Barst
29th September 2005, 16:35
Michel Houellebecq over zijn zijn jongste roman, La possibilité d'une île
De Franse schrijver Michel Houellebecq vindt zijn jongste roman, La possibilité d'une île, zijn meesterwerk. Als een expressionistisch schilder zet hij onze maatschappij neer in scherpe contrasten. 'De middelen om begeerte op te wekken zijn tegenwoordig sterk geperfectioneerd, terwijl de bevrediging ervan steeds moeilijker wordt.'
HET loopt weer storm voor Michel Houellebecq. De Franse auteur, berucht om zijn controversiële uitspraken en dito romans, zette zeven jaar geleden het literaire wereldje op zijn kop met Les particules élémentaires (Elementaire deeltjes). Zijn vierde en jongste roman, La possibilité d’une île, is in menig opzicht een remake van die onverbiddelijke bestseller.
De publicatie ging deze keer niet gepaard met schandalen of polemieken, maar werd ondersteund door een indrukwekkende, op Amerikaanse leest geschoeide marketingcampagne. Teneinde zijn nieuwe werkstuk te promoten was de schrijver onlangs op doortocht in La Petite Pierre, een godvergeten gat in de Elzas. Een bijzonder relaxte, toeschietelijke schrijver stond er de Nederlandstalige pers te woord. Zijn hond Clément was opdringerig aanwezig bij het gesprek.
- La possibilité d’une île is uw meesterwerk. Dat hebt u zelf gezegd.
,,Ik weet alleen dat ik een immens plezier heb beleefd aan het nalezen van het eindresultaat. Mijn eerste indruk wordt doorgaans niet bepaald door de constructie of het verhaal, maar door de emoties die het boek bij me oproept. Als een boek heftige gevoelens losmaakt, dan weet ik dat ik goed zit.’’
- Hoe zou u dit werkstuk zelf typeren? Is het een toekomstroman, science-fiction, een ideeënroman…?
,,Het is stellig een toekomstroman, want slechts een gedeelte ervan speelt in het heden, maar sciencefiction is het niet, want ik heb het niet alleen over wetenschappelijke, maar ook over godsdienstige en maatschappelijke ontwikkelingen. De term ideeënroman gebruik ik liever niet. Ik weet namelijk niet goed wat de mensen daaronder verstaan. In een roman die het menselijk gedrag beschrijft, zitten namelijk altijd ideeën, want eigenlijk gebeurt er heel weinig in een mensenleven. Mensen denken vooral veel na over hun eigen daden. Op grond daarvan bouwen ze ze een waardesysteem op. Dat is wat hen van dieren onderscheidt.’’
- Is deze jongste een soort van vervolg op Elementaire deeltjes? Daarin voorspelde u ook al de verdwijning van de menselijke soort, die door een gemeenschap van klonen zou worden vervangen.
,,Daarover is toen veel te doen geweest, hoewel het van ondergeschikt belang was in het boek. Het thema kwam eigenlijk alleen aan bod in het slothoofdstuk, terwijl het nu de kern van de roman uitmaakt. Vanaf het begin laat ik de klonen, Daniel 24 en Daniel 25, commentaar leveren op het levensverhaal van hun menselijke voorganger, Daniel 1.’’
- In Elementaire deeltjes waren de klonen een verbeterde editie van de mensen. In deze roman is alle hoop de bodem ingeslagen. De klonen leiden een sereen bestaan, zonder emoties of verlangens, maar ze zijn er niet gelukkiger op geworden. Eigenlijk maakt u gehakt van de principes van het boeddhisme, waar u eerst mee dweepte.
,,Dit boek beschrijft inderdaad het failliet van het boeddhisme. Elementaire deeltjes zou trouwens ook in dat licht gelezen moeten worden. Toen zag ik het boeddhisme nog als een mogelijke uitweg, als een oplossing voor de problemen van de mensheid. Daar ben ik nu van teruggekomen. Het uitgangspunt van het boeddhisme is dat gemoedsrust, het uitschakelen van begeerte, leidt tot geluk. In dit boek gebeurt dat niet. Alle gevoelens en verlangens zijn uitgeschakeld, maar mijn personages blijken niet zonder liefde te kunnen of te willen leven.’’
- Uw theorie over de begeerte, die u voor het eerst geformuleerd hebt in De wereld als markt en strijd, staat eens te meer centraal.
,,De middelen om begeerte op te wekken zijn tegenwoordig sterk geperfectioneerd, terwijl de bevrediging ervan steeds moeilijker wordt. Het thema wordt inderdaad breed uitgemeten, maar dat de begeerte centraal staat, is op zich niet bijster origineel. Dat is in veel romans zo.’’
