Antwerpse haven draaischijf illegaal afvaltransport

[Barst]

Antwerpse haven draaischijf illegaal afvaltransport


Vanuit de haven van Antwerpen vertrekken onder het mom van tweedehandsgoederen containers met elektronisch afval naar ontwikkelingslanden, zoals het West-Afrikaanse Ghana. Daar worden de afgedankte tv's, computers en koelkasten door kinderen in mensonwaardige omstandigheden ontmanteld. Het vervoer van afval naar de derde wereld is internationaal verboden, maar de controle in ons land is vrij beperkt.


"Taak van de douane"

"De controle op gevaarlijke goederen die als dusdanig zijn aangegeven, is onze bevoegdheid. Maar het gaat hier om illegaal afval, waar we dus geen weet van hebben. De controle op die goederenstromen is in principe de taak van de douane en de federale politie", zegt Annik Dirkx, woordvoerster van het Antwerpse Havenbedrijf.


"Inspectie vertienvoudigen"

Volgens Vlaams parlementslid Rudi Daems (Groen!), die het voorbije jaar onderzoek deed naar de problematiek en een werkbezoek bracht aan Ghana, is de Antwerpse haven "een kaas met veel te grote gaten". "De douane doet wat ze kan, maar komt vaak middelen te kort om voldoende slagkrachtig op te treden. Met de federale en Vlaamse milieu-inspectie is het zo mogelijk nog erger gesteld. Zij hebben elk twee inspecteurs op het terrein om alle containertransporten te controleren", aldus Daems.

Daems pleit dan ook voor een vertienvoudiging van de inspectiecapaciteit in de Vlaamse havens, een douane met meer mogelijkheden en een slagvaardiger justitie.


Blog HLN, 07/02/09

[Barst]

De achterkant van ons elektronisch comfort


ACCRA - Als westerling kun je niet anders dan schaamte voelen wanneer je door Agbogbloshie loopt. Voor enkele centen mogen kinderen er koper en ijzer uit onze oude apparaten prutsen. Dioxines en andere gif krijgen ze er gratis bij.


Iedereen kent de tv-beelden van de metaalverwerkende industrie in ons land. Twee mannen met dikke witte pakken en weerspiegelende glazen voor hun ogen in een fabriek, waar ze een stroom vloeibaar lood monsteren. Heel voorzichtig scheppen ze met een soort grote lepel in het stromende lood. Buiten beeld wordt de rook die het smeltende lood produceert, in een filter opgevangen en schoongemaakt.

In Agbogbloshie gebeurt ongeveer hetzelfde, alleen zijn de metaalarbeiders hier jongeren van 17 jaar, die in T-shirt en jeansbroek boven een gammele ketel hangen. In de kuip hebben ze het lood gelegd dat ze eerder uit afgedankte batterijen hebben gehaald. Het vuur onder de ketel wakkeren ze aan met plastiek en met isolatie die ze van oude koelkasten hebben losgewrikt. Het gesmolten lood scheppen ze met een even gammele lepel in de vormen die naast het vuur klaar staan. De zwarte looddampen, ongeveer het giftigste wat je als mens kunt inademen, waaien over de rest van Agbogbloshie.

Dit is een hallucinante plaats. Agbogbloshie ligt aan de rand van Accra, de hoofdstad van Ghana. Langs het terrein stroomt de Odaw, een rivier die stroomopwaarts nog bekendstaat om zijn rijke visbestand. Hier is de rivier pikzwart en drijft er vooral rommel op het water. Aan de ene oever bevinden zich de krottenwijk en de voedingskraampjes van Agbogbloshie. De andere kant houdt het midden tussen een tweedehandsmarkt en een stort.

Voor buitenstaanders is dit een regelrecht stort, een plaats waar onze afgedankte elektronica de Afrikaanse kinderlichaampjes om zeep helpt. De plek ligt vol elektronica-afval, en hier en daar stijgen rookpluimen op, van kinderen die kabels verbranden om het koper eruit te halen. Andere kinderen kloppen met stenen de beeldschermen stuk. Nog anderen, geen tien jaar oud, grabbelen in de olie uit enkele autowrakken, op zoek naar restjes metaal om te verkopen.

Maar voor de aanwezige Ghanezen is Agbogbloshie in de eerste plaats een marktplaats. Hier verhandelen ze koper, ijzer en lood. Via de tweedehands elektronicazaken in Accra of rechtstreeks vanuit de haven komen hier de afgedankte tv-toestellen, beeldschermen, koelkasten, computers en andere elektronica terecht. Vooral de beeldschermen zijn populair, nu Europa massaal op flatscreen computerschermen is overgeschakeld.

Zodra de toestellen zijn aangekomen, is het zaak om uit de onderdelen zoveel mogelijk geld te slaan. Dat deze verwerking een zware hypotheek op hun gezondheid legt, is voor deze kinderen niet aan de orde. Alleen het geld is van tel. Het interessantste op dat vlak is het koper, dat in de beeldbuizen en de kabels zit.

