberichten.'
Brengen de gebeurtenissen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika geen herinneringen terug aan 1988, 1996, 2007, de Birmese jaren van hoop en opstand?
'In 2007 stond ik onder huisarrest, dus toen kon ik niet echt zien wat er zich afspeelde. En 1988: ja en nee. Het is niet echt vergelijkbaar. Het grootste verschil was natuurlijk dat het Birmese leger het vuur opende op de mensen, het Egyptische leger deed dat niet.'
Als geweld door het leger het verschil verklaart, wordt het dan niet eens tijd de wapens op te nemen in plaats van geweldloosheid na te streven?
'Maar waar laat je Egypte dan? Daar was van geweld geen sprake bij de demonstraties.'
Dat bedoel ik juist. U bent een visionair gebleken - uw wereldberoemde slogan 'There will be change, because all the military have are guns' bewijst zijn geldigheid in Noord-Afrika en het Midden-Oosten - maar niet in Birma. Waarom?
'Ik weet het niet echt. Ik denk dat de Egyptische maatschappij veel meer openstond voor visies uit de hele wereld. Ze heeft een breder zicht dan wij hadden in 1988. Het gaat niet alleen om Facebook en Twitter. Birma had in 1988 zesentwintig jaar onder een socialistisch éénpartijbewind gestaan. Het land was geïsoleerd. Het natuurlijke gevolg is dat het Birmese leger veel beperkter in zijn zienswijze was dan het Egyptische leger in 2010.'
We zien wat er in Libië gebeurt. Er bestaat een gerede angst dat het land zal imploderen, met of zonder zijn vreselijke dictator, vanwege de concurrerende stammen die het land bevolken. Wat is het antwoord voor Birma? Gezien de meer dan 130 minderheden, bedoel ik.
'Mensen zeggen vaak dat als de militaire aanwezigheid verdwijnt, alles uiteen zal vallen, zoals in Joegoslavië. Maar daar was de eenheid van boven opgelegd. Ze was niet gegroeid vanuit de harten van de mensen. Wij hebben erg goede banden met de etnische nationaliteiten. Ik zeg niet met allemaal, er zijn ook etnische groepen die de junta steunen. Maar we zijn nauwe bondgenoten van en goed bevriend met veel van de etnische nationale partijen die in 1990 de verkiezingen wonnen. Ik denk dat we erin geslaagd zijn een hoop goodwill op te bouwen. Kortom, ik denk niet dat het gebied uiteen zal vallen als de junta wegvalt.'
En toch: Birma is nooit een stabiel land geweest. Tussen 1948, het jaar van onafhankelijkheid, en 1962, het jaar waarin het leger de macht greep, was het land in burgeroorlog. Zelfs voor de onafhankelijkheid, ja voor de Britse koloniale aanwezigheid verschoven de grenzen voortdurend. Het land leek wel vloeibaar.
'Daarom dring ik aan op een geweldloze beweging. Te lang hebben de Birmezen geloofd dat geweld de enige manier was om ingrijpende politieke veranderingen tot stand te brengen. Die perceptie moeten we voor eens en altijd veranderen. Je weet wat de situatie van India was indertijd. Toch introduceerde Gandhi er de filosofie en praktijk van geweldloosheid. En hij zorgde ervoor dat het werkte.'
Tijdens het filmfestival 'Movies that Matter' in Den Haag wordt een documentaire over u vertoond, 'Lady of no fear'. Ik vond het merkwaardig om u daarin te zien. Ik zag foto's van u als studente in Oxford; ik hoorde uw vrienden aan de universiteit over u spreken. Het waren de dagen waarin u uw brieven ondertekende met 'Love ya, Suu. xxx'. Niets van het politieke aura dat u sinds 1988 omhult. Een van uw vrienden stelt u op zeker moment de vraag: 'Als je leven twintig jaar teruggespoeld zou kunnen worden, wat zou je dan anders willen zien?'
'Ik heb mijzelf getraind om geen enkele spijt te hebben, want volgens het boeddhisme is dat een tekortkoming. Ik sta mezelf slechts kleine vormen van spijt toe, bijvoorbeeld dat ik niet meer aandacht aan mijn muziekleraar heb besteed.'
Daarmee komen we weer terug bij het boeddhisme. Is het iets om je aan vast te klampen?
'Nee, het is een deel van me. Ik ben boeddhistisch opgevoed. Ik zou niet durven zeggen dat ik een goede boeddhist ben, maar ik ben een strevende student van het boeddhisme.'
