Kil en meedogenloos

[Barst]

Kil en meedogenloos


PAUL QUIRYNEN heeft het er moeilijk mee dat zware criminelen soms door procedurefouten vrijkomen. Gelijk halen is voor sommige juristen blijkbaar belangrijker dan recht doen zegevieren, en dat soms met zware gevolgen.


Als raadsman van het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en Racismebestrijding heb ook ik gisteren in Gent bijna lijdzaam moeten toezien hoe enkele criminele mensenhandelaars - zwaar gestraft in eerste aanleg door de correctionele rechtbank in Dendermonde - de vrijheid krijgen na een bittere procedurebetwisting die beslecht werd in het voordeel van de daders en die leidt tot hun onmiddellijke vrijheid.

Slachtoffers van misdrijven ondergaan helaas grotendeels deze proceduregevechten en niemand heeft oog en oor voor het feit hoe kwetsend en pijnlijk het kan zijn voor slachtoffers die nu ook nog worden geconfronteerd met daders die glorieus zegevieren na een procedurestrijd.

Als jurist heb ik een bepaalde waardering voor het analysevermogen en de juridische spitstechnologie van enkele advocaten , die steeds het voortouw nemen bij 'procedureoorlogen' met het Openbaar Ministerie en wiens overwinningen bejubeld worden door confraters die deze resultaten aanwenden ten voordele van hun cliënten en daders.

Als mens blijf ik worstelen met de ideologie van de procedurepleiter die bij gelegenheid van het proces-Van Noppen werd verwoord door confrater Hans Rieder (DS 8 juni 2002): 'Het kwaad fascineert me niet. Ik ben een echte technicus. Ik heb geen gevoel bij mijn werk. Ik beschouw mijn optreden in de rechtszaal als het ingrijpen van een chirurg tijdens een operatie. Wie daar ligt en hoe dat zo gekomen is, en wat die patiënt of zijn familie daarover denkt, laat mij ijskoud. Interesseert me niet. Dat is werk voor andere mensen. Iedereen moet bij zijn vak blijven. Ik blijf bij mijn wetboek.'

Als advocaat moet ik iedere dag belangwekkende keuzes maken bij het spreken met mensen en het behandelen van dossiers. Is het mijn aanvoelen als mens dan wel als jurist dat mij moet bezielen en inspireren. Mijn overtuiging is dat ook elke advocaat een vorm van maatschappelijke verantwoordelijkheid blijft behouden.

De opdracht van ieder advocaat wordt omschreven in artikel 444 van het gerechtelijk wetboek: 'Ter verdediging van het recht en de waarheid…' Proceduregevechten maken de facto volledig abstractie van 'recht en waarheid' omdat ze enkel gefocust zijn op de vraag of iedere 'regel' correct is nageleefd zoals wettelijk bepaald. Zoals mijn computerprogramma screent naar fouten binnen het systeem, worden gerechtelijke procedures uitgevlooid tot de laatste punten en komma's.

Men eist de perfectie als norm van iedere actor van justitie en van ieder mens en/of orgaan dat plichtsbewust zijn taak heeft willen vervullen binnen het kader van justitie. Men vergeet daarbij dat uiteindelijk recht spreken een taak is van 'mensen' en dat oordelen over vaak tragische situaties niet éénduidig is. De mogelijkheid dat mensen zich te goeder trouw vergissen wordt niemand meer gegund. Wie intellectueel eerlijk is, doch een verkeerde inschatting maakt, wordt genadeloos afgestraft.

Gewone mensen verstaan niet dat een beoordelingsfout kan leiden tot de vrijlating van misdadigers. Er is een fundamentele discrepantie tussen oorzaak en gevolg. Met deze procedureoorlogen verliest de samenleving andermaal vertrouwen in de justitie, omdat het toch moeilijk te aanvaarden is dat mensenhandelaars en andere topcriminelen 'zomaar' in vrijheid worden gesteld. Dit gebeuren is fundamenteel onrechtvaardig en ook onwaar. Een samenleving mag verlangen dat zware criminelen niet zomaar ontsnappen aan hun straf. Ook moet nagedacht worden over het onevenwicht tussen de aard van sommige vergissingen - vaak onbewust en ook te goeder trouw gebeurd - en de verstrekkende en soms onrechtvaardige gevolgen.