Vooral kinderen en jongeren halen die materialen uit de apparaten. Zij brengen hun buit naar een van de weegschalen op het terrein. Elke weegschaal wordt beheerd door een 'business man', die het materiaal op zijn beurt verkoopt. Aan de kinderen betaalt hij voor een kilogram koper omgerekend tussen de 0,60 en 1 euro. IJzer is minder waard, zo'n 15 eurocent per kilogram.

'Maar het zijn slappe tijden', zegt business man Francis Abbi. 'De internationale markten zijn gezakt, en dat voelen wij ook. We moeten wachten tot de economie weer aantrekt.' Samen met enkele collega's zit Abbi in het business center van Agbogbloshie, zoals hij het zelf noemt. Er staan enkele banken en een tafel tussen twee containers, overdekt met een golfplaat.

Deze opvallend goedgeklede business men wonen zelf niet in de buurt. 'We komen hier van maandag tot zaterdag werken, 's avonds gaan we terug naar huis.' Francis Abbi zelf verhandelt vooral ijzer. 'Ik heb een contactpersoon in de haven die het ijzer verwerkt tot staven voor gewapend beton. Hij geeft me een goede prijs. Voor mij is de afgedankte apparatuur geen afval, maar mijn broodwinning.'

Hetzelfde geldt voor de kinderen van Agbogbloshie. Ook zij verdienen een centje aan wat het Westen weggooit. Maar de gezondheidsprijs die ze daarvoor betalen, is enorm hoog. Uit grond- en waterstalen die Greenpeace vorig jaar in Agbogbloshie heeft genomen, blijkt dat hier honderd keer meer cadmium, lood en andere zware metalen in de grond zitten dan in een gelijkaardig, niet-vervuild terrein. Ook dioxines komen er in alarmerend hoge concentraties voor. De milieuorganisatie mat bijna 1.000 pictogram per gram op de bodem van de rivier. In een normale rivier of vijver, zelfs in vervuilde regio's, komt die waarde niet boven de 20 pictogram per gram. Het risico op kanker is hier dodelijk hoog.

Achter het voetbalveld - dat net als de rest van het terrein bestaat uit platgetrapt afval - zijn enkele kinderen pvc kabels aan het branden. Ze wakkeren het vuur aan met isolatie uit koelkasten, 'dat doet de kabels beter branden'. Belgische elektronica is er op het eerste gezicht niet te vinden, maar één van de jongens heeft wel een ander souvenir uit België: hij draagt een T-shirt van de Antwerpse Waterwerken.

Nog verder, op het eind van de dump-/marktplaats, is niet veel beweging meer. Dit is een afvalvlakte. Hier en daar zitten mensen gehurkt hun gevoeg te doen. Als in een slechte cowboyfilm cirkelen gieren boven hun hoofden. Het is een beeld dat de grenzen van het kolonialisme overschrijdt. Alsof het Westen hiermee zegt: hier onze afval, net goed genoeg voor de negers om erop te kakken.

De vraag is natuurlijk hoe die e-waste in Agbogbloshie en op andere, kleinere dumpplaatsen in Ghana terechtkomt. De circuits in Europa zijn voorlopig een blinde vlek. Hoe het in Ghana verloopt, is iets duidelijker. Minstens een deel van de afgedankte apparaten passeert via de vele elektronicashops in de hoofdstad. Al zijn de handelaars zich van geen kwaad bewust. 'Ik laat ongeveer vier keer per jaar twee containers vol elektronica van Europa overkomen', zegt bijvoorbeeld Mark William Hanson. 'De meeste apparaten die ik via mijn agent in Europa aankoop, werken nog. Zo zullen er op een lading van vijfhonderd computerschermen gemiddeld maar vijftig of zestig toestellen kapot zijn. Dus dat valt goed mee.' In zijn winkel 'Hargos' betaal je voor een computer omgerekend zo'n honderd euro. Een beeldscherm kost er zowat dertig euro en een dvd-speler twintig euro.

Voor Hanson en zijn collega's is het aandeel niet-werkende apparaten, naar eigen zeggen, laag. Maar allemaal samen maken die apparaten de afvalberg in Agbogbloshie wel een pak groter. Winkeliers leggen de kapotte apparaten op straat, en jongens komen die met karretjes oppikken, om ze te gaan 'verwerken'. Daarnaast zouden vrachtwagens ook rechtstreeks van de havenstad Tema naar Agbogbloshie rijden. De selectie is dan op de kaaien al gebeurd.

Volgens schattingen komen in Ghana jaarlijks drie- tot vierhonderd containers met dergelijk e-waste binnen. De directeur van de haven van Tema denkt zelfs dat er op elk schip dat zijn haven binnenvaart wel afgedankte elektronica zit - elk jaar meren in Tema zo' 1.300 schepen aan.

Transport van afval naar de Derde Wereld, en dus ook van afgedankte elektronische toestellen, is verboden. Desondanks schat de Europese Commissie dat 25 tot 75 procent van de elektronica die naar Afrika wordt geëxporteerd, niet werkt.

