Barst
17th September 2009, 18:22
'Vergrijzingsschok veel groter dan financiële crisis'
BRUSSEL - 'Alle economen, ook die van de Nationale Bank, moeten toegeven dat we met de handen in het haar zitten. We weten niet hoe we, realistisch gezien, de vergrijzing nog gaan betalen.' Econoom Van de Cloot staat al langer dan vandaag kritisch tegenover de Belgische staatsfinanciën, ook toen alles ogenschijnlijk nog goed ging.
'Het tekort van 25 miljard euro stond eigenlijk in de sterren geschreven. Sommigen zeggen nu dat de regering te veel heeft uitgegeven aan anti-crisismaatregelen. Maar het relanceplan stelde amper 0,6 procent van het bbp voor. Het tekort ligt nu rond de 7 procent. De plotse schok komt door het instorten van de fiscale inkomsten en de automatische stijging van de uitgaven. Een aantal maatregelen van vroeger, die nu veel geld blijken te kosten, zijn boven water gekomen en one shots worden niet meer gedaan. En voilà, je hebt het plaatje', zegt hij.
Van de Cloot ziet het tekort van 25 miljard zelfs nog zwarter in: 'De kosten van de vergrijzing gaan dat tekort nog bezwaren.'
U klinkt boos en cynisch tegelijk.
'We zijn al twintig jaar aan het praten over de vergrijzing die op ons afkomt. Er waren verschillende kansen om het wél op te vangen, maar we hebben het niet gedaan.'
'We wisten dat als we voldoende sober zouden zijn en de rente zou meezitten, we een inverse rentesneeuwbal zouden krijgen. Die hebben we bijna tien jaar na elkaar gehad. Maar we hebben die niét gespaard. We hebben het gewoon recurrent uitgegeven.'
'De beleidsmakers van toen mogen nog honderd keer zeggen dat dat niet waar is, de cijfers spreken voor zich. Het primair saldo (verschil inkomsten en uitgaven, zonder de rentelasten) is er altijd maar op achteruit gegaan. Het Zilverfonds hebben we gewoon van meet af aan verkracht. We hebben er zelfs dingen in gestopt die op termijn geld gaan kosten. We hebben het zo verknald.'
'Het voorbije decennium hadden we ons nagenoeg pijnloos kunnen voorbereiden op de vergrijzing, als we ons gewoon tevreden hadden gesteld met de uitgavenniveaus van 2000. Maar we hebben het verkwanseld. Nu krijgen we daar een zware financiële crisis bovenop en ineens zit alles in een stroomversnelling.'
'Veel loopt onheilspellend parallel met de crisis van de vorige “malgoverno, van dertig jaar geleden, met zijn gigantische staatsschuld, gedumpte bruggepensioneerden en opgeblazen overheidsapparaat. Niet alleen sleuren we die zwarte geschiedenis nog altijd mee, we zijn ook volop bezig de volgende generatie eenzelfde juk aan te meten. Een en ander is te vermijden, maar dan moeten we nu de hand aan de ploeg slaan.'
We hebben geen reserves aangelegd. Hoe gaan we de vergrijzing dan wel betalen?
'Vóór de financiële crisis was mijn stelling: oké, we hebben dat verknald, maar de volgende opportuniteit is de massale golf ambtenaren die met pensioen gaat. Dankzij meer efficiëntie hoeven we die ambtenaren dan maar gedeeltelijk te vervangen.'
'Maar de financiële crisis die daarbovenop komt, heeft een immense impact. Komt daar nog bij dat de vergrijzingscommissie de kosten voor de vergrijzing nu een stuk hoger inschat dan ze tot vorig jaar deed. Op dit moment moeten eigenlijk alle budgettaire analisten in koor toegeven dat we met de handen in het haar zitten.'
Toch moet de overheid zoeken naar alternatieven. Wat moet ze doen?
'Nu moeten we eerst alle middelen klaarzetten om deze budgetschok van 25 miljard te overleven. De beste remedie daarvoor zou “zero based budgetting, zijn, een methode waarbij de begroting vanaf nul wordt herbekeken. Alle uitgaven bekijken en daarop besparen, een efficiëntere overheid creëren. Het opleggen van jaarlijkse productiviteitsverbeteringen voor alle overheidsdiensten, waarbij de ambtenaren zelf autonoom kunnen beslissen hoe ze dat doen, werd als methode in het buitenland al met succes getest.'
