Barst
26th August 2005, 01:52
'Europa heeft politiek leiderschap nodig'
Een internationale raad der wijzen, bijeen in het zonovergoten Saint-Paul de Vence, ziet de toekomst van Europa weinig rooskleurig in.
Het zonovergoten Saint-Paul de Vence aan de Côte d'Azur is wel de laatste plek waar een mens de Apocalyps verwacht. Gek dan ook dat de Amerikaanse technologiesystemen- en dienstenleverancier Unisys het pittoreske artiestendorpje in Zuid-Frankrijk heeft uitgekozen als locatie voor een kritische blik op de economische toekomst van ons continent. Een internationale raad der wijzen, met vertegenwoordigers uit de academische, financiële en diplomatieke wereld, laat er weinig twijfel over bestaan: Europa gaat een onzekere toekomst tegemoet. Sterker nog: het continent sterft uit.
De cijfers spreken voor zich: Afrika verwacht de komende 45 jaar een verdubbeling van zijn bevolking tot 1,8 miljard, Azië rekent op een groei van 3,6 tot 5,2 miljard inwoners. De Verenigde Staten houden het op een eerder bescheiden bevolkingstoename met 100 miljoen mensen tegen 2050, wat nog altijd uitstekend is in vergelijking met Europa, dat als enige regio in de wereld een daling - van 729 tot 632 miljoen - in het vooruitzicht heeft. In vele Europese landen worden 1,3 kinderen per gezin geboren, terwijl er 2,1 nodig zijn om het bevolkingsaantal op peil te houden. Onze demografische terugval heeft diverse en complexe oorzaken, gaande van toenemend individualisme tot dalende fertiliteit. De oplossing is eenvoudig: immigratie. Als we zelf niet voldoende werkkrachten produceren, dan halen we ze elders. In het verleden heeft die tactiek haar succes al meermaals bewezen. In plaats van immigratie te stimuleren, houden we ze echter tegen. Een handig lapmiddel, een waardeloze remedie. Tot overmaat van ramp valt het grote én kleine bedrijven steeds makkelijker om hun fabrieken te verhuizen naar lagelonenlanden, met alle bijbehorende gevolgen voor onze werkgelegenheid.
Die combinatie van factoren maakt een bestendiging van onze economische groei - en dus van onze welvaart - vrijwel onmogelijk. We zullen vast nog wel opflakkeringen meemaken, maar die veranderen niets aan de wiskundige zekerheid van achteruitgang op lange termijn. De economische barometer kondigt barre tijden aan voor Europa: als de voorspellingen kloppen, worden we weldra voorbijgestoken door China én India. Vijf jaar geleden kondigden de Europese staats- en regeringsleiders in Lissabon vol bravoure aan dat Europa tegen 2010 de meest concurrentiële economie ter wereld zou worden, maar tot op heden wijst niets in die richting. China laat een jaarlijkse groei van 9 procent optekenen, India haalt 7 procent en trekt jaarlijks twee miljoen jobs uit het westen aan. De vraag is niet of ze Europa zullen overklassen, maar wanneer het zal gebeuren.
Volgens de Zwitserse hoogerlaar Stéphane Garelli van het wereldvermaarde International Institute for Management Development (IMD) is het zo klaar als een klontje. 'We dreigen overbodig te worden. China beschikt binnenkort over voldoende productiecapaciteit om de hele wereld te bedienen, Japan kan zorgen voor het nodige kapitaal, India kan alle diensten leveren, Rusland alle ruwe materialen.' Dat is geen vage voorspelling, bevestigt Unisys-directeur Joe McGrath: 'De Indiase stad Bangalore telt vandaag 150.000 ingenieurs. Dat zijn er 30.000 meer dan in Silicon Valley, het wereldcentrum van de technologie.' Europa stelt daar weinig tegenover, vindt de raad der wijzen in Saint-Paul de Vence. De geleerden voegen daar echter meteen aan toe, mogelijk onder invloed van de stralende zon, dat niet alle hoop verloren is. 'Om te beginnen, draait onze economie lang niet zo slecht', aldus Garelli. 'De sombere economische vooruitzichten zijn in tegenspraak met de feiten. Elke dag lees ik dat we ons in een crisis bevinden, maar ondertussen blijven de meeste Europese economieën toch groeien. De cijfers zijn goed, het probleem is alleen dat niemand er nog geloof aan hecht.' We leven in een wagneriaanse economie, besluit de Zwitser met een knipoog. 'Toen de beroemde schrijver Mark Twain gevraagd werd wat hij vond van de operavoorstelling van Wagner waar hij met tegenzin naartoe was gegaan, antwoordde hij: het is eigenlijk nog niet zo slecht als het klinkt.' Ook de hoge loonkosten van onze arbeiders en bedienden vormt volgens de IMD-hoogleraar geen reden tot paniek. 'Ik geloof niet dat ze van doorslaggevend belang zijn. We beschikken over troeven waarmee we ons concurrentieel nadeel tegenover de lagelonenlanden kunnen neutraliseren: brain power, innovatiekracht...' Het bewijs: Finland. Een economisch succes, ook al liggen de loonkosten er hoger dan in de meeste andere EU-lidstaten. Garelli: 'Er bestaat geen sluitend verband tussen economische groei en fiscale lasten. Zwitserland, waar men nauwelijks belastingen betaalt, betekent niets op economisch vlak. Finland, waar de belastingvoet 49 procent bedraagt, wordt wereldwijd geroemd om zijn competitiviteit. Nochtans: voor de prijs van één Finse arbeider kan een bedrijf er in buurland Estland tien krijgen.'
