wim leenaerts
2nd September 2009, 09:45
Dear Darwin,
Ik weet niet of het Reformatorisch Dagblad in het hiernamaals wordt bezorgd, en zelfs als dat al het geval mocht zijn, dan kan ik me voorstellen dat ’t niet úw lijfblad is. Er stond onlangs een nogal merkwaardig verhaal in over de Maastrichtse mosasaurus, het beroemde fossiel uit het Krijt van de Sint-Pietersberg: creationist Terry Mortenson voorzag het ‘Grand Animal’ van commentaar.
Een flinke controverse is een geweldig gereedschap om een onderwerp in de schijnwerpers te krijgen. Al dat misbaar uit creationistische hoek heeft uw 200ste verjaardag dit jaar gratis en voor niets al heel wat extra aandacht opgeleverd. We zagen juweeltjes van anti-evolutiedemagogie voorbijkomen – andere briefschrijvers hebben u daar al uitgebreid over geïnformeerd. Ook de stunts van Cees Dekker en Andries Knevel heeft u ongetwijfeld meegekregen.
Maar Mortensons wonderbaarlijke zondvloedgeologie, op refdag.nl terug te vinden onder ‘Mosasaurus kwam om tijdens zondvloed of ijstijd’, verdient dit jaar misschien wel de hoofdprijs: ‘[wetenschappers] onderschatten het geweld en de complexiteit van de vloed’, stelt hij, ‘...ook doordat er vaak te weinig studie van het boek Genesis wordt gemaakt.’
Ik heb overwogen om in het kader van een praktische bijbelstudie een drietal (dooie) kippen te kopen, om die vervolgens veertig dagen rond te laten draaien in de wasmachine. Met een koud wasprogramma, zonder wasmiddel, maar mét een scheutje zeezout en wat ronddwarrelend zand en kiezels moet zo’n wasbeurt een aardige benadering geven van Genesis7 vers11. Met het inschakelen van de wasmachine zijn immers ‘[…] alle fonteinen des grooten afgronds opengebroken, en de sluizen des hemels geopend’. Flink spoelen met hoog toerental op het eind van de wasbeurt is noodzakelijk, want met alleen een zondvloed komen we er niet; Mortenson gooit er ook nog een ijstijd tegenaan die hij in de tijd ná de boottocht van de ark plaatst. ‘Er hoeft maar ergens een ijsdam door te breken of de dieren worden bedolven’, legt hij uit. ‘Dat de botten [van de mosasaurus] zo gerangschikt zijn, komt waarschijnlijk door de kracht van het natuurgeweld.’
Tafonomie, zo heet tegenwoordig de studie van de vaak miljoenen jaren oude gang van zaken tussen het overlijden van een plant of dier en het uiteindelijke fossiel in een museumcollectie. Aaseters, bacteriën, fossilisatieprocessen als remineralisatie en verdrukking, het ontstaan van breuken, erosie, een al dan niet competente fossielenverzamelaar die er vervolgens mee aan de haal gaat...de keten tussen overlijden en collectiestuk is lang, en zit vol met zwakke schakels. Het beeld van lang vervlogen tijden dat je zo als paleontoloog uit fossielen extraheert, krijg je alleen scherp als je je volledig bewust bent van al die tafonomische processen.
Experimentele tafonomie, zo zou je de kip-in-de-wasmachineproef ook kunnen noemen. Een wasmachine die veertig dagen bezet wordt gehouden door drie rondtuimelende kippenkarkassen, viel in ons huishouden helaas niet in te plannen, maar u kunt zich voorstellen dat de kippenknoken na zes weken rondkolken niet meer in hun oorspronkelijke anatomische verband verkeren. Heel anders dus dan bij de mosasaurus.
De meeste botten van de schedel waar Mortenson op doelt, liggen namelijk nog keurig op hun plaats. De linker onderkaak is een beetje scheefgezakt, de linker bovenkaak ligt schuin; het is daarmee werkelijk een uitzonderlijk goed bewaard gebleven fossiel. Niet gehinderd door enige kennis van de anatomie verbaast Mortenson zich ‘…vooral over de samenstelling van het fossiel […]: sommige lichaamsdelen lijken dubbel aanwezig’. You bet! Mosasauriërs hadden achter in hun bek nog een tweetal extra kaken, voorzien van venijnige weerhaaktanden. Niets ongewoons – ook bij slangen en vissen vinden we extra tanden achter in de bek. Hier dus zes kaken in één fossiele kop van één enkel individu. Met het door elkaar spoelen van verschillende exemplaren tijdens het zondvloednatuurgeweld heeft dat geen zier te maken.
Als de gelegenheid zich voordoet, moesten we Mortenson maar eens uitnodigen een paar dagen op een opgraving mee te klussen. Na dertig jaar preken over fossielen is het hoog tijd voor een hands-on-kennismaking met echt paleontologisch veldwerk. Wellicht ziet u dan nog kans om een nachtje in zijn tent te komen spoken, als de huisregels in het hiernamaals daar tenminste gelegenheid toe bieden. Lijkt me zinvol en gezellig.