'Daar kunnen we per jaar een miljard euro besparingen halen. Als we dat tien jaar volhouden, is dat tien miljard. Bovendien zullen we andere inkomsten moeten zoeken dan alleen belastingen uit arbeid. Er is bijvoorbeeld geen enkele reden waarom we vastgoed minder zouden belasten dan inkomen uit arbeid.'
'Ondertussen komt de volgende schok eraan en daar kunnen we alleen maar een antwoord op geven als we alle taboes laten varen. De vergrijzing gaat ons elk jaar opzadelen met 8,2 procent van het bbp extra vergrijzingskosten. Dat betekent 30 miljard euro per jaar, en dat tot 2060. Dat is een schok die nog veel belangrijker is dan de financiële crisis. Voor deze begrotingsopmaak beginnen de kosten al op te lopen. De tijd is gedaan dat we konden zeggen: binnen vijf jaar is het zover.'
'We moeten realistisch zijn. Stop die verhaaltjescultuur van 'er is geen probleem'. En ik durf het bijna niet te zeggen, maar die schattingen van de vergrijzingscommissie zijn dan nog optimistisch. Die veronderstellen bijvoorbeeld dat de werkgelegenheidsgraad zal stijgen tot 70 procent van de beroepsbevolking. Het zal al een hele prestatie zijn om dat te halen. Ik verzeker u: alle mensen die de cijfers echt bestudeerd hebben, zitten met de handen in het haar.'
Als we langer gaan werken en meer mensen aan het werk krijgen, dragen meer schouders de last van de vergrijzing. Is dat geen oplossing?
'Maar dat veronderstellen we al! De prognoses van de vergrijzingscommissie (30 miljard euro vergrijzingskosten per jaar) gaan daar al van uit. Natuurlijk moeten we dat doen, maar zelfs dan nog is er een probleem.'
Wat dan? Minder welvaart?
'Mensen denken wellicht dat ik een demagoog of ultieme doemdenker ben, neen. Je kunt zeggen: het land is failliet. Dat is misschien een schokeffect.'
Wat zijn de gevolgen daarvan?
'Als de overheid haar rekeningen niet kan betalen, als we die schok niet kunnen opvangen, zullen we op een heel onstabiel begrotingspad komen. Dat betekent dat we een nieuwe sneeuwbal krijgen en dat de schuld stijgt naar misschien wel 200 procent.'
'Japan heeft vandaag 200 procent schulden (in % van het bbp, red.). Dat verergert alleen de problemen. Met 200 procent schuld heb je een ongelooflijk koekoekseffect: de rentelasten verdringen alles. Er is voor niets anders nog geld.'
'Als we niet zeer zwaar saneren, zullen we ons moeten voorbereiden op een Japans samenlevingsmodel. Ik vrees dat dat sociale onrust zal creëren.'
'Plots zal het niet anders kunnen dat er bijvoorbeeld in de gezondheidszorg fundamenteel gekozen wordt. Hoever gaan we in dure technieken? Eén techniek voor nierdialyse is misschien beter dan een andere, maar de middelen zijn schaars. Dus moet je dat durven afwegen. “Je gaat toch geen prijs zetten op een leven!,, hoor ik dan. Misschien is dat allemaal vloeken in de kerk, maar we zullen niet anders kunnen.'
'Politici hebben dat niet graag, als we ons sociale model in vraag stellen. Maar kunnen we daar nog aan ontkomen?'
Is België een uitzondering? Nagenoeg alle landen boeken nu toch tekorten?
'In andere landen zijn wel serieuze fondsen opgebouwd, in Nederland of Denemarken bijvoorbeeld. Maar als het een troost mag wezen, we zijn niet alleen in dit bedje ziek. De Verenigde Staten stapelen een immense schuldenberg op. Maar vergeet niet dat de VS een immigratieland is. De sociale standaarden liggen er veel lager, de tolerantie hoger. Die maatschappij kan meer aan.'
