Zeewater nergens zo smerig als bij ons

[Barst]

Zeewater nergens zo smerig als bij ons


BRUSSEL - Geen enkel West-Europees land heeft zo'n vervuilde kust als België. In de Europese Unie is alleen Roemenië een slechtere leerling als het aankomt op hygiënenormen.


Het gaat niet zo goed met de zwemzones voor onze kust. Dat blijkt uit gegevens van het Europese Milieuagentschap voor het jaar 2008.

Vorige week waren er nochtans geruststellende berichten gekomen. Datzelfde agentschap had gemeld dat het zwemwater aan de Belgische kust aan de Europese minimumnormen voor hygiëne voldoet: het is niet ongezond om in het Belgische zeewater te zwemmen.

Maar daar zou binnenkort wel eens verandering in kunnen komen. Want gemeten aan de hand van de toekomstige, strengere Europese normen, hebben we ongeveer het smerigste kustwater van alle EU-landen. Slechts zes van de veertig onderzochte Belgische badplaatsen voldoen aan deze strengere hygiënenorm (15 procent, zie kaart).

Deze nieuwe norm zou in 2015 van kracht moeten worden. Als we dus niet snel een tandje bijsteken, halen we het Europese minimum niet. Dat ondanks onze goede score op de huidige, minder strenge minimumnormen. In 2008 waren we erop vooruitgegaan tegenover het jaar voordien: van alle badplaatsen aan de Belgische kust voldeed 96 procent aan het minimum, de meren en rivieren scoorden 92 procent.

Dat we het voor de strengere normen zoveel slechter doen, heeft vooral te maken met onze smalle kuststrook. Dat zegt Mie Van den Kerckhove, de woordvoerster van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM). 'Op een lengte van 65 kilometer monden relatief veel vervuilde waterwegen in de zee uit. Bovendien liggen er weinig natuurgebieden tussen de zee en het binnenland. In Nederland bijvoorbeeld is er veel meer natuur. Bovendien kiezen de Nederlanders precies die gebieden als badzones die dicht bij de natuurgebieden liggen. Daardoor hebben zij ook een veel betere score.' Vervuilde gebieden worden dan niet gemeten, omdat ze officieel geen zwemwater zijn. Ook andere landen zouden hun 'slechte' stukken niet in de meting opnemen.

Dat ons land slecht scoort, is voor Van den Kerckhove geen aanleiding voor paniek. 'De minimumnormen voor de gezondheid van de bader halen we wel.'

http://ec.europa.eu/environment/water/water-bathing/


Blog DS, 16-06-2009 (pl)

[Maartenc]

ze zeggen toch altijd dat ze er smerig uitziet maar dat ze eigenlijk properder is dan de middellandse zee?

[Barst]

Straks blijven alleen de kwallen over


Ons kustwater is van goede kwaliteit. Maar met de Noordzee zelf gaat het minder goed. 'Wat vroeger een gevarieerd landschap was onder het wateroppervlak, is vandaag een woestijn.'


Wanneer na een fantastische zomerdag de duizenden toeristen het strand van Oostende verlaten, laten ze een puinhoop achter. Zilverpapier, plastic zakken, sigarettenpeuken, ijsverpakking, luiers en heel veel blikjes en flessen; het strand is bezaaid met zwerfvuil. Aan een tekort aan vuilnisbakken zal het niet liggen. Op het strand staat er om de vijftig meter een. Bij sommige zijn de zakjes met afval opgehoopt, opengepikt door meeuwen en door de wind verspreid. Maar in de meeste vuilnisbakken is nog plaats genoeg om de resten van de picknick te dumpen. Meer dan vijfentwintig meter hoeft de vakantieganger daarvoor niet te stappen. Voor sommigen is zelfs dat te veel. 'Het lijkt wel of bepaalde toeristen op vakantie een knop omdraaien', zegt Nick Vermael van de reinigingsdienst van Oostende. 'Hun huis houden ze keurig proper, maar op het strand gooien ze hun afval achteloos weg. We doen veel inspanningen om de toeristen te sensibiliseren, maar sommige toeristen zijn echt hardleers.'

