Barst
24th April 2009, 17:29
Vuilnisbelt
Jill Price, Jill, de vrouw die niets kan vergeten. Vertaald door Bob Snoijink, Forum, 240 blz., 18,95 . Oorspronkelijke titel: The woman who can't forget.
Hebt u dat ook al ervaren? Dat u in een aha!-moment een foto terugvindt, of een voorwerp, of een aantekening, en mijmert: zonder dit aandenken was een dierbare herinnering voor eeuwig in mijn hoofd verloren geraakt. Waarom, in godsnaam, hebben we geen haarscherp geheugen, waaruit we naar believen alles kunnen opdiepen, de eerste kus, de eerste stappen van je kind, je grootste triomf, en alle kleinigheden die daartussen liggen?
Een geheugen zoals dat van Jill. Jill vergeet niets. De titel van haar autobiografie dekt de lading compleet: Jill, de vrouw die niets kan vergeten. Dat is zo sinds 1980, ze was toen veertien, en een aanwijsbare oorzaak is er niet. Ze herinnert zich werkelijk alles - elke dag, elk gesprek, elk ontbijt, middag- en avondmaal en de snacks tussendoor. In tests verbijsterde ze de professoren aan de universiteit van California. Van elke datum na 1980 die ze haar opgaven, kon ze opdreunen wat er toen gebeurd was, van grote wereldgebeurtenissen tot wat er die avond op tv was.
Jills geval is uitzonderlijk, maar ze is niet alleen. In de jaren zestig maakte de Russische psycholoog Aleksander Loeria een studie over een gelijkaardige superherinneraar, 'de heer S.' Misschien lopen er op dit moment nog totaalherinneraars rond, maar reikt hun faam niet verder dan hun dorp in India of Afrika of Uruguay.
Daar, in Uruguay, situeert Jorge Luis Borges zijn kortverhaal 'Funes el memorioso' (1944, na te lezen in Alle verhalen, De Bezige Bij, 2008). De verteller maakt er kennis met Ireneo Funes die, sinds een val van een paard, niet meer in staat is te vergeten. Borges: 'Hij kende de vormen van de zuidelijke wolken in de ochtendstond van 30 april 1882 en kon ze in zijn herinnering vergelijken met de aders in de gemarmerde leerbekleding van een boek dat hij maar één keer had gezien.'
Funes is niet onverdeeld gelukkig met zijn gave. Zijn stampvolle wereld bestaat alleen maar uit details. Hij kan geen hoofdzaken en bijzaken uit elkaar houden. 'Mijn geheugen, meneer, is een soort vuilnisbelt.'
Ook Jill la memoriosa vindt haar geheugen geen zegening. Ze noemt het een verschrikking om mee te leven. Want de emoties die samen met de herinneringen opwellen, slijten nooit af. Niet de goede. Maar ook niet de negatieve.
'Stel je voor dat je je alle ruzies kon herinneren die je ooit met een vriend hebt gemaakt; alle stomme fouten die je ooit hebt gemaakt, de gemeenste en meest kwetsende dingen die je ooit tegen mensen hebt gezegd en die ze tegen jou hebben gezegd. En stel je vervolgens voor dat je die niet kunt terugdringen.'
Uit het boek komt ze inderdaad niet naar voren als iemand die vrede heeft met zichzelf en met de wereld. Wat moet je anders denken van een zin als deze: 'Mijn chaotische middelbareschooltijd blijft me nog dagelijks achtervolgen.'
Het feilloze herinneren à la Funes en Jill lijkt op een gekmakende Eeuwige Wederkeer in hun hoofd. Borges meldt dat Funes zich 'twee- of driemaal' een hele dag had herinnerd: 'Hij had nooit geaarzeld, maar iedere reconstructie had een hele dag vereist.'
Ook Jill maakt zulke reconstructies. Ze houdt dwangmatig dagboeken bij - al zou je verwachten dat zij de laatste persoon is die daar behoefte aan heeft. November en december 2004, vertelt ze, besteedde ze aan het optekenen van de vijf voorgaande jaren. Het is een krankzinnige gedachte: want je weet dat ze zich nadien elke dag van die twee maanden weer haarscherp voor de geest kan halen, terwijl ze zich de vijf voorgaande jaren haarscherp voor de geest aan het halen was.
Jill mist het vermogen om te vergeten. Ze kan geen bladzijde omslaan. Vergeten heeft iets tragisch, maar ook iets therapeutisch. Ze beseft het zelf: 'Ik heb nooit slechte herinneringen kunnen wieden, en ik mis het vermogen om ze in mijn denken te herschrijven om ze in een nieuw en positief licht als levensles te zien.'
Om evenwichtig in het leven te staan, moet je actief kunnen vergeten. Zal dat de louterende conclusie zijn? 'Er is één ding dat het geluk tot een geluk maakt,' stelt de filosoof Friedrich Nietzsche in Oneigentijdse beschouwingen. 'Het vermogen tot vergeten.' Hij gaat parmantig verder: 'Wie niet op de drempel van het moment, alle verleden vergetend, kan neerstrijken, zal nooit weten wat geluk is.'