Ivan Van de Cloot, econoom Itinera-instituut
DS, 17-09-2009
BRUSSEL - 'Alle economen, ook die van de Nationale Bank, moeten toegeven dat we met de handen in het haar zitten. We weten niet hoe we, realistisch gezien, de vergrijzing nog gaan betalen.' Econoom Van de Cloot staat al langer dan vandaag kritisch tegenover de Belgische staatsfinanciën, ook toen alles ogenschijnlijk nog goed ging.
'Het tekort van 25 miljard euro stond eigenlijk in de sterren geschreven. Sommigen zeggen nu dat de regering te veel heeft uitgegeven aan anti-crisismaatregelen. Maar het relanceplan stelde amper 0,6 procent van het bbp voor. Het tekort ligt nu rond de 7 procent. De plotse schok komt door het instorten van de fiscale inkomsten en de automatische stijging van de uitgaven. Een aantal maatregelen van vroeger, die nu veel geld blijken te kosten, zijn boven water gekomen en one shots worden niet meer gedaan. En voilà, je hebt het plaatje', zegt hij.
Van de Cloot ziet het tekort van 25 miljard zelfs nog zwarter in: 'De kosten van de vergrijzing gaan dat tekort nog bezwaren.'
U klinkt boos en cynisch tegelijk.
'We zijn al twintig jaar aan het praten over de vergrijzing die op ons afkomt. Er waren verschillende kansen om het wél op te vangen, maar we hebben het niet gedaan.'
'We wisten dat als we voldoende sober zouden zijn en de rente zou meezitten, we een inverse rentesneeuwbal zouden krijgen. Die hebben we bijna tien jaar na elkaar gehad. Maar we hebben die niét gespaard. We hebben het gewoon recurrent uitgegeven.'
'De beleidsmakers van toen mogen nog honderd keer zeggen dat dat niet waar is, de cijfers spreken voor zich. Het primair saldo (verschil inkomsten en uitgaven, zonder de rentelasten) is er altijd maar op achteruit gegaan. Het Zilverfonds hebben we gewoon van meet af aan verkracht. We hebben er zelfs dingen in gestopt die op termijn geld gaan kosten. We hebben het zo verknald.'
'Het voorbije decennium hadden we ons nagenoeg pijnloos kunnen voorbereiden op de vergrijzing, als we ons gewoon tevreden hadden gesteld met de uitgavenniveaus van 2000. Maar we hebben het verkwanseld. Nu krijgen we daar een zware financiële crisis bovenop en ineens zit alles in een stroomversnelling.'
'Veel loopt onheilspellend parallel met de crisis van de vorige “malgoverno, van dertig jaar geleden, met zijn gigantische staatsschuld, gedumpte bruggepensioneerden en opgeblazen overheidsapparaat. Niet alleen sleuren we die zwarte geschiedenis nog altijd mee, we zijn ook volop bezig de volgende generatie eenzelfde juk aan te meten. Een en ander is te vermijden, maar dan moeten we nu de hand aan de ploeg slaan.'
We hebben geen reserves aangelegd. Hoe gaan we de vergrijzing dan wel betalen?
'Vóór de financiële crisis was mijn stelling: oké, we hebben dat verknald, maar de volgende opportuniteit is de massale golf ambtenaren die met pensioen gaat. Dankzij meer efficiëntie hoeven we die ambtenaren dan maar gedeeltelijk te vervangen.'
'Maar de financiële crisis die daarbovenop komt, heeft een immense impact. Komt daar nog bij dat de vergrijzingscommissie de kosten voor de vergrijzing nu een stuk hoger inschat dan ze tot vorig jaar deed. Op dit moment moeten eigenlijk alle budgettaire analisten in koor toegeven dat we met de handen in het haar zitten.'
Toch moet de overheid zoeken naar alternatieven. Wat moet ze doen?
'Nu moeten we eerst alle middelen klaarzetten om deze budgetschok van 25 miljard te overleven. De beste remedie daarvoor zou “zero based budgetting, zijn, een methode waarbij de begroting vanaf nul wordt herbekeken. Alle uitgaven bekijken en daarop besparen, een efficiëntere overheid creëren. Het opleggen van jaarlijkse productiviteitsverbeteringen voor alle overheidsdiensten, waarbij de ambtenaren zelf autonoom kunnen beslissen hoe ze dat doen, werd als methode in het buitenland al met succes getest.'