Nick Vermael heeft tijdens de zomermaanden een ploeg van maar liefst vijftig man onder zich om het strand en de dijk te reinigen. Elke dag zijn ze vanaf vijf uur 's ochtends tot tien uur 's avonds in de weer. Na een mooi weekend halen ze tot tien ton afval op. Dat kost de stad een bom geld. En voor het strandleven is het geen goede zaak. De grote strandreiniger die de vloedlijn schoonveegt, woelt de bodem tot tien centimeter diep om. Daarbij haalt de grote zeef behalve afval ook veel biologisch materiaal boven en beschadigt ze het microbiotisch leven in het zand. Bovendien halen de reinigingsdiensten lang niet alle afval op. Veel plastic verdwijnt snel onder het zand en breekt daar verder af. Studies van het zand op schijnbaar schone Britse stranden toonden aan dat een liter zand tot 10.000 microscopische plasticvezels bevatte. 'U ziet het niet, maar een groot deel van ons strand bestaat ondertussen uit plastic', zegt Pavel Klinckhamers van Greenpeace Nederland.

Die plastic korrels zijn lang niet allemaal van toeristisch afval afkomstig. Een veel grotere bedreiging voor de Noordzee zijn de tonnen afval die schepen overboord kieperen. Bewust of per ongeluk. Men schat dat jaarlijks twee- tot tienduizend containers overboord slaan. Daarnaast zou jaarlijks 6,4 tot 8 miljoen ton ander afval in zee terechtkomen, waarvan meer dan de helft van schepen afkomstig is. Zeventig procent daarvan zinkt naar de bodem, vijftien procent blijft drijven en vijftien procent spoelt aan. Een meting op Belgische stranden tussen 2002 en 2006 toonde aan dat per kilometer gemiddeld duizend objecten aanspoelden, met een piek van meer dan 4000 in de winter van 2003-04. In 2006 haalden vrijwilligers bijna 2000 kilo afval op over een lengte van 11 kilometer strand. Tachtig procent daarvan was plastic.

Voor het marineleven is dat afval dramatisch. Zeevogels zien het voor voedsel aan en pikken het op. Een Nederlandse studie uit 2003 toonde dat 95 procent van de aangespoelde noordse stormvogels plastic in hun maag hadden, en ook in de magen van veel aangespoelde zeehonden wordt plastic aangetroffen.

Het aantal aangespoelde zeevogels met oliesporen daalt dan weer, een bewijs dat de internationale strijd tegen illegale olielozingen op de Noordzee loont. Waren in de jaren tachtig nog alle aangespoelde zeevogels met olie besmeurd, dan is dat nu nog een kwart. Maar dat is nog altijd een kwart te veel. De scheepvaart is hardleers. Per jaar stellen de controleurs van de Beheerseenheid van het Mathematisch Model van de Noordzee en het Schelde-estuarium, kortweg BMM, vanuit de lucht nog altijd een dertigtal illegale lozingen vast.

'De controlevluchten en de vervolging werken ontradend', zegt Patrick Roose van BMM. 'Maar als we ophouden met patrouilleren, ben ik er vrij zeker van dat het illegaal lozen meteen weer zou toenemen.'


Baden in badwater

Na een zomerse wolkbreuk wachten badgasten beter een dag voor ze zich in het zeewater begeven. De kans is immers groot dat de riolen het regenwater niet kunnen slikken en er zogenaamde overstorten gebeuren. Uitwerpselen, urine, afwasresten en badwater uit tienduizenden appartementen komen dan niet in de waterzuivering, maar rechtstreeks in zee terecht. Bovendien duurt het minstens 24 uur voor laboratoriumonderzoek uitsluitsel geeft over de impact van die lozing op de kwaliteit van het badwater. Misschien moet u die wachttijd maar benutten om een fietstochtje in de polder te maken. Uit voorzorg. En door de opwarming van de aarde zal dit soort forse zomerse regenbuien alleen maar toenemen.

