Lieven De Cauter

[Barst]

[COLOR=Red][SIZE=3][FONT=Trebuchet MS]"Maar als hij al de tijd maakt om een kleine garnaal aan de universiteit die een opiniestukje schrijft hoogst persoonlijk op de vingers te tikken, wat doet hij dan als er echt iets op het spel staat? Oosterlinck heeft te veel macht, iedereen is bang van Oosterlinck. Iemand moest het toch ooit eens zwart op wit en luidop zeggen. Dus ik hoop, en ik niet alleen, dat de universiteit dit democratische deficit ongedaan maakt. En niet dat ze bijvoorbeeld de 'screeningprocedure' voor rectorkandidaten in de volgende legislatuur weer op tafel legt. Want dat betekent niets anders dan dat Oosterlinck de kandidaten-rector zou kunnen preselecteren."[/FONT][/SIZE][/COLOR]
Lieven De Cauter, cultuurfilosoof KU Leuven

[Barst]

De lange tentakels van de überrector


Is hij werkelijk de poppenspeler van de KU Leuven? Is hij de man die vanachter zijn bureau de marionetten aan de top van de universiteit in de hand houdt? De macht van André Oosterlinck neemt steeds mythischere proporties aan. Hij is een meester-politicus die ervan geniet de anderen te snel af te zijn.


De KU Leuven staat op haar kop. De negatieve evaluatie die rector Marc Vervenne drie maanden geleden kreeg, heeft binnen de universiteitsmuren een vertrouwenscrisis blootgelegd. Veel academici voelen zich niet meer vertegenwoordigd door het 'ondemocratische' bestuur. De gebuisde rector is een martelaar geworden van de academische, vrije geest. Vervenne is volgens hen gesneuveld in een achterkamertjesgevecht tegen de wereldse raad van bestuur, die vond dat hij de ballen niet had om zo'n omvangrijke organisatie te leiden.

Afgelopen week is het startschot gegeven voor nieuwe rectorverkiezingen. Vier kandidaten beginnen aan een ongetwijfeld harde campagne van twee maanden. Na de verkiezing van 5 mei moet één van hen voor de catharsis zorgen, en de rust stilaan doen weerkeren.

In alle debatten en polemieken komt één naam voortdurend terug, die van André Oosterlinck (62). Deze überrector zou een lange schaduw werpen op alles wat in en rond Leuven gebeurt. Dat is ook niet onlogisch, want hij is voorzitter van 'de Leuvense associatie', het overkoepelende netwerk van de universiteit met twaalf hogescholen.

Maar de legende van deze kingmaker gaat verder, want Oosterlinck is een gehaaide machtspoliticus. Doordat hij zijn gevechten en strategieën het liefst achter de schermen ontwikkelt, krijgt zijn invloed iets mythisch. En hoe meer erover wordt gesproken, hoe meer macht anderen hem toedichten. En dus hoe meer macht hij ook echt krijgt.

De studenten noemden hem vroeger 'Napoleon'. Toen was Oosterlinck nog rector, en democratie was voor hem hoogstens een noodzakelijk kwaad. Hij was niet tegen inspraak, maar alleen als het de efficiëntie van zijn bestuur niet in de weg stond. Zijn voorbeeld waren de presidenten van Amerikaanse topuniversiteiten. Die moesten zich wel aan strenge evaluaties onderwerpen, maar van die vervelende verkiezingen hadden zij geen last.

Na een mislukte poging van Oosterlinck om ook in Leuven de rectorverkiezing af te schaffen, werd in 2005 Marc Vervenne als rector verkozen. Vervenne was vicerector van Oosterlinck geweest, en dus de kandidaat van Napoleon. Achter de schermen had Oosterlinck er alles aan gedaan om zijn kandidaat verkozen te krijgen. Zijn specialiteit daarbij was de mensen 'zwaar overtuigen'. Al interpreteren sommigen dat eerder als 'onder druk zetten'.

Na de intrede van Vervenne veranderde de bijnaam voor Oosterlinck. Hij werd voor de studenten de 'überrector', de man die vanuit de associatie de touwtjes in handen hield. De zachtaardige Vervenne zou volgens de studenten niet meer dan de handpop van Oosterlinck zijn.

Tijdens zijn eerste twee jaar als rector had Vervenne nochtans de kans gekregen om zich te profileren, en zijn plaats in de machtsstructuren te verwerven. Maar de bijbelwetenschapper durfde geen keuzes te maken, hij was koppig wanneer hij pragmatisch moest zijn en omgekeerd. Marc Vervenne slaagde er niet in om de leemte die zijn voorganger, Oosterlinck, aan de top had achtergelaten, in te vullen.