- De protagonist lijkt als twee druppels water op u. Daniel is een succesvolle komiek, die zich toespitst op taboeonderwerpen en zichzelf typeert als een scherp waarnemer van de hedendaagse maatschappij. Het lijkt wel of u zichzelf in een vervormende spiegel bekijkt, waarbij de negatieve kanten scherp worden aangezet.
,,Dat doe ik wel vaker. In Elementaire deeltjes heb ik mezelf uitgesmeerd over twee personages: Bruno en Michel. Hier heb je ook meer dan één protagonist. Daniel woont net als ik in Spanje, alleen met zijn hond, en bij tijden ben ik even sereen als Daniel 24 en 25. De klonen zijn rustiger versies van mezelf. Alles is uitvergroot. Eigenlijk ben ik een expressionist.’’
- Een beetje zoals El Greco in de schilderkunst?
,,Absoluut. Ik denk niet alleen aan El Greco, maar ook aan recentere expressionistische schilders, zoals Francis Bacon. Ik overdrijf altijd. Mijn methode bestaat erin scherpe contrasten te creëren.’’
- Geldt dat ook voor uw beschrijving van de hedendaagse maatschappij? Daarin wordt evengoed de nadruk gelegd op alles wat fout gaat.
,,Dat heb ik van de SF-auteurs geleerd. De overdrijving van tendensen in de samenleving is vaste prik in toekomstromans. Als adolescent heb ik honderden van die boeken verslonden. Dat heeft ongetwijfeld een stempel op me gedrukt, zowel qua thematiek als qua taalgebruik.’’
- Behalve aan de sciencefiction schijnt u ook veel aan de pornografische literatuur en aan wetenschappelijke en sociologische werken te hebben ontleend. De stijl is telkens aangepast.
,,Dat is doelbewust. Ik hou niet van schrijvers met een al te herkenbare stijl. Dat gaat me al gauw de keel uithangen. Ik vind het prettiger om verrassingselementen in te bouwen. Vandaar dat ik geregeld van stijl verander.’’
- In de liefde zit het uw personage niet mee. Eerst gaat Isabelle bij hem weg, omdat ze niet genoeg van seks houdt, en daarna wordt hij gedumpt door de piepjonge Esther, die niet genoeg van de liefde houdt. Vertegenwoordigen die twee extremen een bepaalde generatie?
,,Zo zou je het kunnen zien, maar ik heb liever dat je ze beschouwt als individuele personages, want ze zitten allebei vrij ingewikkeld in elkaar. Wanneer Esther hem laat stikken, maakt Daniel zichzelf wijs dat het een generatieprobleem is, maar het komt gewoon doordat ze niet van hem houdt. Isabelle gaat bij hem weg omdat ze te narcistisch is. Ze heeft moeite met de aftakeling van haar lichaam. Dat heeft alles met haar beroep te maken: ze is omringd door mensen uit het modewereldje en kan het ouder worden niet aan.’’
- Hetzelfde geldt voor Daniel.
,,Voor hem als man ligt dat anders. Vrouwen vinden het onverdraaglijk om niet begeerlijk meer te zijn, mannen om niet meer begeerd te worden.’’
- Uw protagonist heeft het zo moeilijk met ouder worden omdat de westerse maatschappij het ideaal van de eeuwige jeugd cultiveert.
,,Dat is zo, hoewel het probleem niet nieuw is. Het thema van de oude man die verliefd wordt op een jong ding komt ook bij Balzac en Molière voor. In Splendeurs et misères des courtisanes, dat expliciet geciteerd wordt, draait alles om de liefde van Nucingen voor Esther. De oude bankier ruïneert zich door al zijn geld uit te geven aan zijn jonge maîtresses. Daarom heb ik het jonge vrouwelijke personage Esther genoemd. Alleen pak ik het onderwerp op een andere manier aan. Dat heeft voor een stuk te maken met een verschil in register, maar het komt ook doordat de maatschappij veranderd is. Tegenwoordig is er geen compensatie meer voor de ouderdom.’’
- Dat liefde en seksualiteit zo problematisch zijn, zou het gevolg zijn van een teveel aan individuele vrijheid. Toen vrouwen zich nog in een afhankelijkheidspositie bevonden, vergelijkbaar met die van een hond tegenover zijn baasje, was het beter, staat in de proloog te lezen. Is dat een vorm van provocatie?
,,Nee, het is de zuivere waarheid. Dat heeft niets met seksualiteit of liefde te maken. Het gaat om de voordelen van een vaste rolverdeling, waarin iedereen een duidelijk afgelijnde positie heeft, eigen taken te vervullen heeft.’’