De kustgemeenten kennen het gevaar van de overstorten en doen inspanningen om die tot een minimum te beperken. Het probleem is dat veel lozingen uit het achterland komen, en via de IJzer, de Blankenbergse vaart, het Schipdonkkanaal en het kanaal Brugge-Oostende de zee bereiken. In dat achterland zijn nog niet alle burgemeesters overtuigd van het nut en de urgentie van dure investeringen in gescheiden rioleringsstelsels.

Datzelfde achterland produceert bovendien ook veel dierlijke mest, dat ook deels in het water terechtkomt. Het is de hoeveelheid fecaliën in het kustwater die de kwaliteit van het badwater bepaalt. Eén slok vervuild water kan volstaan om de rest van de vakantie op het toilet door te brengen.

Maar de toeristen mogen gerust zijn; het Belgisch kustwater voldoet aan de normen. Momenteel halen bijna alle toeristische stranden zelfs de strengste Europese richtlijnen, behalve op de stranden Harendijke-Wenduine, Groenendijk-Oostduinkerke en de Oostendse stranden bij de havengeul, waar de kwaliteit van het kustwater slechts de minimumnormen haalt. Die stranden scoren doorgaans minder goed dan de rest, net omdat ze gelegen zijn in de nabijheid van vervuilende waterlopen. Die rivieren brengen ook nog altijd te hoge doses nitraten, of meststoffen, naar zee, wat tot overdreven algenbloei en schuimvorming leidt. Vervelend voor de toerist, maar onschadelijk.

Lachen vandaag de blauwe gezichtjes - teken van uitstekend badwater - de toeristen nog toe, dan zal naarmate de zomer vordert de kwaliteit van het kustwater overal dalen, zegt Mie Van den Kerckhove van de Vlaamse Milieumaatschappij. De VMM controleert op veertig meetpunten twee keer per week het zwemwater. Bij slecht weer gebeurt dat dagelijks. Uit die metingen blijkt dat de verdubbeling van de kustbevolking tijdens de zomer onvermijdelijk een impact heeft op het strandwater. Tegen eind augustus zullen de waarden in de buurt van de minimumnormen komen. Mensen met een zwakkere gezondheid slikken dan beter geen zeewater in.

Dat duizenden toeristen zich stiekem in het water ontlasten, is na een druk weekend ook merkbaar aan de meetresultaten. Geen smakelijke gedachte, maar eigenlijk niets om bezorgd over te zijn. Schadelijk voor de gezondheid is dat plassen in zee niet, daarvoor is het verdunnend vermogen van de Noordzee te groot. Tenzij je net in de buurt van zo'n lokale vervuiling water in de mond krijgt. Maar Mie Van den Kerckhove van de Vlaamse Milieumaatschappij raadt de kustgemeentes toch maar aan voldoende sanitair op het strand te voorzien. En misschien moeten de gemeentebesturen tijdens de zomermaanden ook de paarden van het strand bannen. Nu zijn ze op verschillende plaatsen na zeven uur 's avonds toegelaten op de vloedlijn. Het is natuurlijk mooi om te zien, zo'n groep galopperende ruiters tegen de ondergaande zon. Maar wat de paarden op het strand achterlaten, is minder proper.


Roestende tijdbom

Het is weinig bekend, maar voor de kust van Heist ligt op de zeebodem een enorm stort van munitie uit de twee wereldoorlogen. Zo liggen er nog minstens tachtig andere munitiestorten in de Europese wateren. Tegen 2010 moeten ze allemaal in kaart zijn gebracht.

