Barst
21st May 2009, 16:03
Macht en onmacht van het Europees Parlement
Onder meer door de Italiaan Rocco Buttiglione na diens homofobe uitspraken af te wijzen als commissaris toont het Europees Parlement dat het steeds meer haar op zijn tanden heeft.
Het is een paradox die politieke wetenschappers voor een raadsel stelt: steeds minder mensen vinden het de moeite iemand aan te duiden die hun belangen in het Europees Parlement (EP) verdedigt, terwijl het halfrond steeds meer invloed op het dagelijkse leven van de burgers verwerft. Maar hoeveel invloed? Zijn Europese volksvertegenwoordigers zoveel machtiger dan nationale parlementsleden, zoals vaak wordt beweerd, of blijven ze schatplichtig aan de regeringen?
Laagste opkomst ooit?
De deelname aan de Europese stembusgang is al sinds de eerste rechtstreekse verkiezingen in 1979 systematisch aan het slinken. Dertig jaar geleden stemde nog 62 procent. Met een opkomst van 45 procent werd vijf jaar geleden een dieptepunt bereikt en dat record dreigt binnen enkele weken opnieuw te sneuvelen: in een begin dit jaar uitgevoerde peiling betoonde slechts 34 procent van de 375 miljoen kiezers het voornemen om een stem uit te brengen.
Een bijzonder vreemde vaststelling, want de voorbije drie decennia is veel macht overgeheveld naar het Europese niveau en in diezelfde periode is het EP geëvolueerd van een adviesorgaan tot een volwaardige medebeslisser in tal van zaken die mensen aanbelangen, van de rechten van interimarbeiders en de bestraffing van werkgevers van illegalen over de kosten van gsm-gebruik en transparante vliegtuigtickets tot veilig speelgoed of de afschaffing van de gloeilamp.
Stempel op ingrijpende voorstellen
Ook voorstellen met ingrijpende sociale gevolgen, zoals de vrijmaking van de postmarkten en de liberalisering van het dienstenverkeer, werden pas wet nadat ze in Straatsburg werden aangepast en goedgekeurd. Voorstellen van de Europese Commissie over de liberalisering van de havendiensten en over softwarepatenten werden naar de prullenmand verwezen en het halrond dwarsboomde een compromis van de lidstaten over de uitzonderingen op de maximale arbeidsduur.
Hoewel cruciale beleidsdomeinen als buitenlands beleid, defensie en fiscaliteit vooralsnog buiten het bereik van Straatsburg blijven, raamt men dat de Europarlementsleden nu reeds op voet van gelijkheid onderhandelen met de regeringen over zestig procent van de Europese wetgeving. Dat aandeel zou met het nieuwe verdrag van Lissabon toenemen tot ongeveer negentig procent.
Europese manoeuvreerruimte
Europarlementsleden beslissen niet alleen over steeds meer zaken, ze hebben daarbij ook meer manoeuvreerruimte dan hun nationale en regionale collega's. In het EP is er immers geen coalitie die slaafs de voorstellen van een regering moet goedkeuren.
Rond elk voorstel moeten voor- en tegenstanders op zoek naar een meerderheid. Als grootste fractie speelt de Europese Volkspartij een sleutelrol, maar de formatie van conservatieven en christendemocraten wordt ook wel eens een hak gezet door liberalen, sociaaldemocraten, groenen en uiterst links.
Fracties vs. nationale belangen
Dit spel kan natuurlijk enkel gespeeld worden wanneer de politieke fracties de rangen sluiten, en daar wringt het schoentje wel eens. Meer dan in een nationaal parlement verliezen Europarlementsleden het standpunt van de fractie wel eens uit het oog en verdedigen ze nationale of regionale belangen. Zo kijkt een socialist uit Frankrijk heel anders aan tegen de liberalisering van het spoor dan een fractiegenoot uit Zweden en stemmen de CD&V-leden in tegenstelling tot de meeste EVP'ers voor een verlenging van het moederschapsverlof. Sancties voor dissidenten zijn zo goed als onbestaande.
Toch is de fractiediscipline in het EP sterker dan vaak wordt aangenomen. De cohesie in Straatsburg is sterker dan in het Amerikaanse Congres en algemeen wordt aangenomen dat de Europarlementsleden steeds loyaler zullen worden naarmate het halfrond aan macht wint. Dan kunnen de fractieleiders bijvoorbeeld meer prestigieuze rapporten toewijzen aan leden die zich achter hun standpunt scharen, en het is niet niks om een rapport te maken over pakweg de CO2-uitstootnormen voor nieuwe auto's en daarover op voet van gelijkheid te onderhandelen met de ministers.