- Zodra er gelijkheid is tussen man en vrouw, kan er geen sprake meer zijn van liefde?
,,Het is geen zaak van gelijkheid, maar van taakverdeling. Kijk, de klonen in mijn roman begrijpen niet meer wat samenleven met een partner precies inhield. Zelf leven ze moederziel alleen en ze zien niet in hoe het anders zou kunnen. Daarom lezen ze ook de levensverhalen van de mensen na, om te weten te komen wat liefde is. Je kunt het vergelijken met het leven in stamverband. Dat heeft vroeger ooit een functie gehad, met een specifieke taakverdeling. Het probleem is dat samenleven met een partner niet functioneel meer is. Er is niets meer dat de aanwezigheid van een partner vereist. Je kunt alles zelf beredderen: boodschappen doen, het huishouden… Het zou best eens kunnen dat samenleven in de toekomst iets onbegrijpelijks wordt.’’
- Voor de seksualiteit lijkt het anders wel problemen op te leveren. Uw hoofdpersonage heeft er in elk geval de grootste moeite mee.
,,Je kunt ook zonder seks leven. Dat is zelfs voor de meeste mensen het geval, vanaf een bepaalde leeftijd.’’
- Daniel noemt zichzelf ‘Balzaciaans’ en heeft net als u een oog voor de menselijke komedie.
,,Hij behoort in zekere zin tot de grote groep van Balzaciaanse schrijvers, behalve dat hij in zijn sketches aan de oppervlakte blijft. Hij beschrijft de basismechanismen niet. Zijn grote beperking is dat hij de mensen aan het lachen wil maken, wat bij Balzac niet systematisch het geval is: bij hem kwamen alle menselijke gevoelens aan bod. In een roman mag er ook gelachen worden, maar het hoeft niet per se. Zelf kom ik af en toe grappig uit de hoek, maar mijn boeken zijn komisch en tragisch tegelijk.’’
- Het leven is lijden, schreef u al in Rester vivant, méthode. Sinds die programmaverklaring luidt uw stelregel: ‘Wees verachtelijk, dan bent u waarachtig.’
,,Een minimum aan waarachtigheid is noodzakelijk, maar het is lang niet voldoende om een goed boek te maken. Minstens zo belangrijk is de passage waarin ik het heb over het ontstaan van nieuwe vormen. Een schrijver hoeft niet te streven naar vormvernieuwing, maar moet de vorm gebruiken als een evolutief element, dat je nooit helemaal in de hand hebt. Het ontstaan van nieuwe vormen is een natuurlijk proces.’’
- Uw held doet zijn uiterste best om walgelijk te zijn. Tegelijk klaagt hij dat artistieke erkenning tegenwoordig vooral uitgaat naar cynische types die het kwaad verheerlijken. Maar in wezen doet hij precies hetzelfde.
,,Het verschil is dat hij zich ervan bewust is. Hij beseft ook dat wat hij doet niet veel soeps is. Hij is niet bepaald tevreden over zichzelf. Bij mij is dat anders. Ik ben behoorlijk tevreden over mezelf.’’
- ‘Zeg gewoon de waarheid, niet meer en niet minder’, raadt u jonge schrijvers aan, maar onlangs verklaarde u nog dat de literatuur de waarheid niet kan zeggen. Alleen de wetenschap kan dat. Waarom zou je dan nog romans schrijven?
,,Omdat ik daar goed in ben. Dat wil niet zeggen dat ik goed ben in verhalen verzinnen. Alleen maar een verhaaltje vertellen interesseert me niet. Ik stop altijd een aantal bespiegelende of poëtische passages in mijn romans.’’
- Wat verstaat u onder waarheid?
,,In de literatuur spreek je natuurlijk niet in termen van wetenschappelijke waarheid. Trouwens, de filosofie maakt volgens mij ook deel uit van de literatuur. Ik beoordeel wijsgerige theorieën veeleer met esthetische maatstaven dan op grond van hun waarheidsgehalte. De filosofen hebben de ambitie om de waarheid te zeggen over de wereld, maar dat lijkt me te hoog gegrepen.’’
- Als we uw profetieën mogen geloven, gaan alle godsdiensten in de toekomst ter ziele, op de sekte van Raël na. Die gelooft in buitenaardse wezens en belooft haar adepten het eeuwig leven, door middel van kloning. Wat hebt u met de Raëlianen?
,,Het is een godsdienst die aangepast is aan de noden van onze tijd. Ze geeft de mensheid hoop.’’
- Van hun leider, die u persoonlijk kent, schetst u een behoorlijk ontluisterend portret.