Het stort op de zandbank Paardenmarkt voor de kust van Heist vormt een hoofdstukje in het rampenplan voor de Noordzee. Want er is reden voor bezorgdheid. Van de geschatte 35.000 à 200.000 ton munitie zou een derde gifgas bevatten.

Daarin beginnen te rommelen kan een milieucatastrofe veroorzaken. De munitie bergen is dan ook bijzonder gevaarlijk. De bommen laten liggen, is dat al evenzeer, want de munitie is gedoemd om vroeg of laat door te roesten en zijn giftige landing vrij te geven in het zeewater. De BMM volgt de toestand van het stort van nabij op.

Toch is het stort niet de eerste kopzorg van wetenschappelijk medewerker Patrick Roose. 'De gifgassen zullen nooit in één keer samen vrij komen, maar geleidelijk. Bovendien gaat het om stoffen die vrij snel afbreken wanneer ze met water in aanraking komen. Dan maak ik me veel meer zorgen om de vele niet-afbreekbare chemicaliën die in de Noordzee terechtkomen, rechtstreeks, via rivieren of uit de lucht. Zij hebben veel meer impact op het mariene leven.'


Slakken met piemels

Pubermeisjes die in de Noordzee gaan zwemmen, moeten niet meteen bang zijn dat ze baardgroei gaan ontwikkelen. Daarvoor zijn de doses vervuilende chemische stoffen in de Noordzee veel te klein. Maar op het mariene leven hebben zogenaamd hormoonverstorende chemicaliën wél een effect. Bioloog Francis Kerckhof van de BMM zag hoe op twee jaar tijd de hele populatie purperslakken in de Noordzee uitstierf. De reden? Onder invloed van chemicaliën ontwikkelden de vrouwtjesdieren penissen, waardoor ze zich niet langer konden voortplanten en de hele soort ineenstortte.

'Bij oesters, kokkels, maar ook bij grotere vissen stellen we ondertussen ook al misvormingen en verminderde vruchtbaarheid vast', zegt Kerckhof.

Drie types chemicaliën in het bijzonder baren de onderzoekers zorgen. De zeer giftige PCB's - denk aan de dioxinecrisis - zijn dan wel al lang verboden, ze zijn bijzonder persistent en zitten nog voor duizend jaar in het zeewater. PAK's zijn teerachtige stoffen die vrijkomen bij de onvolledige verbranding van onder meer fossiele brandstoffen. Ze komen vooral via de lucht in zee. Een belangrijke bron van PAK-uitstoot zijn de schoorstenen van schepen, die op hele zware, vuile fuel varen. TBT, ten slotte, is een tinhoudende stof in verven die dienen om de aangroei van zeedieren op scheepsrompen te voorkomen. Zowel PCB's, PAK's als TBT's verstoren de hormonenbalans, zoals bij de purperslakjes onweerlegbaar is aangetoond. TBT's bleken zelfs zo giftig dat ook zij sinds 2003 verboden zijn. Toch komen ze nog in verhoogde concentraties in de Noordzee voor.

'Het probleem is dat het voor veel chemicaliën moeilijk is om het effect aan te tonen', zegt Patrick Roose. 'Ofwel komen ze in te lage doses voor, ofwel is het in de cocktail van stoffen niet duidelijk welk product waarop effect heeft. Wat hun impact op lange termijn zal zijn, kunnen wij niet voorspellen', zegt Patrick Roose.

In elk geval vormt deze vorm van vervuiling geen bedreiging voor de badgasten', zegt Roose. De doses zijn te klein om via de mond of de huid te worden opgenomen. Maar voor de voedselketen is er wel een risico. Het gaat om niet-afbreekbare stoffen. Een piepklein visje slaat TBT op in zijn lever, een kleine vis eet veel piepkleine vissen en stapelt dus vele kleine doses TBT op in zijn lichaam; de grote vis eet vele kleine vissen. Hoe hoger in de voedselketen, hoe sterker de concentratie giftige stoffen in het dier. 'En de mens staat helemaal bovenaan de voedselketen', benadrukt Roose.