Uiteraard pleit ik niet tegen het legaliteitsprincipe doch wil ik alleen mijn zorg verwoorden dat justitie alleen werkbaar blijft vanuit het besef dat fouten kunnen gebeuren, maar dat we ook in die omstandigheden gerechtigheid en rechtvaardigheid dienen na te streven. Een juridisch systeem om een samenleving leefbaar te houden voor medemensen is slechts gemaakt op mensenmaat en juist daarom niet perfect. Als er dan toch een procedurefout gebeurt kan dan beter in verhouding gesanctioneerd worden dan met de onmiddellijke vrijlating van zware criminelen.

Wie is anders nog bereid om binnen de politiek en/of justitie verantwoordelijkheid op te nemen wanneer haviken toezien dat ieder discussiepunt steeds weer aanleiding is voor bittere betwistingen? Is er vandaag nog wel respect voor een mens die op integere wijze zich wil engageren binnen de wereld van de justitie of de politiek? Fundamenteel beleid naar de toekomst toe wordt erg moeilijk wanneer het handelen of spreken van iemand steeds 'destructief' wordt benaderd en men iemand de kans zelfs niet meer geeft om zijn eigen handelen op genuanceerde wijze te rechtvaardigen. Het kille principe 'ik heb gelijk' primeert vandaag op het alternatief 'laat ons samen zoeken naar een rechtvaardig vergelijk.'

Paul Quirynen is advocaat en plaatsvervangend vrederechter.


DS, 07-01-2009

[Barst]

Ophouden met kakelen


HANS RIEDER had de commotie rond de uitspraak van het Gentse hof van beroep verwacht maar de meeste reacties vindt hij maar 'gekakel' van neofieten, maar ook van specialisten die eigenlijk niet weten waarover het gaat.


Laat ons dus eerst beginnen met: 'waarover gaat het?'. Nadat de wetgever met een arrest van het Grondwettelijk Hof op de vingers was getikt voor onbehoorlijk wetgevend werk slaat diezelfde wetgever de handen aan de ploeg en stemt een aanpassing van de wet op de bijzondere opsoringsmethoden (de zogenaamde BOM-wet). Die nieuwe wet bepaalt: '(…) De kamer van inbeschuldigingstelling hoort, afzonderlijk en buiten de aanwezigheid van de partijen, de opmerkingen van de procureur-generaal. Zij hoort, op dezelfde wijze, de burgerlijke partij en de inverdenkinggestelde (…).'

'Afzonderlijk' ('op dezelfde wijze') werd door de Kamer van Inbeschuldigingstelling te Gent terecht gelezen zoals ieder Nederlandskundige dat zou lezen. 'Afzonderlijk' wil zeggen 'niet samen'. De partijen, openbaar ministerie, burgerlijke partij en inverdenkinggestelde werden afzonderlijk, dus niet samen gehoord. Het Hof van Cassatie heeft daar nu een andere uitleg aan gegeven en, naar ik vermoed op soevereine wijze, beslist dat, om Europeesrechtelijk en Grondwettelijk conform te zijn, de wet diende geïnterpreteerd te worden dat de partijen samen worden gehoord, zo kunnen ze tenminste beperkt tegensprekelijk voor de kamer van inbeschuldigingstelling een min of meer zinnig debat voeren.

Die bekritiseerde uitspraken van de kamer van inbeschuldigingstelling en het Hof van Cassatie zijn dus alleen en uitsluitend het gevolg van wetgevend werk dat niet voldoet aan de Europees rechtelijke en Grondwettelijke vereisten.

Terecht heeft het Hof van Beroep te Gent de strafvordering - die het Hof in strijd achtte met de Europeesrechtelijke en Grondwettelijke principes - ontoelaatbaar verklaard met als vervelend gevolg dat eventueel schuldige mensen worden vrijgesteld en met als bijkomend vervelend gevolg dat de burgerlijke partijen op strafrechtelijke vlak in de kou blijven staan.