Respectfully yours, Anne Schulp
Anne Schulp is paleontoloog in Maastricht. Dit is de 24e aflevering van een reeks brieven van hedendaagse auteurs aan Charles Darwin (1809-1882). Lezer kunnen hun eigen brief aan Darwin sturen naar kennis@volkskrant.nl, ovv "brief aan darwin"
Ik weet niet of het Reformatorisch Dagblad in het hiernamaals wordt bezorgd, en zelfs als dat al het geval mocht zijn, dan kan ik me voorstellen dat ’t niet úw lijfblad is. Er stond onlangs een nogal merkwaardig verhaal in over de Maastrichtse mosasaurus, het beroemde fossiel uit het Krijt van de Sint-Pietersberg: creationist Terry Mortenson voorzag het ‘Grand Animal’ van commentaar.
Een flinke controverse is een geweldig gereedschap om een onderwerp in de schijnwerpers te krijgen. Al dat misbaar uit creationistische hoek heeft uw 200ste verjaardag dit jaar gratis en voor niets al heel wat extra aandacht opgeleverd. We zagen juweeltjes van anti-evolutiedemagogie voorbijkomen – andere briefschrijvers hebben u daar al uitgebreid over geïnformeerd. Ook de stunts van Cees Dekker en Andries Knevel heeft u ongetwijfeld meegekregen.
Maar Mortensons wonderbaarlijke zondvloedgeologie, op refdag.nl terug te vinden onder ‘Mosasaurus kwam om tijdens zondvloed of ijstijd’, verdient dit jaar misschien wel de hoofdprijs: ‘[wetenschappers] onderschatten het geweld en de complexiteit van de vloed’, stelt hij, ‘...ook doordat er vaak te weinig studie van het boek Genesis wordt gemaakt.’
Ik heb overwogen om in het kader van een praktische bijbelstudie een drietal (dooie) kippen te kopen, om die vervolgens veertig dagen rond te laten draaien in de wasmachine. Met een koud wasprogramma, zonder wasmiddel, maar mét een scheutje zeezout en wat ronddwarrelend zand en kiezels moet zo’n wasbeurt een aardige benadering geven van Genesis7 vers11. Met het inschakelen van de wasmachine zijn immers ‘[…] alle fonteinen des grooten afgronds opengebroken, en de sluizen des hemels geopend’. Flink spoelen met hoog toerental op het eind van de wasbeurt is noodzakelijk, want met alleen een zondvloed komen we er niet; Mortenson gooit er ook nog een ijstijd tegenaan die hij in de tijd ná de boottocht van de ark plaatst. ‘Er hoeft maar ergens een ijsdam door te breken of de dieren worden bedolven’, legt hij uit. ‘Dat de botten [van de mosasaurus] zo gerangschikt zijn, komt waarschijnlijk door de kracht van het natuurgeweld.’
Tafonomie, zo heet tegenwoordig de studie van de vaak miljoenen jaren oude gang van zaken tussen het overlijden van een plant of dier en het uiteindelijke fossiel in een museumcollectie. Aaseters, bacteriën, fossilisatieprocessen als remineralisatie en verdrukking, het ontstaan van breuken, erosie, een al dan niet competente fossielenverzamelaar die er vervolgens mee aan de haal gaat...de keten tussen overlijden en collectiestuk is lang, en zit vol met zwakke schakels. Het beeld van lang vervlogen tijden dat je zo als paleontoloog uit fossielen extraheert, krijg je alleen scherp als je je volledig bewust bent van al die tafonomische processen.
Experimentele tafonomie, zo zou je de kip-in-de-wasmachineproef ook kunnen noemen. Een wasmachine die veertig dagen bezet wordt gehouden door drie rondtuimelende kippenkarkassen, viel in ons huishouden helaas niet in te plannen, maar u kunt zich voorstellen dat de kippenknoken na zes weken rondkolken niet meer in hun oorspronkelijke anatomische verband verkeren. Heel anders dus dan bij de mosasaurus.
De meeste botten van de schedel waar Mortenson op doelt, liggen namelijk nog keurig op hun plaats. De linker onderkaak is een beetje scheefgezakt, de linker bovenkaak ligt schuin; het is daarmee werkelijk een uitzonderlijk goed bewaard gebleven fossiel. Niet gehinderd door enige kennis van de anatomie verbaast Mortenson zich ‘…vooral over de samenstelling van het fossiel […]: sommige lichaamsdelen lijken dubbel aanwezig’. You bet! Mosasauriërs hadden achter in hun bek nog een tweetal extra kaken, voorzien van venijnige weerhaaktanden. Niets ongewoons – ook bij slangen en vissen vinden we extra tanden achter in de bek. Hier dus zes kaken in één fossiele kop van één enkel individu. Met het door elkaar spoelen van verschillende exemplaren tijdens het zondvloednatuurgeweld heeft dat geen zier te maken.
Als de gelegenheid zich voordoet, moesten we Mortenson maar eens uitnodigen een paar dagen op een opgraving mee te klussen. Na dertig jaar preken over fossielen is het hoog tijd voor een hands-on-kennismaking met echt paleontologisch veldwerk. Wellicht ziet u dan nog kans om een nachtje in zijn tent te komen spoken, als de huisregels in het hiernamaals daar tenminste gelegenheid toe bieden. Lijkt me zinvol en gezellig.
Respectfully yours, Anne Schulp
Anne Schulp is paleontoloog in Maastricht. Dit is de 24e aflevering van een reeks brieven van hedendaagse auteurs aan Charles Darwin (1809-1882). Lezer kunnen hun eigen brief aan Darwin sturen naar kennis@volkskrant.nl, ovv "brief aan darwin"