"Steeds assertiever"
"Het parlement won de voorbije jaren zeker aan assertiviteit. Het halfrond wordt steeds ernstiger genomen door de regeringen, die steeds meer informeel overleg plegen met Straatsburg", stelt de Gentse professor Hendrik Vos. Hij wijst erop dat het EP meteen na de vorige verkiezingen de toon zette met de afwijzing van Rocco Buttiglione als commissaris. Wegens een homofobe uitschuiver stuurde het EP de kandidaat van de Italiaanse regering terug naar Rome. De Hongaarse kandidaat Laszlo Kovacs, die een zwakke hoorzitting over energiebeleid afwerkte, moest genoegen nemen met een minder sterke portefeuille.
Toch liet het EP volgens Vos ook enkele flinke steken vallen. Zo trokken de grote fracties fel van leer tegen de zuinige voorstellen van de Commissie over de meerjarenbegroting, maar ze bonden in en schaarden zich uiteindelijk achter een nog minder ambitieus compromis dat de regeringsleiders hen hadden voorgeschoteld.
Ook in het debat over de klimaatplannen werden de Europarlementsleden door de leiders met de rug tegen de muur gezet en moesten ze een verzwakt compromis slikken. Zo blijft de indruk bestaan dat de Europese volksvertegenwoordiging weinig of niets vermag tegen een dictaat van de regeringsleiders, zeker wanneer er grote belangen op het spel staan.
Barroso kandidaat van de leiders?
Waarnemers gaan ervan uit dat dit binnenkort opnieuw zal blijken, wanneer de leiders naar verwachting José Manuel Barroso aan het halfrond zullen presenteren als hun kandidaat voor het voorzitterschap van de Commissie.
Barroso kreeg de voorbije maanden forse kritiek te slikken in Straatsburg en de EVP-kandidaat wordt niet op handen gedragen door de overige fracties. Hij geniet echter brede steun onder de regeringsleiders, inclusief enkele van liberale en socialistische signatuur. Het zou een verrassing van formaat zijn, indien de partijgenoten van onder meer Gordon Brown en José Luis Zapatero zich alsnog tegen de keuze van hun chefs keren en de verhoudingen in het halfrond en tussen de Europese instellingen doen kantelen, zoals sommigen bij de groenen, de socialisten en de liberalen nog steeds hopen.
Blog DM, 21/05/09 (belga/tw)
Onder meer door de Italiaan Rocco Buttiglione na diens homofobe uitspraken af te wijzen als commissaris toont het Europees Parlement dat het steeds meer haar op zijn tanden heeft.
Het is een paradox die politieke wetenschappers voor een raadsel stelt: steeds minder mensen vinden het de moeite iemand aan te duiden die hun belangen in het Europees Parlement (EP) verdedigt, terwijl het halfrond steeds meer invloed op het dagelijkse leven van de burgers verwerft. Maar hoeveel invloed? Zijn Europese volksvertegenwoordigers zoveel machtiger dan nationale parlementsleden, zoals vaak wordt beweerd, of blijven ze schatplichtig aan de regeringen?
Laagste opkomst ooit?
De deelname aan de Europese stembusgang is al sinds de eerste rechtstreekse verkiezingen in 1979 systematisch aan het slinken. Dertig jaar geleden stemde nog 62 procent. Met een opkomst van 45 procent werd vijf jaar geleden een dieptepunt bereikt en dat record dreigt binnen enkele weken opnieuw te sneuvelen: in een begin dit jaar uitgevoerde peiling betoonde slechts 34 procent van de 375 miljoen kiezers het voornemen om een stem uit te brengen.
Een bijzonder vreemde vaststelling, want de voorbije drie decennia is veel macht overgeheveld naar het Europese niveau en in diezelfde periode is het EP geëvolueerd van een adviesorgaan tot een volwaardige medebeslisser in tal van zaken die mensen aanbelangen, van de rechten van interimarbeiders en de bestraffing van werkgevers van illegalen over de kosten van gsm-gebruik en transparante vliegtuigtickets tot veilig speelgoed of de afschaffing van de gloeilamp.
Stempel op ingrijpende voorstellen
Ook voorstellen met ingrijpende sociale gevolgen, zoals de vrijmaking van de postmarkten en de liberalisering van het dienstenverkeer, werden pas wet nadat ze in Straatsburg werden aangepast en goedgekeurd. Voorstellen van de Europese Commissie over de liberalisering van de havendiensten en over softwarepatenten werden naar de prullenmand verwezen en het halrond dwarsboomde een compromis van de lidstaten over de uitzonderingen op de maximale arbeidsduur.