,,Ik denk niet dat hij daar aanstoot aan neemt. Vreemd genoeg respecteren de Raëlianen de vrijheid van meningsuiting, wat je niet van een sekte zou verwachten. Ze zijn zelfs veel toleranter dan de erkende godsdiensten. De man is inderdaad nogal een rokkenjager, maar niet zo erg als in de roman. Het is nu eenmaal zo dat je als schrijver moet overdrijven, omdat de werkelijkheid veel te gewoontjes is. Alle schrijvers doen dat, al ben ik misschien wat expressionistischer dan de anderen.’’
- Ik kan me moeilijk voorstellen dat u hun flauwekul over vliegende schotels en buitenaardse wezens gelooft.
,,Ik geloof erin en toch ook weer niet. Kijk, een aantal weken geleden is een Amerikaans ruimteprojectiel ingeslagen op een komeet. Dat heeft nieuw voedsel gegeven aan de hypothese dat het leven op aarde van buitenaardse oorsprong zou zijn. De omstandigheden voor het ontstaan van leven zijn veel beter op kometen dan op aarde. Die stelling is dus zo gek nog niet. Dat van die vliegende schotels en buitenaardse wezens doet natuurlijk kitscherig aan, omdat die zo ontzettend vaak in films zijn opgevoerd, maar de essentie van de stelling dat het leven elders is ontstaan en op aarde is uitgezet, is wetenschappelijk gezien helemaal niet absurd. Niet dat we er ooit bewijzen voor zullen vinden, want het is al miljarden jaren geleden, maar het is zeker geen absurde hypothese.’’
- Een paar jaar geleden hebben de Raëlianen het bericht de wereld ingestuurd dat ze voor het eerst een mens hadden gekloond. Dat was een forse leugen.
,,Dat denk ik ook, maar ook al was het een leugen, volstrekt ongeloofwaardig is het niet. Wat toen werd voorgesteld als een geslaagde kloning, is alvast minder absurd dan de verrijzenis van Christus indertijd. Als ze een schaap kunnen klonen, duurt het niet lang meer voor ze ook mensen kunnen klonen. Als iemand zich daar echt op toelegt, zal hij er vroeg of laat in slagen. Dat beseft het kleinste kind. In mijn boek doen ze er nog drie eeuwen over, maar dat is een pessimistische inschatting. Ik denk dat het in werkelijkheid veel sneller zal gaan.’’
- Provocatie maakt deel uit van uw strategie. Het heeft in elk geval fors bijgedragen tot uw succes. Maar uw jongste roman heeft tot dusver geen aanleiding gegeven tot schandalen en polemieken. U hebt zelfs de steun van de weldenkende pers. Als u de wereld wilt blijven verbazen, zult er voortaan een fikse schep bovenop moeten doen.
,,Dat ziet u helemaal verkeerd. Provocatie heeft alleen maar nadelen. Het zijn niet de boeken die het meeste schandaal wekken die het beste verkopen. Een schandaalroman levert veel kopij op in de pers, dat wel. Je krijgt veel aandacht in de kranten, maar er is geen enkel verband met de verkoopcijfers. Een frappant voorbeeld is Renaud Camus, die haast nog vaker in de krant komt dan ik met zijn schandalen, maar helemaal niet goed verkoopt.’’
- Het heeft even geduurd, maar u wordt nu eindelijk erkend als een groot schrijver. U wordt vaak op één lijn gesteld met Céline. Het enige wat de critici u verwijten, is een vlakke, triviale stijl. Waarom doen ze dat, denkt u?
,,Ik zou het niet weten. Zelf ben ik erg tevreden over mijn stijl. Weet u, het is tegenwoordig bedroevend gesteld met de literatuurkritiek in Frankrijk. Ze hebben het aldoor over Céline, alsof er geen andere schrijvers bestaan. Die man is fors overschat. Ik vind hem zelfs belachelijk, met zijn gedachtepuntjes. Nee, Proust is stukken beter. En Perec wordt zelden of nooit genoemd, terwijl ik heel wat met hem gemeen heb. Persoonlijk hou ik vooral van Chateaubriand of Lautréamont. Ik geef de voorkeur aan de grote romantici, maar die worden niet meer gelezen. Frankrijk heeft een groot deel van zijn cultuur overboord gegooid. Dat is treurig, dieptreurig. Het is een schande dat de critici zich beperken tot een handjevol twintigste-eeuwse schrijvers, die allesbehalve representatief zijn voor de Franse literatuur.’’