DS, 24-04-2009
Jill Price, Jill, de vrouw die niets kan vergeten. Vertaald door Bob Snoijink, Forum, 240 blz., 18,95 . Oorspronkelijke titel: The woman who can't forget.
Hebt u dat ook al ervaren? Dat u in een aha!-moment een foto terugvindt, of een voorwerp, of een aantekening, en mijmert: zonder dit aandenken was een dierbare herinnering voor eeuwig in mijn hoofd verloren geraakt. Waarom, in godsnaam, hebben we geen haarscherp geheugen, waaruit we naar believen alles kunnen opdiepen, de eerste kus, de eerste stappen van je kind, je grootste triomf, en alle kleinigheden die daartussen liggen?
Een geheugen zoals dat van Jill. Jill vergeet niets. De titel van haar autobiografie dekt de lading compleet: Jill, de vrouw die niets kan vergeten. Dat is zo sinds 1980, ze was toen veertien, en een aanwijsbare oorzaak is er niet. Ze herinnert zich werkelijk alles - elke dag, elk gesprek, elk ontbijt, middag- en avondmaal en de snacks tussendoor. In tests verbijsterde ze de professoren aan de universiteit van California. Van elke datum na 1980 die ze haar opgaven, kon ze opdreunen wat er toen gebeurd was, van grote wereldgebeurtenissen tot wat er die avond op tv was.
Jills geval is uitzonderlijk, maar ze is niet alleen. In de jaren zestig maakte de Russische psycholoog Aleksander Loeria een studie over een gelijkaardige superherinneraar, 'de heer S.' Misschien lopen er op dit moment nog totaalherinneraars rond, maar reikt hun faam niet verder dan hun dorp in India of Afrika of Uruguay.
Daar, in Uruguay, situeert Jorge Luis Borges zijn kortverhaal 'Funes el memorioso' (1944, na te lezen in Alle verhalen, De Bezige Bij, 2008). De verteller maakt er kennis met Ireneo Funes die, sinds een val van een paard, niet meer in staat is te vergeten. Borges: 'Hij kende de vormen van de zuidelijke wolken in de ochtendstond van 30 april 1882 en kon ze in zijn herinnering vergelijken met de aders in de gemarmerde leerbekleding van een boek dat hij maar één keer had gezien.'
Funes is niet onverdeeld gelukkig met zijn gave. Zijn stampvolle wereld bestaat alleen maar uit details. Hij kan geen hoofdzaken en bijzaken uit elkaar houden. 'Mijn geheugen, meneer, is een soort vuilnisbelt.'
Ook Jill la memoriosa vindt haar geheugen geen zegening. Ze noemt het een verschrikking om mee te leven. Want de emoties die samen met de herinneringen opwellen, slijten nooit af. Niet de goede. Maar ook niet de negatieve.
'Stel je voor dat je je alle ruzies kon herinneren die je ooit met een vriend hebt gemaakt; alle stomme fouten die je ooit hebt gemaakt, de gemeenste en meest kwetsende dingen die je ooit tegen mensen hebt gezegd en die ze tegen jou hebben gezegd. En stel je vervolgens voor dat je die niet kunt terugdringen.'
Uit het boek komt ze inderdaad niet naar voren als iemand die vrede heeft met zichzelf en met de wereld. Wat moet je anders denken van een zin als deze: 'Mijn chaotische middelbareschooltijd blijft me nog dagelijks achtervolgen.'
Het feilloze herinneren à la Funes en Jill lijkt op een gekmakende Eeuwige Wederkeer in hun hoofd. Borges meldt dat Funes zich 'twee- of driemaal' een hele dag had herinnerd: 'Hij had nooit geaarzeld, maar iedere reconstructie had een hele dag vereist.'
Ook Jill maakt zulke reconstructies. Ze houdt dwangmatig dagboeken bij - al zou je verwachten dat zij de laatste persoon is die daar behoefte aan heeft. November en december 2004, vertelt ze, besteedde ze aan het optekenen van de vijf voorgaande jaren. Het is een krankzinnige gedachte: want je weet dat ze zich nadien elke dag van die twee maanden weer haarscherp voor de geest kan halen, terwijl ze zich de vijf voorgaande jaren haarscherp voor de geest aan het halen was.
Jill mist het vermogen om te vergeten. Ze kan geen bladzijde omslaan. Vergeten heeft iets tragisch, maar ook iets therapeutisch. Ze beseft het zelf: 'Ik heb nooit slechte herinneringen kunnen wieden, en ik mis het vermogen om ze in mijn denken te herschrijven om ze in een nieuw en positief licht als levensles te zien.'
Om evenwichtig in het leven te staan, moet je actief kunnen vergeten. Zal dat de louterende conclusie zijn? 'Er is één ding dat het geluk tot een geluk maakt,' stelt de filosoof Friedrich Nietzsche in Oneigentijdse beschouwingen. 'Het vermogen tot vergeten.' Hij gaat parmantig verder: 'Wie niet op de drempel van het moment, alle verleden vergetend, kan neerstrijken, zal nooit weten wat geluk is.'
DS, 24-04-2009