De publieke opinie en kakelende advocaat moeten niet schieten op de rechter en de advocaten die de pertinente argumenten hebben beoordeeld en aangebracht maar op de wetgever die schromelijk in gebreke bleef en blijft.

Want laten we het nog even hebben over de argumenten van die kakelende advocaat, Paul Quirynen.

Volgens die advocaat zouden 'Proceduregevechten (…) de facto volledig abstractie van rechten en waarheid (maken)'. Procedureregels zijn er alleen om de burger te beschermen tegen een arbitrair optreden door de overheid (lees politie). Zij mogen dus niet uitgehold worden en zeker niet vervangen worden door 'goede trouw'. Ik raad de betrokken ongelijke kansen en racisme bestrijdende advocaat aan het boek van Jonathan Littell, Les bienveillantes (in het Nederlands De welwillenden) te lezen. Het hoofdpersonage, SS-officier Maximilian Aue argumenteert met zijn andere SS-collega's gedurende lange pagina's over het feit of de Bergjuden in de Kaukasus nu al dan niet Joden zijn die mogen worden uitgeroeid. Hun discours is het discours van mensen die denken dat ze te goeder trouw zijn. Ze zijn overtuigd van hun gelijk. Omdat er geen Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens was en omdat er geen door een Grondwet gewaarborgde rechten waren hebben die in hun ogen goedmenende nazi's hun gang kunnen gaan en zonder vorm van proces ontelbare medeburgers voor een gemeend goed doel kunnen vermoorden.

Ik geef dit extreme voorbeeld om het nu voor eens en altijd duidelijk te maken dat goede trouw, goedmenende mensen, gerechtigheid, rechtvaardigheid en andere willekeurig in te vullen filosofische termen niet als rechtsnorm kunnen gelden. Wie dat kakelt stelt de deur bewust of onbewust (hopelijk) op een kier voor autoritair optreden. Zijn dat de gelijke kansen en het antiracisme waarvoor men staat?

Het is de verantwoordelijkheid van de wetgever om ervoor te zorgen dat er duidelijke, evenwichtige rechtsregels zijn die moeten verhinderen dat Europeesrechtelijke normen en Grondwetnormen worden geschonden. De wetgever moet daarbij ook oog hebben voor de mens die wordt opgepakt en die geacht wordt onschuldig te zijn tot zijn schuld is bewezen, evenzeer als er aandacht moet zijn voor de rechten van het slachtoffer en de gemeenschap in haar geheel.

In onze dierbare liberale democratie wordt de wetgever gecontroleerd door het Grondwettelijke Hof. De rechters passen dat recht toe. Al die rechters hebben terecht alleen oog voor de checks and balances'. Dat is de democratische rechtsstaat en the rule of law (de heerschappij van het recht). Daardoor zijn we vandaag nog min of meer vrij en zijn we voorlopig gespaard van autoritair optreden. Niet aanvaarden dat dit systeem af en toe ook vervelende gevolgen heeft is gevaarlijk populistisch. Autoritaire regimes schakelen altijd in eerste instantie de advocaten en de onafhankelijke rechterlijke macht uit.

We hebben opnieuw begeesterende redenaars nodig die de burger kunnen overtuigen van het waardevolle karakter van de rechtsstaat met haar gebreken.

Om het nu ook eens populistisch te zeggen: 'Hou u minder bezig met telefoneren naar rechters en procureurs, studeer in eenzaamheid en maak goede wetten en kom ze passioneel als democraat verdedigen in het plenum van het Parlement.'

Hans Rieder is advocaat.


DS, 08-01-2009

[Barst]

'Snelle reparatie BOM-wet uit den boze'


BRUSSEL - Nu snel een reparatiewet stemmen die de wet op de Bijzondere Onderzoeksmethodes (BOM) moet bijsturen, is uit den boze. Dat zegt de Orde van Vlaamse Balies, die de advocaten vertegenwoordigt, vrijdag in een mededeling. Een eerste lezing van de ontwerpen voor die wet, doet de Orde ook 'het ergste vrezen'.