Oosterlinck werd - letterlijk - nerveus van Vervennes besluiteloosheid. En terwijl 'onze bijbelwetenschapper' aan het discussiëren was over waarom hij als rector maar op de derde rij van een concert mocht zitten, trok de überrector steeds meer macht naar zich toe. Zelf zag Oosterlinck het genuanceerder: hij vond het zijn taak om het machtsvacuüm dat Vervenne creëerde, op te vullen. Dat was ongetwijfeld niet zozeer uit pure machtswellust. Oosterlinck maakte zich vooral zorgen over de voortzetting van wat hij de jaren voordien als rector had opgebouwd.

Steeds meer werd het wekelijkse overleg op maandag tussen rector Vervenne en associatievoorzitter Oosterlinck een maat voor niets. Steeds meer lag het strategisch denken van de KU Leuven in handen van de vicerectoren en André Oosterlinck. Samen zetten zij de grote lijnen voor de toekomst van de universiteit en de associatie uit. Vervenne stond erbij en keek ernaar.


Machtsbasis

Zijn macht dankt Oosterlinck in de eerste plaats aan zijn associatie. Ook de andere Vlaamse universiteiten hebben eenzelfde netwerk van hogescholen rond zich. Maar dat van Leuven is veruit het grootste. De Leuvense associatie vertegenwoordigt ongeveer de helft van de Vlaamse studenten, en heeft hogescholen van Kortrijk tot Hasselt. Daardoor ligt de feitelijke hoofdstad van het Vlaamse hoger onderwijs in Leuven. Dat heeft Oosterlinck in 2002 klaargespeeld. De manier waarop hij dat heeft gedaan, typeert hem heel goed.

'André, ge zijt ne sloeber', zei kardinaal Danneels daar op het moment zelf over. Maar achteraf was hij wel tevreden met de ingreep van Oosterlinck. Die was op het aartsbisschoppelijk paleis de steun komen vragen om de katholieke hogescholen te helpen overtuigen zich bij de KU Leuven aan te sluiten.

De toenmalige liberale minister van Onderwijs, Marleen Vanderpoorten, had de fout gemaakt te pleiten voor regionale associaties. Zij had voorgesteld dat alle universiteiten een netwerk zouden maken met de hogescholen in hun buurt. Een logische keuze, alleen zou dat de KU Leuven reduceren tot de 'universiteit van het Hageland'; in tegenstelling tot Gent, Antwerpen en Brussel zijn er in Leuven niet veel hogescholen.

Het antwoord van Oosterlinck liet niet lang op zich wachten. In een recordtijd én met hulp van de katholieke zuil heeft hij toen bijna alle Vlaamse katholieke hogescholen aan zich gebonden. Vanderpoorten stond voor een voldongen feit.

Nog steeds is de band tussen deze katholieke instellingen sterk, om niet te zeggen knellend. Zestig procent van de algemene vergaderingen van alle hogescholen bestaat uit dezelfde mensen. Minstens een deel van hen wordt door Oosterlinck voorgesteld. Voor alle belangrijke beslissingen is net zestig procent van de stemmen van de algemene vergadering noodzakelijk.

Niet alleen het 'efficiënte' bestuursmodel van de associatie maakt dit stukje onderwijsgeschiedenis zo typisch voor André Oosterlinck. Het maakt ook duidelijk wat de K van KU Leuven voor hem betekent. Dat staat in de eerste plaats voor 'kwaliteit', maar evengoed voor 'katholieke zuil'. De überrector is ideologisch een liberaal, maar maakt gretig gebruik van de zuilgebondenheid als hem dat uitkomt.

Ook typerend in zijn strategieën is de gewoonte om gelijkgestemden op de juiste plaatsen te benoemen. Dat is trouwens een 'concurrentieel nadeel' voor Vervenne als rector geweest. De belangrijkste functies aan de top van de universiteit, naast de rector, zijn die van algemeen beheerder (Koen Debackere) en voorzitter van de raad van bestuur (Jef Roos). Zowel Debackere als Roos was eerder door Oosterlinck benoemd. Ze delen zijn bedrijfsmatige visie op de universiteit.

Het meest typerende in het conflict met Vanderpoorten ten slotte is dat André Oosterlinck in de minister een uitdager zag, de liberaal die de katholieke universiteit in de hoek probeerde te duwen. In alles gaat Oosterlinck op zoek naar een uitdager. Toen hij in 1995 aantrad als rector, bijvoorbeeld, heeft hij een groep 'tegensprekers' aangesteld. Acht mensen van de universiteit die bekend stonden om hun kritische stem, die hij opdroeg hem kritisch tegen te spreken.

Tijdens zijn rectoraat was zijn Gentse collega Andreas De Leenheer de externe uitdager. 'De twee André's' vochten publiekelijk graag een robbertje Gent-Leuven uit, maar achter de schermen verstonden ze elkaar als gezonde concurrenten. Als associatievoorzitter doet Oosterlinck nu hetzelfde met de Gentse associatievoorzitter, oud-minister Luc Van den Bossche.