Bijtende kwallen

De precieze impact van de verontreiniging op de visbestanden is moeilijk te meten, omdat de Noordzeevis door een veel grotere bedreiging wordt gedecimeerd. De visserij met sleepnetten, de zogenaamde boomkor, heeft verwoestende gevolgen voor het maritieme milieu in de Noordzee.

'Het is alsof je met een bulldozer door een moestuin zou rijden om uit de oogst enkele bloemkolen en wat tomaten te halen en de rest weer te dumpen', zegt maritiem bioloog Francis Kerckhof van het BMM. In de dertig jaar dat hij de Noordzee bestudeert, zag Kerckhof de biodiversiteit dramatisch afnemen. 'Tonijn, metersgrote kabeljauw, grote pieterman, haaien, platte oester, grote wulk, het is allemaal uit onze wateren verdwenen. Ik ben net terug van een studievaart op zee. We hebben alleen nog kort levende, kleine organismen gevonden. Grote, traag groeiende maar lang levende vissen zijn uit de Noordzee verdwenen, op de tong na, die bijzonder taai is en leeft van de ravage op de zeebodem.'

'Het probleem is dat mensen die ecologische ravage niet zien. Ze kijken naar de mooie golven, maar zien niet dat wat daaronder ooit een gevarieerd landschap was, ondertussen veranderd is in een woestijn.'

Visserij vormt wereldwijd de grootste bedreiging voor vele vissoorten. Onrechtstreeks zien biologen wel het effect van de verontreiniging. Na een visverbod herstellen met uitsterven bedreigde soorten zich veel langzamer dan verwacht. 'Waarschijnlijk omdat ze door de verontreiniging te verzwakt zijn om te recupereren. En omdat hun vruchtbaarheid te zeer is afgenomen', zegt Ann-Katrien Lescrauwaet van het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ). Onderzoekers stelden die verzwakking vast bij de kabeljauw in de Canadese kustwateren, maar ook bij onze rivierpaling. Een paling nestelt zich in het soms sterk vervuilde bodemslib en slaat de contaminanten op in zijn hoge vetgehalte. 'Daardoor is het dier zo verzwakt dat het nog amper de lange reis naar de Sargassozee kan maken om eieren te leggen.'

Andere soorten profiteren dan weer van de ravage in de Noordzee. Het VLIZ heeft 64 uitheemse soorten opgelijst die via scheepsrompen of ballastwater in de Noordzee zijn terechtgekomen. Sommige daarvan zijn zeer agressief voor de lokale vissoorten. De vraatzuchtige Chinese wolhandkrab, bijvoorbeeld, voedt zich met viseieren, de blaasjeskrab uit de Stille Oceaan met mosselen, en de Amerikaanse ribkwal met de viseieren van tong en rog. Voorlopig is die Amerikaanse ribkwal nog maar alleen in de haven ven Zeebrugge gesignaleerd, maar u zult als badgast liever niet in een school van die beesten terechtkomen.


Zieke zee

De badgasten zullen het nog niet meteen merken. Het strand ligt er immers elke ochtend weer netjes bij, het kustwater is proper en de vismijn ligt elke dag vol vers gevangen tong. Maar volgens Patrick Roose en Kerckhof is de Noordzee behoorlijk ziek. Chemisch gaat het niet goed met haar, en biologisch al helemaal niet. Echt dramatische effecten blijven voorlopig uit, omdat de Noordzee profiteert van een sterke stroming die het water om de twee jaar volledig ververst.

'Maar het maritieme leven nadert een point of no return', waarschuwt Kerckhof. 'Als een populatie vissen te klein wordt, stort de hele soort in elkaar. Dat kan heel snel gaan, en weg is weg. Dan blijven alleen de kwallen over.'


DS, 04-07-2009 (Lieven Sioen)