Barst
28th January 2009, 01:13
Geloofstwist verscheurt heel Berlijn
Leerlingen moeten kunnen kiezen tussen ethiek of godsdienst, wil de Berlijnse actiegroep Pro Reli. Tegenhanger Pro Ethiek ziet dat anders.
Het gaat om keuzevrijheid, roepen de actievoerders van Pro Reli. Het gaat om gemeenschappelijke waarden, roepen hun tegenstrevers van Pro Ethiek. Al meer dan een jaar staan beide fronten onverzoenlijk tegenover elkaar. Een referendum moet dit jaar de strijd beslechten. Pro Reli heeft dat referendum met een felle handtekeningenactie afgedwongen.
Er waren 170.000 handtekeningen nodig. Na een eindspurt rond de Kerst is dat aantal vorige week gehaald. Voor kerken en moskeeën, op scholen, op kerstmarkten, overal wierf Pro Reli voor haar zaak. Kerkleiders oefenden per rondschrijven extra druk uit. Politici, vooraanstaande sporters en artiesten en de paus verklaarden zich solidair.
De fronten lopen dwars door de partijen. Wolfgang Thierse, prominent SPD-politicus met een DDR-achtergrond, is tegen het ethiekonderwijs. Het herinnert hem aan de door de staat opgelegde wereldbeschouwing uit zijn jeugd. Partijgenoot Gerd Eggers noemt dat een ’belediging’. „De wet schrijft wereldbeschouwelijke neutraliteit voor. De leerlingen krijgen niets opgedrongen.”
Eggers, leraar, lid van de SPD-onderwijscommissie en coördinator van Pro Ethiek, benadrukt dat men bij het vak ethiek samenwerkt met vertegenwoordigers van de religies. „De leerlingen bezoeken kerken en moskeeën. En ze bespreken thema’s als rechtvaardigheid, globalisering en geweld vanuit verschillende wereldbeschouwelijke invalshoeken.”
Eggers herinnert eraan hoe de Berlijnse Senaat er in 2006 toe kwam ethiek verplicht te stellen. „Dat had een concrete aanleiding. Het jaar ervoor was de 23-jarige Hatun Sürücü, een Duitse van Koerdische afkomst, door een broer vermoord omdat ze ’als een Duitse leefde’. Op scholen juichten islamitische leerlingen de moord toe.”
De discussie daarover leidde tot de invoering van twee verplichte uren ethiek per week. Volgens het leerplan moet het vak de leerlingen vertrouwd maken ’met algemene waarden zoals de gelijkheid van mensen, het respect voor anderen en de onaantastbaarheid van de persoonlijkheid als noodzakelijke voorwaarden voor een vreedzame samenleving’.
„Grote woorden”, vindt de 61-jarige Ursula Müller-Wissler, ethiekdocente op een gymnasium in de wijk Kreuzberg. In haar klassen, waar bijna alle leerlingen een buitenlandse achtergrond hebben, behandelt ze liever eenvoudige, existentiële vragen: ’Wie ben ik? Wat wil ik? Wat vind ik belangrijk? Wat vinden anderen belangrijk? Wat is tolerantie? Waar houdt die op?’
Andere docenten melden dat ethiekonderwijs ertoe bijdraagt dat leerlingen met verschillende achtergronden elkaar minder agressief bejegenen. Dat bewijst volgens de voorstanders van ethiek dat Pro Reli de foute weg bewandelt. Die wil dat de leerlingen alleen in hun eigen religie onderwijs krijgen. „Dat werkt wederzijds begrip en respect juist tegen”, meent Eggers.
„We zijn niet tegen godsdienstonderwijs”, voegt hij eraan toe. „Maar dan vrijwillig en gecontroleerd door de overheid. Daar ontbreekt het vooral bij het islamitisch onderwijs nog wel eens aan.”
Maakt het referendum kans? Het lijkt een onmogelijke klus voor Pro Reli om in een stad waar bijna zestig procent van de bevolking geen confessie heeft, de 700.000 stemmen te vergaren die nodig zijn om de schoolwet te veranderen. Bovendien kalft de steun voor Pro Reli af. Volgens peilingen in juni lag die steun nog boven de vijftig procent, in december lag die eronder.
Toch is Eggers pessimistisch. „Pro Reli beschikt over veel geld voor haar campagne. Ook de kerken steken er geld in. Wij van Pro Ethiek zijn allemaal vrijwilligers, en krijgen alleen ideële steun van vakbonden, politieke partijen en van een groep christenen. We kunnen alleen voorlichten en argumenten bestrijden. Pro Reli beweert dat wij religie van scholen willen weren. Dat is onzin.”
Hoogste rechter billijkt verplicht ethiekonderwijs
Berlijn vormt met Bremen en Brandenburg een uitzondering op de algemene regel in de Bondsrepubliek. De grondwet van 1949 schrijft godsdienstonderwijs voor als verplicht vak op openbare scholen. Maar uitzonderingen waren mogelijk. Daar maakten Bremen en Berlijn meteen gebruik van. In beide deelstaten is godsdienstles vrijwillig.
Toen Berlijn in 2006 ethiek als verplicht vak invoerde, heeft Pro Reli geprobeerd dat bij de rechter aan te vechten. Met ouders die weigerden hun kind naar ethiekles te sturen, stapte ze naar de rechter. De ouders vonden dat de verplichte ethiek de vrijheid van godsdienst ondermijnde.
Zowel de hoogste bestuursrechter in Berlijn-Brandenburg als het Constitutionele Hof in Karlsruhe oordeelde dat het verplichte ethiekonderwijs de vrijheid van godsdienst niet aantast. De leerlingen konden immers aan het vrijwillige godsdienstonderwijs deelnemen.
