Barst
21st September 2004, 22:20
Denk aan Mozes
Bij de huidige sociale onrust in het gewezen Oost-Duitsland heb ik tweeslachtige gevoelens. Er bestaat een verband tussen de actuele maandagbetogingen tegen de plannen voor sociale hervormingen en de gebeurtenissen van 1989, met de val van de Muur en de hereniging van Duitsland. Voor mij zijn de demonstraties een uitdrukking van een hulpeloosheid die haar wortels in 1989 heeft. We hebben te maken met een generatie die in 1989 tien jaar te oud was om nog aan een nieuwe doorstart te beginnen, en tien jaar te jong om met pensioen te gaan. Uiteindelijk is dit een verloren generatie. Ze voelt zich uitgesloten en gestraft door de aangekondigde besnoeiingen op de werklozensteun. Die mensen weten dat ze helemaal onderaan de sociale ladder staan en geen kans hebben om hun toestand te verbeteren.
Die mensen dachten in 1990 dat ze een mirakel meemaakten. Eerst de vreedzame revolutie, dan de val van de Muur, vervolgens de D-mark. Aanvankelijk hoopte ik - rekening houdende met de psyche van de Oost-Duitsers - op een langzaam verenigingsproces. Maar de trein was vertrokken en hij reed almaar vlugger.
We hebben de moeilijkheidsgraad van het transformatieproces zwaar onderschat. In de DDR stonden in de bibliotheken talloze boeken die uitlegden hoe een vrijemarkteconomie naar een socialistische planeconomie moest worden omgebogen. Er was geen enkele aanleiding tot reflectie over de organisatie van het omgekeerde proces. En in het Westen heerste de simpele logica: ons systeem heeft gewonnen, het moet nu in het Oosten volledig gekopieerd worden. Dat wij allemaal betrokken waren bij een omwenteling waarbij vergeleken de val van het West-Romeinse Rijk een bagatel was, werd ons pas later duidelijk.
Ik heb altijd gezegd: bij de grote veranderingen die de vereniging van Duitsland zal veroorzaken, zullen de Oost-Duitsers transformatiebestendiger blijken dan de West-Duitsers. Maar kennelijk bereikten we intussen de grens van wat mensen aan veranderingen in hun leven kunnen verdragen. Het is een antropologische kwestie. Lange tijd ging het louter om de vraag hoeveel vrijheid een mens nodig heeft. Nu vragen we ons af: hoeveel vrijheid kan een mens aan die in volkomen andere omstandigheden is opgegroeid, die altijd geleid werd? Denk aan Mozes. Toen hij zijn volk uit de gevangenschap bevrijdde en door de woestijn leidde, wilden de Israëlieten op een bepaald moment terugkeren naar Egypte. De mensen vroegen Mozes: waarom hebt u ons dit aangedaan? In Egypte waren we gevangen, maar we hadden altijd eten en een dak boven ons hoofd.
Net zo is vandaag de situatie van Oost-Duitsland. De mensen hebben de DDR weggeveegd, maar niet de waardepatronen volgens welke ze veertig jaar lang hebben geleefd. Onder gerechtigheid verstaan vele Oost-Duitsers nog altijd gelijkheid. Velen geloven nog altijd in de collectieve gelukzaligheid. Dat drukte zich in 1990 uit in die ene zin: 'Helmut (Kohl, nvdr), neem onze hand en leid ons binnen in het land van het economische wonder.' Dat was een irrationeel verlangen, maar zo werkt dat nu eenmaal wanneer men uit een staat komt die als een voogd optreedt.
In het Westen zeggen ze dat de Ossis niet moeten mopperen, maar beter de handen uit de mouwen zouden steken. Dat vind ik geen eerlijke opmerking. Van de tien Oost-Duitsers die momenteel werk hebben, is er nog één met dezelfde baan als destijds. De negen anderen hebben zich omgeschoold, hebben van beroep gewisseld, zijn helemaal opnieuw begonnen. In dezelfde omstandigheden zouden de West-Duitsers even hard klagen als de Oost-Duitsers nu.