Het Gentse hof van beroep liet deze week tien criminelen vrij na een arrest van het Hof van Cassatie. Dat oordeelde dat bij de controle op de BOM-wet, de wet op de bijzondere opsporingsmethoden, alle procespartijen aanwezig moeten zijn voor de kamer van inbeschuldigingstelling.

In Antwerpen en Brussel is dat het geval, maar in Gent werd de wet anders geïnterpreteerd. Daar werden het openbaar ministerie en de verdachten afzonderlijk gehoord. En dat mag niet volgens Cassatie.

Om te vermijden dat er nog meer criminelen vrijkomen, komt er waarschijnlijk snel een reparatiewet. Daarmee dreigt het parlement echter dezelfde fouten te maken als bij het ontstaan van de BOM-wet, aldus de Orde. 'Opstellen en bijsturen van wetten op basis van incidenten, of omdat men niet achter een rechterlijke beslissing staat, kan niet', stelt de Orde in een mededeling.

'Een eerste lezing van de thans beschikbare ontwerpen doet ons het ergste vrezen. Wettelijke regels zouden moeten wijken voor de persoonlijke mening van de rechter die mogelijkerwijze zou oordelen op grond van een subjectief rechtvaardigheidsgevoel. Deze zogenaamde evenredigheidstoets zet het ganse strafrecht en bewijsrecht op de tocht.'


Blog DS, 09-01-2009 (dsl)

[Barst]

Rieder


Procedurepleiter Hans Rieder illustreert op ontluisterende wijze hoe extreem individualistisch onze maatschappij geworden is (DS 10 januari 2009). De rechten van een veroordeelde misdadiger, die 'misschien wel een ernstig vergrijp' pleegt - 'maar je moet de relativiteit van dat feit toch inzien' -, wegen voor hem evenveel door als de rechten van het slachtoffer en het algemeen belang. Of eigenlijk nog meer. Want het algemeen belang en de rechten van het slachtoffer mogen geschonden worden, om de procedurele rechten van de misdadiger te waarborgen. En dus ziet hij er geen graten in dat veroordeelde criminelen straffeloos worden vrijgelaten. Het gevaar voor de maatschappij moeten we relativeren, vindt Rieder. Dat wordt zwaar overroepen.

Ik ben ook een voorstander van duidelijke regels in het algemeen en van de mogelijkheid tot tegenspraak in het rechtssysteem in het bijzonder. Maar regels zijn steeds maar een middel, ten dienste van een hoger doel, net zoals de rechtsstaat zelf. We moeten immers een maatschappij nastreven, die zo rechtvaardig mogelijk is. Wie een misdaad begaat, heeft die rechtvaardigheid al fundamenteel geschonden. Zijn rechten kunnen dus nooit primeren op het algemeen belang. Dat Rieder nauwelijks over de slachtoffers spreekt, is bijna evident. De rechtsstaat die Rieder voor ogen heeft, besteedt geen aandacht aan de enorme kwetsuur, die de vrijlating van de criminelen bij de slachtoffers veroorzaakt. Rechtvaardigheid en ethiek hebben daarin geen plaats. Dat is gevaarlijk, want zo wordt recht wel erg krom.


Lezersbrief DS, 12-01-2009, Peter Meukens

[Barst]

Kakelende advocaten


PIET VAN EECKHAUT is tegen gekakel over procedurefouten, maar voor een geïnformeerd debat.


Hans Rieder schrijft (DS 8 januari) dat advocaten 'moeten ophouden met kakelen'. Dat is nogal scherp gesteld.

Als ik Rieder bezig zie en bezig hoor heb ik aan de ene kant een uiterste sympathie als advocaat en aan de andere kant toch wat kritische gevoelens. Het triomfgeschal over de hele historie rond de zogenaamde BOM-wet begint mij - en velen met mij - wat op de zenuwen te werken.

Hans Rieder verdedigt trouwens een moeilijke stelling.