© Trouw 2009, 28-01-2009
Leerlingen moeten kunnen kiezen tussen ethiek of godsdienst, wil de Berlijnse actiegroep Pro Reli. Tegenhanger Pro Ethiek ziet dat anders.
Het gaat om keuzevrijheid, roepen de actievoerders van Pro Reli. Het gaat om gemeenschappelijke waarden, roepen hun tegenstrevers van Pro Ethiek. Al meer dan een jaar staan beide fronten onverzoenlijk tegenover elkaar. Een referendum moet dit jaar de strijd beslechten. Pro Reli heeft dat referendum met een felle handtekeningenactie afgedwongen.
Er waren 170.000 handtekeningen nodig. Na een eindspurt rond de Kerst is dat aantal vorige week gehaald. Voor kerken en moskeeën, op scholen, op kerstmarkten, overal wierf Pro Reli voor haar zaak. Kerkleiders oefenden per rondschrijven extra druk uit. Politici, vooraanstaande sporters en artiesten en de paus verklaarden zich solidair.
De fronten lopen dwars door de partijen. Wolfgang Thierse, prominent SPD-politicus met een DDR-achtergrond, is tegen het ethiekonderwijs. Het herinnert hem aan de door de staat opgelegde wereldbeschouwing uit zijn jeugd. Partijgenoot Gerd Eggers noemt dat een ’belediging’. „De wet schrijft wereldbeschouwelijke neutraliteit voor. De leerlingen krijgen niets opgedrongen.”
Eggers, leraar, lid van de SPD-onderwijscommissie en coördinator van Pro Ethiek, benadrukt dat men bij het vak ethiek samenwerkt met vertegenwoordigers van de religies. „De leerlingen bezoeken kerken en moskeeën. En ze bespreken thema’s als rechtvaardigheid, globalisering en geweld vanuit verschillende wereldbeschouwelijke invalshoeken.”
Eggers herinnert eraan hoe de Berlijnse Senaat er in 2006 toe kwam ethiek verplicht te stellen. „Dat had een concrete aanleiding. Het jaar ervoor was de 23-jarige Hatun Sürücü, een Duitse van Koerdische afkomst, door een broer vermoord omdat ze ’als een Duitse leefde’. Op scholen juichten islamitische leerlingen de moord toe.”
De discussie daarover leidde tot de invoering van twee verplichte uren ethiek per week. Volgens het leerplan moet het vak de leerlingen vertrouwd maken ’met algemene waarden zoals de gelijkheid van mensen, het respect voor anderen en de onaantastbaarheid van de persoonlijkheid als noodzakelijke voorwaarden voor een vreedzame samenleving’.
„Grote woorden”, vindt de 61-jarige Ursula Müller-Wissler, ethiekdocente op een gymnasium in de wijk Kreuzberg. In haar klassen, waar bijna alle leerlingen een buitenlandse achtergrond hebben, behandelt ze liever eenvoudige, existentiële vragen: ’Wie ben ik? Wat wil ik? Wat vind ik belangrijk? Wat vinden anderen belangrijk? Wat is tolerantie? Waar houdt die op?’
Andere docenten melden dat ethiekonderwijs ertoe bijdraagt dat leerlingen met verschillende achtergronden elkaar minder agressief bejegenen. Dat bewijst volgens de voorstanders van ethiek dat Pro Reli de foute weg bewandelt. Die wil dat de leerlingen alleen in hun eigen religie onderwijs krijgen. „Dat werkt wederzijds begrip en respect juist tegen”, meent Eggers.
„We zijn niet tegen godsdienstonderwijs”, voegt hij eraan toe. „Maar dan vrijwillig en gecontroleerd door de overheid. Daar ontbreekt het vooral bij het islamitisch onderwijs nog wel eens aan.”
Maakt het referendum kans? Het lijkt een onmogelijke klus voor Pro Reli om in een stad waar bijna zestig procent van de bevolking geen confessie heeft, de 700.000 stemmen te vergaren die nodig zijn om de schoolwet te veranderen. Bovendien kalft de steun voor Pro Reli af. Volgens peilingen in juni lag die steun nog boven de vijftig procent, in december lag die eronder.
Toch is Eggers pessimistisch. „Pro Reli beschikt over veel geld voor haar campagne. Ook de kerken steken er geld in. Wij van Pro Ethiek zijn allemaal vrijwilligers, en krijgen alleen ideële steun van vakbonden, politieke partijen en van een groep christenen. We kunnen alleen voorlichten en argumenten bestrijden. Pro Reli beweert dat wij religie van scholen willen weren. Dat is onzin.”
Hoogste rechter billijkt verplicht ethiekonderwijs
Berlijn vormt met Bremen en Brandenburg een uitzondering op de algemene regel in de Bondsrepubliek. De grondwet van 1949 schrijft godsdienstonderwijs voor als verplicht vak op openbare scholen. Maar uitzonderingen waren mogelijk. Daar maakten Bremen en Berlijn meteen gebruik van. In beide deelstaten is godsdienstles vrijwillig.
Toen Berlijn in 2006 ethiek als verplicht vak invoerde, heeft Pro Reli geprobeerd dat bij de rechter aan te vechten. Met ouders die weigerden hun kind naar ethiekles te sturen, stapte ze naar de rechter. De ouders vonden dat de verplichte ethiek de vrijheid van godsdienst ondermijnde.
Zowel de hoogste bestuursrechter in Berlijn-Brandenburg als het Constitutionele Hof in Karlsruhe oordeelde dat het verplichte ethiekonderwijs de vrijheid van godsdienst niet aantast. De leerlingen konden immers aan het vrijwillige godsdienstonderwijs deelnemen.
© Trouw 2009, 28-01-2009