Voor veel Ghanese gesprekspartners is deze e-waste iets onvermijdelijks - de risico's van het vak. Want wat is het alternatief? De tweedehandsmarkt droogleggen? Dat zou een ramp zijn, want de meeste Afrikanen hebben geen geld voor een nieuwe computer. En dus zou de digitale kloof met het Westen daardoor nog groter worden.

Dat vinden ook Joe Ofori en zijn broer Mike. Zij kopen hun elektronica rechtstreeks in vanuit Europa - aan hun kledij en terreinwagen te zien een lucratieve handel. 'Laat de vrije markt toch zijn werk doen', reageert Joe op de afvaldiscussie. 'Het is niet omdat iets in Europa niet werkt, dat het ook hier niet werkt. Afrika is helemaal anders. Wij moeten ons behelpen met wat we kunnen grijpen. Bekijk de elektriciteitsleidingen op straat eens. In Europa zou zoiets onmogelijk zijn. Bij een felle rukwind komen die draden los, raken ze een voorbijganger, en is die dood. Maar dat nemen we erbij. Dit is Afrika, wij zijn een continent van kansen.'

Volgens Mike hebben de oude computers nog een ander belangrijk voordeel: 'Internetshops verkiezen die boven nieuwe computers, omdat die trager zijn. En dus verdienen ze meer, want hun klanten betalen per uur.'

In de praktijk doen de Ghanese overheden voorlopig weinig aan het probleem van de e-waste. Op basis van het internationale verdrag van Bazel heeft het Afrikaanse land nochtans het recht om afvalcontainers terug naar het land van herkomst te sturen.

Afgelopen zomer is er toch wat beweging in de zaak gekomen. Mike Anane, journalist en milieuactivist, slaagde erin het thema in de Ghanese media te brengen. De toenmalige minister van Leefmilieu, Kwadjo Agyei Darko (NPP), pikte dat op, en stelde als eerste politicus het probleem aan de orde. Het enige concrete resultaat is voorlopig dat Nederlandse milieu-inspecteurs dit jaar hun Ghanese collega's komen bijscholen.

'Meer kon ik niet doen, de regering had te veel andere zorgen', zegt Kwadjo Agyei Darko, intussen ex-minister. 'Maar er zou wel degelijk iets moeten gebeuren aan het probleem van e-waste. Daaronder vallen voor mij trouwens niet alleen de toestellen die niet werken, maar ook apparaten die hier binnenkomen en maar een korte levensduur hebben.'

De voormalige minister pleit voor meer bewustwording bij de bevolking. 'Mensen worden verblind door de lage prijzen van tweedehandstoestellen. Maar ze staan er niet bij stil dat die niet lang meegaan. Voor elektronica zouden we dezelfde taksen moeten invoeren als voor de wagens die ons land binnenkomen. Op alle tweedehandswagens ouder dan tien jaar wordt hier een taks geheven. En hoe ouder de wagen, hoe hoger de taks. Waarom zouden we niet hetzelfde doen voor elektronica? Dat zou het prijsverschil met een nieuwe computer kleiner maken. Bovendien kan de overheid het geld gebruiken om aan degelijke afvalverwerking te doen.'


DS, 07-02-2009 (Pieter Lesaffer)

[Barst]

Crevits: 'Blijf naar containerpark gaan'


Vlaams minister van Leefmilieu Hilde Crevits roept op met afgedankte elektronische apparatuur naar het containerpark of de winkel te blijven gaan. Dat zegt ze in een reactie op de reportage over de Antwerpse haven als draaischijf voor elektronisch afval.


Bij Crevits gaat men ervan uit de trafiek waarover sprake is, afval is die onder het mom van tweedehandsgoederen wordt verscheept. Het zou niet gaan om elektronica-afval uit Vlaanderen. Daarvoor bestaat immers het Recupel-systeem, dat sterk is gecontroleerd.

Ze roept consumenten dan ook op met hun afgedankt materiaal naar containerparken en elektronica-winkels, die aangesloten zijn bij Recupel, te blijven gaan. 'Zo vermijd je dat het elders terechtkomt', aldus Crevits. De uitvoer naar derdewereldlanden van elektronica-afval is verboden, zo wijst men er nog op bij Crevits. Afvalmaatschappij OVAM geeft daar geen vergunningen voor.

Het vervoer van tweedehands-elektronicamateriaal, meer bepaald doorvoer vanuit het buitenland, is de bevoegdheid van de federale overheid. De Vlaamse milieu-inspectie is enkel bevoegd voor controle op de uitvoer van Vlaams afval. Niettemin zegt de minister geschokt te zijn door de feiten. Ze wil zeer snel de betrokken overheidsdiensten en sectoren samenroepen om de samenwerking te versterken zodat de controles efficiënt en effectief kunnen gebeuren.


Blog DS, 08-02-2009 (sdg)