Weliswaar verwijst hij terecht naar het meesterwerk van Jonathan Littell, dat in De Standaard enkele weken geleden al door Etienne Vermeersch zo uitstekend aangeprezen is. Hij vergelijkt wie protesteert tegen procedurepleiten met nazi's: dat 'extreme voorbeeld' maakt het inderdaad duidelijk 'dat goede trouw, goed menende mensen, gerechtigdheid, rechtvaardigheid en andere willekeurig in te vullen filosofische termen niet als rechtsnorm kunnen gelden'. Er moeten inderdaad regels zijn, duidelijke rechtsregels, rechtzekerheid, fundamenten van de rechtstaat. De procedure is een onderdeel, essentieel, van die rechtstaat.

Het is trouwens verkeerd dit alles te beschouwen als 'een spel': van een advocaat van wie ik dat niet verwacht had, Filip Van Hende, hoorde ik een dergelijke uitspraak op tv. Ik houd van voetbal, en voetbal is voetbal, daar gelden ook spelregels, maar 'een spel' is het strafrecht niet. Voor de slachtoffers, hun familie, hun 'naasten', de belangen van de maatschappij, de daders, hun gevangenisstraf, hun familie,... is het bittere ernst.

Het is dan wel spel, we moeten wel de regels respecteren (zoals in het voetbal, daar heeft Filip Van Hende gelijk). Maar we moeten vooral geen spijkers op laag water zoeken.

Procedure(fouten) pleiten is goed, als het te pas komt: als de spijkers op het lage water van zilver of van goud zijn. In zaken zoals het aanhoudingsmandaat, zoals de huiszoeking, waarin fundamentele waarden in het geding zijn (de vrijheid, de onschendbaarheid van de woning) moet alles tot het uiterste in orde zijn. De regels moeten dan volstrekt gerespecteerd worden. Maar de spijkers die men dan zoekt moeten dus wel zeer kostbaar zijn, zeer waardevol.

Procedure pleiten om de procedure is verkeerd.

Is dat in de BOM-kwestie het geval geweest? Ik vrees het een beetje. Er is trouwens op maandag 12 januari een indrukwekkend vonnis geveld door de 19de Kamer van de Correctionele Rechtbank in Gent, waarbij wordt gesteld dat de ernst van de feiten blijft doorwegen op een interpretatie van teksten, in één of andere richting, zoals hier kennelijk gedaan is door de verschillende Kamers van Inbeschuldigingstelling. Het beroep op de BOM-discussie is nu afgewezen, op gezaghebbende wijze, door de Correctionele Rechtbank in Gent. En terzijde: het gaat bij dat alles dus niet eens over fouten, wel over verschillende interpretaties van teksten.

Ik denk dat dat recente vonnis van groot belang is.

Om het nog eens anders te formuleren: vorm en inhoud zijn één, zei men vroeger, maar dat gaat hier niet op. De inhoudelijke discussie, ook over ethische waarden, ongeacht het discours van Hans Rieder, is van groot belang. En natuurlijk: ook de vormen moeten gerespecteerd worden. Maar men moet alleen beroep doen op de vormen als het er echt toe doet. Anders primeert de inhoud.

Voor alle duidelijkheid: ik zet mij hier niet aan de kant van de advocaat die zich opwerpt als de vertegenwoordiger van alle slachtoffers, de mond vol heeft over 'ongelijke kansen' en over 'racisme' en voortdurend als een witte ridder in het rond holt. Dat is ook mijn stijl niet. Ik vind dat men moet oppassen: het slachtoffer verdedigen betekent nog niet dat men in 'slachtofferisme' vervalt. De drie waarden zijn gelijk: de maatschappij, het slachtoffer, de daders. En ze moeten in een eerlijk debat, met een vaststaande en juiste procedure, allemaal tot hun recht kunnen komen.

Maar voorzichtig, gematigd. Niet kakelen, inderdaad, maar dan ook aan geen van beide kanten. Ik houd van kippen, maar recht is te belangrijk om het aan deze sympathieke dieren over te laten. Daarin heeft Hans Rieder gelijk. Maar hij moet niet alleen de splinters zien, maar ook de balk in het eigen oog. Misschien in ons aller oog, als strafpleiters.

Wie weet.

Piet Van Eeckhaut is advocaat en oud-stafhouder van de balie van Gent.


DS, 14-01-2009