Grenzen aan onderzoeksjournalistiek

[Barst]

Grenzen aan onderzoeksjournalistiek


Journalisten mogen kritisch schrijven over het gebruik van doping door sportlui. Ze mogen daarin ver gaan. Publieke figuren als manager Patrick Lefevere en dr. Yvan Vanmol moeten daarbij meer kritiek verdragen dan privépersonen.


Maar journalisten mogen geen ongefundeerde beschuldigingen uiten, zegt de Brusselse rechtbank van eerste aanleg. De rechtbank veroordeelt een journalist en twee hoofdredacteuren van Het Laatste Nieuws tot betaling van 500.000 euro aan Lefevere en 100.000 euro aan Vanmol. Het gaat om een immense morele schadevergoeding, die nooit eerder in de Belgische persgeschiedenis is uitgesproken tegen journalisten.

Tegen de uitspraak is nog hoger beroep mogelijk. Toch bakent de rechter in zijn vonnis de grenzen van de (onderzoeks)journalistiek af.

De veroordeelde journalist, Maarten Michielssens, schreef onder meer dat Lefevere wielrenners aanzette tot dopinggebruik en er zelf aan verdiende. Hij zou getuigen onder druk zetten om hun mond te houden, dopingcontroleurs omkopen, enzovoort. Michielssens steunt zich voor zijn artikelenreeks onder meer op diverse getuigen, ook anonieme.

De rechter erkent het recht van een journalist om in dopingverhalen te graven. Maar als hij zulke ernstige beschuldigen formuleert zoals tegen Lefevere en Vanmol, moet hij zijn informatie grondig controleren. Hij kan er zich niet van afmaken met de mededeling 'dat hij niet aansprakelijk kan worden gesteld voor uitspraken van de geïnterviewden'.

Bovendien is er in dit geval, volgens de rechter, vaak sprake van verdraaiing van de getuigenissen. 'De rechtbank heeft moeten vaststellen dat deze getuigen talrijke keren verkeerd werden geciteerd, dat citaten uit hun context werden gehaald, dat van verschillende anekdotes van getuigen één nieuw verhaal werd gemaakt en dat teksten werden verdraaid.'

De rechter concludeert 'dat Michielssens niet alleen onvoldoende betrouwbare bronnen had om zijn artikelenreeks op te baseren, maar dat veel van zijn bronnen de door hem geuite beschuldigingen niet onderbouwen'. Een dergelijke werkwijze is volgens het vonnis 'volstrekt onaanvaardbaar en getuigt allerminst van een correcte journalistiek'.

De twee hoofdredacteurs, Pol Daenen en Frank Depoorter, zijn mee veroordeeld tot betaling van de schadevergoeding omdat zij de eindbeslissing namen om de artikelen als voorpaginanieuws te brengen, zonder fatsoenlijk wederwoord te geven aan Lefevere en Vanmol.

De drie journalisten zijn persoonlijk veroordeeld tot de schadevergoeding, maar in de praktijk betaalt vaak de uitgever. De Vlaamse Vereniging van Journalisten (VVJ) veroordeelt de 'ongezien hoge schadevergoeding, die neerkomt op een persoonlijk faillissement van de journalisten'.


Blog DS, 30-10-2009

[Barst]

Grenzen van journalistiek


De Vereniging van Vlaamse Journalisten is ontzet. Ze heeft ‘met verbazing' kennis genomen van het feit dat twee hoofdredacteurs en een journalist van Het Laatste Nieuws veroordeeld zijn tot een schadevergoeding van 600.000 euro. In een bijzonder goed onderbouwd en gedetailleerd vonnis noemt de rechtbank van eerste aanleg in Brussel de doping-beschuldigingen van de krant aan het adres van Quick Step-manager Patrick Lefevere ‘ongefundeerd'.


Het vonnis leest als wat een ‘beknopte handleiding tot slechte journalistiek' zou kunnen zijn: ‘onvoldoende betrouwbare bronnen', ‘beschuldigingen niet onderbouwen', ‘getuigen verkeerd citeren', ‘wat neerkomt op valsheid', ‘citaten uit hun context trekken', ‘van verschillende anekdotes één nieuw verhaal maken', ‘teksten verdraaien', ‘recht op wederwoord onvoldoende respecteren'... Kortom, ‘de rechtbank meent dat een dergelijke werkwijze volstrekt onaanvaardbaar is en allerminst getuigt van een correcte journalistiek'.

Dat alles deed de rechter besluiten om de beschuldigden te veroordelen tot een immense morele schadevergoeding, die nooit eerder werd uitgesproken in de Belgische persgeschiedenis. Tussen haakjes: het unieke vonnis werd dit weekeind op de site van Het Laatste Nieuws samengevat onder de titel ‘Hoofdeis Lefevere verworpen in dopingzaak'. In een corporatistische reflex zegt het journalistengild nu dat het ‘ontzet' is over deze veroordeling.

Ik weet dat ik alle banbliksems van de collega's over mij heen dreig te halen. Maar als journalist en als hoofdredacteur, maar vooral als burger van dit land ben ik tevreden met dit vonnis. Niet uit een misplaatst leedvermaak ten overstaan van concurrenten. Niet uit een al even misplaatst gevoel van journalistieke onfeilbaarheid. En helemaal niet uit een misplaatst gevoel van morele superioriteit. Want meer dan gelijk wie besef ik hoe moeilijk en gevaarlijk goede en kritische journalistiek kan zijn.

Ik ben wél tevreden omdat er recht is geschied. Tweeënhalf jaar geleden schreef ik op deze plaats over deze zaak dat ‘wat de collega's hebben durven opvoeren als journalistiek, niks meer van doen heeft met de moeilijke en genuanceerde zoektocht naar de waarheid. Het heeft alles te maken met het bewust verdraaien van feiten, manipuleren van woorden en misbruiken van zogenaamd bewijsmateriaal'. Nu ik het vonnis heb gelezen, besef ik dat deze woorden nog te braaf waren.

Het vertrouwen van de bevolking in ons, de media, sluimert op een absoluut dieptepunt. Dat hebben wij, journalisten, in de eerste plaats aan onszelf te wijten. Als wij, de journalisten die zo graag andere beroepsgroepen kapittelen, niet harder en kritischer worden voor ons eigen werk én voor dat van onze collega's, moeten de rechters dat doen. In die fase zijn we nu aanbeland.


DS, 02-11-2009 (Peter Vandermeersch)