In de documentaire zien we beelden van uw speech aan de Shwedagonpagode in 1988, waar het allemaal mee begon. Een Birmese journaliste die daarbij aanwezig was, vertelt dat ze haar twijfels had op voorhand, maar zodra ze u hoorde zeggen: 'Als dochter van mijn vader kan ik dit niet negeren', dacht ze: 'She is the one. This is the one.' De tranen springen haar in de ogen als ze eraan terugdenkt. Wist u vanaf het begin wat het effect van deze woorden zou zijn?
'Ik dacht niet na over het effect. Ik was gewoon eerlijk. Ik dacht dat het nodig was om uit te leggen waarom ik in de beweging zat.'
Toeval was het evenmin: u stond op exact dezelfde plaats waar in 1946 uw vader, generaal Aung San, de terugtrekking van de Britten had geëist. Achter u hing een enorm portret van hem.
'Dat was niet door mij geregeld... Maar ehm… Eigenlijk ben ik wat verrast dat u dat zo ziet. Het was gewoon een simpele uitleg waarom ik in die beweging zat.'
'Zelfs nu is het moeilijk om het idee van mijn vader te scheiden van het concept van mijn land', zei u ooit. Wat bedoelde u daarmee?
'Hij leefde voor zijn land. Sommigen zeggen dat hij stierf voor zijn land (generaal Aung San werd in 1947, nog geen half jaar voor de onafhankelijkheid, doodgeschoten, rn), maar mijn moeder sprak niet zozeer over zijn dood, als wel over hoe hij had geleefd en waarin hij geloofde. Dus in zekere zin wás hij Birma voor mij, juist omdat ik me hem niet als persoon kan herinneren. Hij is in het landschap van mijn herinnering versmolten.'
Vandaag bent u zelf het gezicht van Birma. 'Ik zou zijn werk willen afmaken, uit liefde voor hem', sprak u. Het lijkt erop dat uw liefde voor hem en voor het land zo groot zijn geworden dat u gaandeweg uw vader bent geworden.
'O nee, ik ben heel anders dan hij. Ik denk dat iedereen mij nog altijd ziet als mijn vaders dochter - en daar ben ik blij om. Ik hoop alleen dat ik waarmaak wat hij misschien van zijn dochter had verwacht.'
Waarin verschilt u van uw vader?
'Ik ben in een andere tijd opgegroeid. Mijn vader heeft bijvoorbeeld het Birmese leger opgericht, waardoor hij bij mij een blijvende affectie voor het leger heeft nagelaten, wat de generaals vandaag ook mogen doen. Maar ja, je kunt van een generaal moeilijk zeggen dat hij geweldloos is (lacht). Tegelijkertijd, als hij nu zou terugkeren, denk ik dat hij net als ik zou vinden dat wat ik nu doe het juiste is voor mijn tijd.'
Als mensen u een icoon noemen...
'Ik houd niet van dat woord. Het woord dat ik het vervelendst vind, is “heilige,. Maar “opoffering, en “icoon, strijden om de tweede plaats. Ik wil niet als icoon worden gezien. Een icoon is een symbool.'
En onbeweeglijk.
'Precies. Ik span me in om democratie voor Birma te verkrijgen: I work all the time. Ik denk niet dat de Birmezen mij zien als een icoon. Ze zien me als iemand die bereid is voor hen in beweging te komen, voor hen te strijden.'
Vormt politiek de kunst van het mogelijke of het rijk van de idealen? Met andere woorden: revolutie of onderhandelingen?
'Politiek is niet de kunst van het mogelijke. Het is de praktijk van het mogelijke. Je kunt niet het onmogelijke doen in de politiek. Wat betreft het rijk der idealen: politiek moet gegrondvest zijn op bepaalde principes, bepaalde idealen. Volgens sommigen telt alleen het doel en zijn de middelen onbelangrijk. Maar als je geen zorg draagt voor de middelen, zullen de doelen zo verwrongen raken dat ze soms totaal niet meer te herkennen zijn als het oorspronkelijke doel. Dat is vaak gebeurd. Daarom is trouw aan bepaalde principes en idealen geen kwestie van dagdromen of van louter idealisme. Als je het doel wilt realiseren dat jij en degenen die jou vertrouwen aanvankelijk hoopten te bereiken, dan moet je vasthouden aan bepaalde principes.
DS, 26-03-2011 (Ramsey Nasr)