Lothar De Maizière. Copyright Knack / Der Spiegel
Bij de huidige sociale onrust in het gewezen Oost-Duitsland heb ik tweeslachtige gevoelens. Er bestaat een verband tussen de actuele maandagbetogingen tegen de plannen voor sociale hervormingen en de gebeurtenissen van 1989, met de val van de Muur en de hereniging van Duitsland. Voor mij zijn de demonstraties een uitdrukking van een hulpeloosheid die haar wortels in 1989 heeft. We hebben te maken met een generatie die in 1989 tien jaar te oud was om nog aan een nieuwe doorstart te beginnen, en tien jaar te jong om met pensioen te gaan. Uiteindelijk is dit een verloren generatie. Ze voelt zich uitgesloten en gestraft door de aangekondigde besnoeiingen op de werklozensteun. Die mensen weten dat ze helemaal onderaan de sociale ladder staan en geen kans hebben om hun toestand te verbeteren.
Die mensen dachten in 1990 dat ze een mirakel meemaakten. Eerst de vreedzame revolutie, dan de val van de Muur, vervolgens de D-mark. Aanvankelijk hoopte ik - rekening houdende met de psyche van de Oost-Duitsers - op een langzaam verenigingsproces. Maar de trein was vertrokken en hij reed almaar vlugger.
We hebben de moeilijkheidsgraad van het transformatieproces zwaar onderschat. In de DDR stonden in de bibliotheken talloze boeken die uitlegden hoe een vrijemarkteconomie naar een socialistische planeconomie moest worden omgebogen. Er was geen enkele aanleiding tot reflectie over de organisatie van het omgekeerde proces. En in het Westen heerste de simpele logica: ons systeem heeft gewonnen, het moet nu in het Oosten volledig gekopieerd worden. Dat wij allemaal betrokken waren bij een omwenteling waarbij vergeleken de val van het West-Romeinse Rijk een bagatel was, werd ons pas later duidelijk.
Ik heb altijd gezegd: bij de grote veranderingen die de vereniging van Duitsland zal veroorzaken, zullen de Oost-Duitsers transformatiebestendiger blijken dan de West-Duitsers. Maar kennelijk bereikten we intussen de grens van wat mensen aan veranderingen in hun leven kunnen verdragen. Het is een antropologische kwestie. Lange tijd ging het louter om de vraag hoeveel vrijheid een mens nodig heeft. Nu vragen we ons af: hoeveel vrijheid kan een mens aan die in volkomen andere omstandigheden is opgegroeid, die altijd geleid werd? Denk aan Mozes. Toen hij zijn volk uit de gevangenschap bevrijdde en door de woestijn leidde, wilden de Israëlieten op een bepaald moment terugkeren naar Egypte. De mensen vroegen Mozes: waarom hebt u ons dit aangedaan? In Egypte waren we gevangen, maar we hadden altijd eten en een dak boven ons hoofd.
Net zo is vandaag de situatie van Oost-Duitsland. De mensen hebben de DDR weggeveegd, maar niet de waardepatronen volgens welke ze veertig jaar lang hebben geleefd. Onder gerechtigheid verstaan vele Oost-Duitsers nog altijd gelijkheid. Velen geloven nog altijd in de collectieve gelukzaligheid. Dat drukte zich in 1990 uit in die ene zin: 'Helmut (Kohl, nvdr), neem onze hand en leid ons binnen in het land van het economische wonder.' Dat was een irrationeel verlangen, maar zo werkt dat nu eenmaal wanneer men uit een staat komt die als een voogd optreedt.
In het Westen zeggen ze dat de Ossis niet moeten mopperen, maar beter de handen uit de mouwen zouden steken. Dat vind ik geen eerlijke opmerking. Van de tien Oost-Duitsers die momenteel werk hebben, is er nog één met dezelfde baan als destijds. De negen anderen hebben zich omgeschoold, hebben van beroep gewisseld, zijn helemaal opnieuw begonnen. In dezelfde omstandigheden zouden de West-Duitsers even hard klagen als de Oost-Duitsers nu.
Lothar De Maizière. Copyright Knack / Der Spiegel