MICHEL HOUELLEBECQ, La possibilité d'une île, Parijs, Fayard, 2005 (494p). Ned. Vert. 'De mogelijkheid van een eiland' verschijnt in november
www.michelhouellebecq.com
29/09/2005 Marijke Arijs
©Copyright De Standaard
De Franse schrijver Michel Houellebecq vindt zijn jongste roman, La possibilité d'une île, zijn meesterwerk. Als een expressionistisch schilder zet hij onze maatschappij neer in scherpe contrasten. 'De middelen om begeerte op te wekken zijn tegenwoordig sterk geperfectioneerd, terwijl de bevrediging ervan steeds moeilijker wordt.'
HET loopt weer storm voor Michel Houellebecq. De Franse auteur, berucht om zijn controversiële uitspraken en dito romans, zette zeven jaar geleden het literaire wereldje op zijn kop met Les particules élémentaires (Elementaire deeltjes). Zijn vierde en jongste roman, La possibilité d’une île, is in menig opzicht een remake van die onverbiddelijke bestseller.
De publicatie ging deze keer niet gepaard met schandalen of polemieken, maar werd ondersteund door een indrukwekkende, op Amerikaanse leest geschoeide marketingcampagne. Teneinde zijn nieuwe werkstuk te promoten was de schrijver onlangs op doortocht in La Petite Pierre, een godvergeten gat in de Elzas. Een bijzonder relaxte, toeschietelijke schrijver stond er de Nederlandstalige pers te woord. Zijn hond Clément was opdringerig aanwezig bij het gesprek.
- La possibilité d’une île is uw meesterwerk. Dat hebt u zelf gezegd.
,,Ik weet alleen dat ik een immens plezier heb beleefd aan het nalezen van het eindresultaat. Mijn eerste indruk wordt doorgaans niet bepaald door de constructie of het verhaal, maar door de emoties die het boek bij me oproept. Als een boek heftige gevoelens losmaakt, dan weet ik dat ik goed zit.’’
- Hoe zou u dit werkstuk zelf typeren? Is het een toekomstroman, science-fiction, een ideeënroman…?
,,Het is stellig een toekomstroman, want slechts een gedeelte ervan speelt in het heden, maar sciencefiction is het niet, want ik heb het niet alleen over wetenschappelijke, maar ook over godsdienstige en maatschappelijke ontwikkelingen. De term ideeënroman gebruik ik liever niet. Ik weet namelijk niet goed wat de mensen daaronder verstaan. In een roman die het menselijk gedrag beschrijft, zitten namelijk altijd ideeën, want eigenlijk gebeurt er heel weinig in een mensenleven. Mensen denken vooral veel na over hun eigen daden. Op grond daarvan bouwen ze ze een waardesysteem op. Dat is wat hen van dieren onderscheidt.’’
- Is deze jongste een soort van vervolg op Elementaire deeltjes? Daarin voorspelde u ook al de verdwijning van de menselijke soort, die door een gemeenschap van klonen zou worden vervangen.
,,Daarover is toen veel te doen geweest, hoewel het van ondergeschikt belang was in het boek. Het thema kwam eigenlijk alleen aan bod in het slothoofdstuk, terwijl het nu de kern van de roman uitmaakt. Vanaf het begin laat ik de klonen, Daniel 24 en Daniel 25, commentaar leveren op het levensverhaal van hun menselijke voorganger, Daniel 1.’’
- In Elementaire deeltjes waren de klonen een verbeterde editie van de mensen. In deze roman is alle hoop de bodem ingeslagen. De klonen leiden een sereen bestaan, zonder emoties of verlangens, maar ze zijn er niet gelukkiger op geworden. Eigenlijk maakt u gehakt van de principes van het boeddhisme, waar u eerst mee dweepte.
,,Dit boek beschrijft inderdaad het failliet van het boeddhisme. Elementaire deeltjes zou trouwens ook in dat licht gelezen moeten worden. Toen zag ik het boeddhisme nog als een mogelijke uitweg, als een oplossing voor de problemen van de mensheid. Daar ben ik nu van teruggekomen. Het uitgangspunt van het boeddhisme is dat gemoedsrust, het uitschakelen van begeerte, leidt tot geluk. In dit boek gebeurt dat niet. Alle gevoelens en verlangens zijn uitgeschakeld, maar mijn personages blijken niet zonder liefde te kunnen of te willen leven.’’
- Uw theorie over de begeerte, die u voor het eerst geformuleerd hebt in De wereld als markt en strijd, staat eens te meer centraal.
,,De middelen om begeerte op te wekken zijn tegenwoordig sterk geperfectioneerd, terwijl de bevrediging ervan steeds moeilijker wordt. Het thema wordt inderdaad breed uitgemeten, maar dat de begeerte centraal staat, is op zich niet bijster origineel. Dat is in veel romans zo.’’