Hoewel cruciale beleidsdomeinen als buitenlands beleid, defensie en fiscaliteit vooralsnog buiten het bereik van Straatsburg blijven, raamt men dat de Europarlementsleden nu reeds op voet van gelijkheid onderhandelen met de regeringen over zestig procent van de Europese wetgeving. Dat aandeel zou met het nieuwe verdrag van Lissabon toenemen tot ongeveer negentig procent.
Europese manoeuvreerruimte
Europarlementsleden beslissen niet alleen over steeds meer zaken, ze hebben daarbij ook meer manoeuvreerruimte dan hun nationale en regionale collega's. In het EP is er immers geen coalitie die slaafs de voorstellen van een regering moet goedkeuren.
Rond elk voorstel moeten voor- en tegenstanders op zoek naar een meerderheid. Als grootste fractie speelt de Europese Volkspartij een sleutelrol, maar de formatie van conservatieven en christendemocraten wordt ook wel eens een hak gezet door liberalen, sociaaldemocraten, groenen en uiterst links.
Fracties vs. nationale belangen
Dit spel kan natuurlijk enkel gespeeld worden wanneer de politieke fracties de rangen sluiten, en daar wringt het schoentje wel eens. Meer dan in een nationaal parlement verliezen Europarlementsleden het standpunt van de fractie wel eens uit het oog en verdedigen ze nationale of regionale belangen. Zo kijkt een socialist uit Frankrijk heel anders aan tegen de liberalisering van het spoor dan een fractiegenoot uit Zweden en stemmen de CD&V-leden in tegenstelling tot de meeste EVP'ers voor een verlenging van het moederschapsverlof. Sancties voor dissidenten zijn zo goed als onbestaande.
Toch is de fractiediscipline in het EP sterker dan vaak wordt aangenomen. De cohesie in Straatsburg is sterker dan in het Amerikaanse Congres en algemeen wordt aangenomen dat de Europarlementsleden steeds loyaler zullen worden naarmate het halfrond aan macht wint. Dan kunnen de fractieleiders bijvoorbeeld meer prestigieuze rapporten toewijzen aan leden die zich achter hun standpunt scharen, en het is niet niks om een rapport te maken over pakweg de CO2-uitstootnormen voor nieuwe auto's en daarover op voet van gelijkheid te onderhandelen met de ministers.
"Steeds assertiever"
"Het parlement won de voorbije jaren zeker aan assertiviteit. Het halfrond wordt steeds ernstiger genomen door de regeringen, die steeds meer informeel overleg plegen met Straatsburg", stelt de Gentse professor Hendrik Vos. Hij wijst erop dat het EP meteen na de vorige verkiezingen de toon zette met de afwijzing van Rocco Buttiglione als commissaris. Wegens een homofobe uitschuiver stuurde het EP de kandidaat van de Italiaanse regering terug naar Rome. De Hongaarse kandidaat Laszlo Kovacs, die een zwakke hoorzitting over energiebeleid afwerkte, moest genoegen nemen met een minder sterke portefeuille.
Toch liet het EP volgens Vos ook enkele flinke steken vallen. Zo trokken de grote fracties fel van leer tegen de zuinige voorstellen van de Commissie over de meerjarenbegroting, maar ze bonden in en schaarden zich uiteindelijk achter een nog minder ambitieus compromis dat de regeringsleiders hen hadden voorgeschoteld.
Ook in het debat over de klimaatplannen werden de Europarlementsleden door de leiders met de rug tegen de muur gezet en moesten ze een verzwakt compromis slikken. Zo blijft de indruk bestaan dat de Europese volksvertegenwoordiging weinig of niets vermag tegen een dictaat van de regeringsleiders, zeker wanneer er grote belangen op het spel staan.
Barroso kandidaat van de leiders?
Waarnemers gaan ervan uit dat dit binnenkort opnieuw zal blijken, wanneer de leiders naar verwachting José Manuel Barroso aan het halfrond zullen presenteren als hun kandidaat voor het voorzitterschap van de Commissie.
Barroso kreeg de voorbije maanden forse kritiek te slikken in Straatsburg en de EVP-kandidaat wordt niet op handen gedragen door de overige fracties. Hij geniet echter brede steun onder de regeringsleiders, inclusief enkele van liberale en socialistische signatuur. Het zou een verrassing van formaat zijn, indien de partijgenoten van onder meer Gordon Brown en José Luis Zapatero zich alsnog tegen de keuze van hun chefs keren en de verhoudingen in het halfrond en tussen de Europese instellingen doen kantelen, zoals sommigen bij de groenen, de socialisten en de liberalen nog steeds hopen.
Blog DM, 21/05/09 (belga/tw)