'Daar kunnen we per jaar een miljard euro besparingen halen. Als we dat tien jaar volhouden, is dat tien miljard. Bovendien zullen we andere inkomsten moeten zoeken dan alleen belastingen uit arbeid. Er is bijvoorbeeld geen enkele reden waarom we vastgoed minder zouden belasten dan inkomen uit arbeid.'
'Ondertussen komt de volgende schok eraan en daar kunnen we alleen maar een antwoord op geven als we alle taboes laten varen. De vergrijzing gaat ons elk jaar opzadelen met 8,2 procent van het bbp extra vergrijzingskosten. Dat betekent 30 miljard euro per jaar, en dat tot 2060. Dat is een schok die nog veel belangrijker is dan de financiële crisis. Voor deze begrotingsopmaak beginnen de kosten al op te lopen. De tijd is gedaan dat we konden zeggen: binnen vijf jaar is het zover.'
'We moeten realistisch zijn. Stop die verhaaltjescultuur van 'er is geen probleem'. En ik durf het bijna niet te zeggen, maar die schattingen van de vergrijzingscommissie zijn dan nog optimistisch. Die veronderstellen bijvoorbeeld dat de werkgelegenheidsgraad zal stijgen tot 70 procent van de beroepsbevolking. Het zal al een hele prestatie zijn om dat te halen. Ik verzeker u: alle mensen die de cijfers echt bestudeerd hebben, zitten met de handen in het haar.'
Als we langer gaan werken en meer mensen aan het werk krijgen, dragen meer schouders de last van de vergrijzing. Is dat geen oplossing?
'Maar dat veronderstellen we al! De prognoses van de vergrijzingscommissie (30 miljard euro vergrijzingskosten per jaar) gaan daar al van uit. Natuurlijk moeten we dat doen, maar zelfs dan nog is er een probleem.'
Wat dan? Minder welvaart?
'Mensen denken wellicht dat ik een demagoog of ultieme doemdenker ben, neen. Je kunt zeggen: het land is failliet. Dat is misschien een schokeffect.'
Wat zijn de gevolgen daarvan?
'Als de overheid haar rekeningen niet kan betalen, als we die schok niet kunnen opvangen, zullen we op een heel onstabiel begrotingspad komen. Dat betekent dat we een nieuwe sneeuwbal krijgen en dat de schuld stijgt naar misschien wel 200 procent.'
'Japan heeft vandaag 200 procent schulden (in % van het bbp, red.). Dat verergert alleen de problemen. Met 200 procent schuld heb je een ongelooflijk koekoekseffect: de rentelasten verdringen alles. Er is voor niets anders nog geld.'
'Als we niet zeer zwaar saneren, zullen we ons moeten voorbereiden op een Japans samenlevingsmodel. Ik vrees dat dat sociale onrust zal creëren.'
'Plots zal het niet anders kunnen dat er bijvoorbeeld in de gezondheidszorg fundamenteel gekozen wordt. Hoever gaan we in dure technieken? Eén techniek voor nierdialyse is misschien beter dan een andere, maar de middelen zijn schaars. Dus moet je dat durven afwegen. “Je gaat toch geen prijs zetten op een leven!,, hoor ik dan. Misschien is dat allemaal vloeken in de kerk, maar we zullen niet anders kunnen.'
'Politici hebben dat niet graag, als we ons sociale model in vraag stellen. Maar kunnen we daar nog aan ontkomen?'
Is België een uitzondering? Nagenoeg alle landen boeken nu toch tekorten?
'In andere landen zijn wel serieuze fondsen opgebouwd, in Nederland of Denemarken bijvoorbeeld. Maar als het een troost mag wezen, we zijn niet alleen in dit bedje ziek. De Verenigde Staten stapelen een immense schuldenberg op. Maar vergeet niet dat de VS een immigratieland is. De sociale standaarden liggen er veel lager, de tolerantie hoger. Die maatschappij kan meer aan.'
Ivan Van de Cloot, econoom Itinera-instituut
DS, 17-09-2009