- De protagonist lijkt als twee druppels water op u. Daniel is een succesvolle komiek, die zich toespitst op taboeonderwerpen en zichzelf typeert als een scherp waarnemer van de hedendaagse maatschappij. Het lijkt wel of u zichzelf in een vervormende spiegel bekijkt, waarbij de negatieve kanten scherp worden aangezet.
,,Dat doe ik wel vaker. In Elementaire deeltjes heb ik mezelf uitgesmeerd over twee personages: Bruno en Michel. Hier heb je ook meer dan één protagonist. Daniel woont net als ik in Spanje, alleen met zijn hond, en bij tijden ben ik even sereen als Daniel 24 en 25. De klonen zijn rustiger versies van mezelf. Alles is uitvergroot. Eigenlijk ben ik een expressionist.’’
- Een beetje zoals El Greco in de schilderkunst?
,,Absoluut. Ik denk niet alleen aan El Greco, maar ook aan recentere expressionistische schilders, zoals Francis Bacon. Ik overdrijf altijd. Mijn methode bestaat erin scherpe contrasten te creëren.’’
- Geldt dat ook voor uw beschrijving van de hedendaagse maatschappij? Daarin wordt evengoed de nadruk gelegd op alles wat fout gaat.
,,Dat heb ik van de SF-auteurs geleerd. De overdrijving van tendensen in de samenleving is vaste prik in toekomstromans. Als adolescent heb ik honderden van die boeken verslonden. Dat heeft ongetwijfeld een stempel op me gedrukt, zowel qua thematiek als qua taalgebruik.’’
- Behalve aan de sciencefiction schijnt u ook veel aan de pornografische literatuur en aan wetenschappelijke en sociologische werken te hebben ontleend. De stijl is telkens aangepast.
,,Dat is doelbewust. Ik hou niet van schrijvers met een al te herkenbare stijl. Dat gaat me al gauw de keel uithangen. Ik vind het prettiger om verrassingselementen in te bouwen. Vandaar dat ik geregeld van stijl verander.’’
- In de liefde zit het uw personage niet mee. Eerst gaat Isabelle bij hem weg, omdat ze niet genoeg van seks houdt, en daarna wordt hij gedumpt door de piepjonge Esther, die niet genoeg van de liefde houdt. Vertegenwoordigen die twee extremen een bepaalde generatie?
,,Zo zou je het kunnen zien, maar ik heb liever dat je ze beschouwt als individuele personages, want ze zitten allebei vrij ingewikkeld in elkaar. Wanneer Esther hem laat stikken, maakt Daniel zichzelf wijs dat het een generatieprobleem is, maar het komt gewoon doordat ze niet van hem houdt. Isabelle gaat bij hem weg omdat ze te narcistisch is. Ze heeft moeite met de aftakeling van haar lichaam. Dat heeft alles met haar beroep te maken: ze is omringd door mensen uit het modewereldje en kan het ouder worden niet aan.’’
- Hetzelfde geldt voor Daniel.
,,Voor hem als man ligt dat anders. Vrouwen vinden het onverdraaglijk om niet begeerlijk meer te zijn, mannen om niet meer begeerd te worden.’’
- Uw protagonist heeft het zo moeilijk met ouder worden omdat de westerse maatschappij het ideaal van de eeuwige jeugd cultiveert.
,,Dat is zo, hoewel het probleem niet nieuw is. Het thema van de oude man die verliefd wordt op een jong ding komt ook bij Balzac en Molière voor. In Splendeurs et misères des courtisanes, dat expliciet geciteerd wordt, draait alles om de liefde van Nucingen voor Esther. De oude bankier ruïneert zich door al zijn geld uit te geven aan zijn jonge maîtresses. Daarom heb ik het jonge vrouwelijke personage Esther genoemd. Alleen pak ik het onderwerp op een andere manier aan. Dat heeft voor een stuk te maken met een verschil in register, maar het komt ook doordat de maatschappij veranderd is. Tegenwoordig is er geen compensatie meer voor de ouderdom.’’
- Dat liefde en seksualiteit zo problematisch zijn, zou het gevolg zijn van een teveel aan individuele vrijheid. Toen vrouwen zich nog in een afhankelijkheidspositie bevonden, vergelijkbaar met die van een hond tegenover zijn baasje, was het beter, staat in de proloog te lezen. Is dat een vorm van provocatie?
,,Nee, het is de zuivere waarheid. Dat heeft niets met seksualiteit of liefde te maken. Het gaat om de voordelen van een vaste rolverdeling, waarin iedereen een duidelijk afgelijnde positie heeft, eigen taken te vervullen heeft.’’
- Zodra er gelijkheid is tussen man en vrouw, kan er geen sprake meer zijn van liefde?