De huidige minister van Onderwijs, Frank Vandenbroucke (SP.A), is in zekere zin ook een uitdager. Het komt er voor Oosterlinck vooral op aan de ambitieuze minister als eerste te informeren, te overtuigen en in 'de juiste richting' te sturen. Daarbij kan hij trouwens rekenen op flexibele medewerkers, die op korte termijn hapklare beleidsdocumenten kunnen voorbereiden.

Al dreigde het met Vandenbroucke vlak na diens aantreden bijna fout te lopen. De minister had in zijn typische schoolmeesterstijl na een discussie met rectoren en associatievoorzitters opgemerkt dat 'de heren het blijkbaar niet hadden begrepen' en dat hij het voor hen 'nog eens zou herhalen'. Met zulke opmerkingen jaagt de socialist de onderwijsvakbonden in de gordijnen, maar ook dit kransje academische bestuurders wordt daar zeer kregelig van.

In ieder geval, ook in de rector van de KU Leuven zocht Oosterlinck een betrouwbare en stevige sparringpartner. Maar die rol heeft Marc Vervenne nooit kunnen waarmaken. 'Een goede vicerector, maar geen goede rector', was de analyse van een oud-decaan achteraf.


Ondernemer

Niet alleen zijn politieke optreden maakt van André Oosterlinck een atypische academicus. Hij is ook miljonair. Vorig jaar, net voor de beurzen aan hun neergang begonnen, heeft hij zijn aandelen in Icos verkocht, na een overname door een sectorgenoot. Dat internationale bedrijf in spitstechnologie heeft hijzelf begin jaren tachtig nog opgericht, als spin-off van de KU Leuven. Hij 'valoriseerde' daarin het onderzoek dat hij in zijn doctoraat als ingenieur had gedaan. Met succes, zo bleek achteraf. Ook andere Leuvense spin-offbedrijven dragen zijn stempel. Nog steeds zit hij in raden van bestuur van deze bedrijven. Tot vorig jaar was hij ook bestuurder bij Agfa-Gevaert.

Het ondernemerschap en het valoriseren van wetenschappelijke inzichten heeft Oosterlinck zeker in de Verenigde Staten geleerd. Als pas afgestudeerde ingenieur was hij er een tijd gaan werken, en nog steeds gaat hij jaarlijks met de familie naar Silicon Valley. Eerder al was zijn entrepreneurship tot uiting gekomen. De studentenclub in zijn geboortedorp, het Oost-Vlaamse Kalken, bijvoorbeeld, heeft niets dan financiële voordelen gehad aan de aanstelling van de ingenieursstudent André Oosterlinck als financieel verantwoordelijke.

De combinatie van academicus en ondernemer heeft Oosterlinck naar eigen zeggen zelf nooit als onnatuurlijk ervaren. Hij deed als ingenieur-manager hetzelfde als zijn vader met de landbouwmachines die hij verkocht: sleutelen aan de machines en tegelijk het bedrijf draaiende houden.


Mens

Wie botst met André Oosterlinck, moet niet op veel medelijden rekenen. Het spel wordt hard gespeeld. Bij de vorige rectorverkiezing, bijvoorbeeld, wilde hij absoluut vermijden dat Rik Torfs, die toen ook kandidaat was, het zou halen. Achter de schermen heeft hij toen alle middelen ingezet om twijfel te zaaien over de bestuurscapaciteiten van de bekende kerkjurist.

Maar van de mensen die in de loop der jaren aan zijn zijde hebben gewerkt, hoor je niets dan lof over zijn leiderschap. Zij noemen hem een man met een duidelijke visie, die goed de grote lijnen van de details kan onderscheiden, die uitkomt voor zijn mening en die altijd goed onderbouwt.

Voor een groot publiek heeft Oosterlinck nooit een groot retorisch talent gehad. Maar in privégesprekken kan hij enorm begeesteren. Ook zijn no-nonsensestijl - zonder een zweem van valse bescheidenheid - charmeert veel gesprekspartners. Zijn kantoor is daarbij een typerend decor: een lange tafel met enkele stapels papier, en zonder computer. De pionier van de spitstechnologie laat zijn e-mails liever afdrukken, om ze op papier te lezen. Napoleon heerst alleen in de tastbare wereld.


DS, 07-03-2009 (Pieter Lesaffer)

[jan voorspoels]

Klinkt in een bescheiden hoofd van een studentje regentaat, een zeer kapitalistsiche vorm van opleiden. Na dit te lezen, had ik meer het gevoel te maken te hebben met één of andere beursgoeroe dan een rector. Wijs me er aub op als ik dit verkeerd interpreteer.

Oosterlinck heeft zich ingekapseld in de universiteit. De unief ademt zijn adem, hij heeft veel verwezenlijkt als de associatie, maar ik denk dat er toch ook veel mensen binnen de kring van KUL anders denken. En hopen op een nieuwe, frisse wind.