,,Het is geen zaak van gelijkheid, maar van taakverdeling. Kijk, de klonen in mijn roman begrijpen niet meer wat samenleven met een partner precies inhield. Zelf leven ze moederziel alleen en ze zien niet in hoe het anders zou kunnen. Daarom lezen ze ook de levensverhalen van de mensen na, om te weten te komen wat liefde is. Je kunt het vergelijken met het leven in stamverband. Dat heeft vroeger ooit een functie gehad, met een specifieke taakverdeling. Het probleem is dat samenleven met een partner niet functioneel meer is. Er is niets meer dat de aanwezigheid van een partner vereist. Je kunt alles zelf beredderen: boodschappen doen, het huishouden… Het zou best eens kunnen dat samenleven in de toekomst iets onbegrijpelijks wordt.’’
- Voor de seksualiteit lijkt het anders wel problemen op te leveren. Uw hoofdpersonage heeft er in elk geval de grootste moeite mee.
,,Je kunt ook zonder seks leven. Dat is zelfs voor de meeste mensen het geval, vanaf een bepaalde leeftijd.’’
- Daniel noemt zichzelf ‘Balzaciaans’ en heeft net als u een oog voor de menselijke komedie.
,,Hij behoort in zekere zin tot de grote groep van Balzaciaanse schrijvers, behalve dat hij in zijn sketches aan de oppervlakte blijft. Hij beschrijft de basismechanismen niet. Zijn grote beperking is dat hij de mensen aan het lachen wil maken, wat bij Balzac niet systematisch het geval is: bij hem kwamen alle menselijke gevoelens aan bod. In een roman mag er ook gelachen worden, maar het hoeft niet per se. Zelf kom ik af en toe grappig uit de hoek, maar mijn boeken zijn komisch en tragisch tegelijk.’’
- Het leven is lijden, schreef u al in Rester vivant, méthode. Sinds die programmaverklaring luidt uw stelregel: ‘Wees verachtelijk, dan bent u waarachtig.’
,,Een minimum aan waarachtigheid is noodzakelijk, maar het is lang niet voldoende om een goed boek te maken. Minstens zo belangrijk is de passage waarin ik het heb over het ontstaan van nieuwe vormen. Een schrijver hoeft niet te streven naar vormvernieuwing, maar moet de vorm gebruiken als een evolutief element, dat je nooit helemaal in de hand hebt. Het ontstaan van nieuwe vormen is een natuurlijk proces.’’
- Uw held doet zijn uiterste best om walgelijk te zijn. Tegelijk klaagt hij dat artistieke erkenning tegenwoordig vooral uitgaat naar cynische types die het kwaad verheerlijken. Maar in wezen doet hij precies hetzelfde.
,,Het verschil is dat hij zich ervan bewust is. Hij beseft ook dat wat hij doet niet veel soeps is. Hij is niet bepaald tevreden over zichzelf. Bij mij is dat anders. Ik ben behoorlijk tevreden over mezelf.’’
- ‘Zeg gewoon de waarheid, niet meer en niet minder’, raadt u jonge schrijvers aan, maar onlangs verklaarde u nog dat de literatuur de waarheid niet kan zeggen. Alleen de wetenschap kan dat. Waarom zou je dan nog romans schrijven?
,,Omdat ik daar goed in ben. Dat wil niet zeggen dat ik goed ben in verhalen verzinnen. Alleen maar een verhaaltje vertellen interesseert me niet. Ik stop altijd een aantal bespiegelende of poëtische passages in mijn romans.’’
- Wat verstaat u onder waarheid?
,,In de literatuur spreek je natuurlijk niet in termen van wetenschappelijke waarheid. Trouwens, de filosofie maakt volgens mij ook deel uit van de literatuur. Ik beoordeel wijsgerige theorieën veeleer met esthetische maatstaven dan op grond van hun waarheidsgehalte. De filosofen hebben de ambitie om de waarheid te zeggen over de wereld, maar dat lijkt me te hoog gegrepen.’’
- Als we uw profetieën mogen geloven, gaan alle godsdiensten in de toekomst ter ziele, op de sekte van Raël na. Die gelooft in buitenaardse wezens en belooft haar adepten het eeuwig leven, door middel van kloning. Wat hebt u met de Raëlianen?
,,Het is een godsdienst die aangepast is aan de noden van onze tijd. Ze geeft de mensheid hoop.’’
- Van hun leider, die u persoonlijk kent, schetst u een behoorlijk ontluisterend portret.
,,Ik denk niet dat hij daar aanstoot aan neemt. Vreemd genoeg respecteren de Raëlianen de vrijheid van meningsuiting, wat je niet van een sekte zou verwachten. Ze zijn zelfs veel toleranter dan de erkende godsdiensten. De man is inderdaad nogal een rokkenjager, maar niet zo erg als in de roman. Het is nu eenmaal zo dat je als schrijver moet overdrijven, omdat de werkelijkheid veel te gewoontjes is. Alle schrijvers doen dat, al ben ik misschien wat expressionistischer dan de anderen.’’
- Ik kan me moeilijk voorstellen dat u hun flauwekul over vliegende schotels en buitenaardse wezens gelooft.
,,Ik geloof erin en toch ook weer niet. Kijk, een aantal weken geleden is een Amerikaans ruimteprojectiel ingeslagen op een komeet. Dat heeft nieuw voedsel gegeven aan de hypothese dat het leven op aarde van buitenaardse oorsprong zou zijn. De omstandigheden voor het ontstaan van leven zijn veel beter op kometen dan op aarde. Die stelling is dus zo gek nog niet. Dat van die vliegende schotels en buitenaardse wezens doet natuurlijk kitscherig aan, omdat die zo ontzettend vaak in films zijn opgevoerd, maar de essentie van de stelling dat het leven elders is ontstaan en op aarde is uitgezet, is wetenschappelijk gezien helemaal niet absurd. Niet dat we er ooit bewijzen voor zullen vinden, want het is al miljarden jaren geleden, maar het is zeker geen absurde hypothese.’’
- Een paar jaar geleden hebben de Raëlianen het bericht de wereld ingestuurd dat ze voor het eerst een mens hadden gekloond. Dat was een forse leugen.
,,Dat denk ik ook, maar ook al was het een leugen, volstrekt ongeloofwaardig is het niet. Wat toen werd voorgesteld als een geslaagde kloning, is alvast minder absurd dan de verrijzenis van Christus indertijd. Als ze een schaap kunnen klonen, duurt het niet lang meer voor ze ook mensen kunnen klonen. Als iemand zich daar echt op toelegt, zal hij er vroeg of laat in slagen. Dat beseft het kleinste kind. In mijn boek doen ze er nog drie eeuwen over, maar dat is een pessimistische inschatting. Ik denk dat het in werkelijkheid veel sneller zal gaan.’’
- Provocatie maakt deel uit van uw strategie. Het heeft in elk geval fors bijgedragen tot uw succes. Maar uw jongste roman heeft tot dusver geen aanleiding gegeven tot schandalen en polemieken. U hebt zelfs de steun van de weldenkende pers. Als u de wereld wilt blijven verbazen, zult er voortaan een fikse schep bovenop moeten doen.
,,Dat ziet u helemaal verkeerd. Provocatie heeft alleen maar nadelen. Het zijn niet de boeken die het meeste schandaal wekken die het beste verkopen. Een schandaalroman levert veel kopij op in de pers, dat wel. Je krijgt veel aandacht in de kranten, maar er is geen enkel verband met de verkoopcijfers. Een frappant voorbeeld is Renaud Camus, die haast nog vaker in de krant komt dan ik met zijn schandalen, maar helemaal niet goed verkoopt.’’
- Het heeft even geduurd, maar u wordt nu eindelijk erkend als een groot schrijver. U wordt vaak op één lijn gesteld met Céline. Het enige wat de critici u verwijten, is een vlakke, triviale stijl. Waarom doen ze dat, denkt u?
,,Ik zou het niet weten. Zelf ben ik erg tevreden over mijn stijl. Weet u, het is tegenwoordig bedroevend gesteld met de literatuurkritiek in Frankrijk. Ze hebben het aldoor over Céline, alsof er geen andere schrijvers bestaan. Die man is fors overschat. Ik vind hem zelfs belachelijk, met zijn gedachtepuntjes. Nee, Proust is stukken beter. En Perec wordt zelden of nooit genoemd, terwijl ik heel wat met hem gemeen heb. Persoonlijk hou ik vooral van Chateaubriand of Lautréamont. Ik geef de voorkeur aan de grote romantici, maar die worden niet meer gelezen. Frankrijk heeft een groot deel van zijn cultuur overboord gegooid. Dat is treurig, dieptreurig. Het is een schande dat de critici zich beperken tot een handjevol twintigste-eeuwse schrijvers, die allesbehalve representatief zijn voor de Franse literatuur.’’
MICHEL HOUELLEBECQ, La possibilité d'une île, Parijs, Fayard, 2005 (494p). Ned. Vert. 'De mogelijkheid van een eiland' verschijnt in november
www.michelhouellebecq.com
29/09/2005 Marijke Arijs
©Copyright De Standaard