De Britse technogoeroe en gewezen Nortel-ingenieur Ian Vance, die baanbrekend werk heeft verricht in de telecom- en IT-industrie, zet het pleidooi voor Europa verder. 'We hebben kapitaal, we hebben talent, we hebben ideeen! We koppelen commercieel vernuft aan creativiteit.' De Nederlandse businessconsultant Oscar van Weerdenburg, die al ruim tien jaar de invloed van cultuur en cultuurverschillen in de industrie bestudeert, wijst voorts op de waarde van ons zogenaamd sociaal kapitaal. 'De Europeaan leeft volgens informele normen die gericht zijn op samenzijn en samenwerken. Een groot verschil met China en Japan, dat tot uiting komt in beroepstakken waarvan de doelstellingen niet met wiskundige precisie kunnen worden gedefinieerd.' Het onderwijs of de reclame, bijvoorbeeld. Van Weerdenburg: 'In die sectoren behouden wij een belangrijke voorsprong op landen als China.' De Nederlander vindt trouwens dat we ons niet blind mogen staren op groeicijfers. 'De huidige wereldleider inzake economische groei is... Irak. Om maar te zeggen dat cijfers niet het hele verhaal vertellen.' Ian Vance knikt instemmend: 'Succes vandaag biedt geen garantie voor succes morgen. De verandering van het klimaat is veruit het gevaarlijkste weapon of mass destruction, geloof me vrij.'
Stabiliteit
Hoewel de EU-leiders het maar niet eens geraken over de verdeling van hun subsidies en ondertussen lijdzaam moeten toekijken hoe bedrijven naar fiscaal betere oorden trekken, beschouwt vice-voorzitter Ivan Pilip van de Europese Investeringsbank de politiek eerder als een bondgenoot dan een vijand van de Europese economie. Pilip: 'Europa heeft een politieke stabiliteit opgebouwd die in de nieuwe groeipolen China en India ontbreekt. Die stabiliteit creëert vertrouwen, zowel bij de consument als bij de ondernemingen.' Het geruzie onder de EU-kopstukken veranderen daar niets aan, aldus de Tsjech. 'Het Europese model is een sterk model', benadrukt hij. 'Anders zouden er geen 25 landen voor hebben getekend.' Pilip verwijst onder andere naar het succes van de euro. Over het algemeen geniet de gemeenschappelijke munt een groot vertrouwen onder de lidstaten. Wat er de komende jaren in China staat te gebeuren, dat is echter hoogst onduidelijk. Verteert de overheid de overgang van het communisme naar het vrijemarktmodel? Versoepelt ze haar greep op de financiële markt? Krijgt de burger een goede sociale zekerheid? Stéphane Garelli durft er geen geld op in te zetten. 'De opmars van China is spectaculair, maar hoe lang zal ze nog aanhouden? Vandaag krijgen werknemers er aan het einde van hun loopbaan geen pensioen. Ik vraag me af wat er zal gebeuren als de overheid onder druk van de bevolking een socialezekerheidsstelsel in elkaar moet boksen.'
Ook India is nog lang niet klaar met zijn verovering van de wereld. Dat zegt Sunil Mehta, vice-directeur van Nasscom, de koepelorganisatie van de Indiase software- en service-industrie. 'Om zijn huidig groeipeil aan te houden, moet India dringend geld vrijmaken voor de modernisering van zijn infrastructuur en de uitbouw van zijn elektriciteitsvoorziening. Gigantisch veel geld. Een andere grote uitdaging is de uitbreiding van ons onderwijssysteem. Vandaag komen multinationals naar India omdat ze er onbeperkte aantallen hooggekwalificeerd personeel vinden aan een gunstige prijs. Onze voorraad aan jonge en goedkope ingenieurs is echter niet onuitputtelijk. Willen we buitenlandse bedrijven blijven aantrekken, dan moeten we de capaciteit van onze scholen en universiteiten opvoeren. Opnieuw: dat kost geld. We zien trouwens al de eerste tekenen van wat er zal gebeuren als we niet blijven investeren. In sommige streken en sectoren overstijgt de vraag naar arbeidskrachten het aanbod, waardoor werknemers steeds vaker overstappen naar de concurrentie, omdat ze daar meer kunnen verdienen. Dat personeelsverloop dreigt de productiviteit van bedrijven naar beneden te halen: ze moeten hogere salarissen betalen én ruimere budgetten voorzien voor de opleiding van nieuwkomers.' Dat doet het verschil in loonkosten met West-Europa en de Verenigde Staten slinken, en maakt het voor bedrijven uiteindelijk minder aantrekkelijk om naar de andere kant van de wereld te verkassen.
Onze vijand
Laten we dus enig voorbehoud maken bij onze ondergang. Al was het maar omdat pessimisme ons geen stap vooruit brengt, aldus Frans ambassadeur Jean-Daniel Tordjman, die voor zijn land onderhandelt over handelsakkoorden met de Chinese overheid en een verleden heeft als EU-onderhandelaar met de Verenigde Staten. 'The only thing we have to fear is fear itself. Angst is onze grootste vijand. Als die zich van ons meester maakt, zijn we verloren. Daarom is het belangrijk dat we geen onheil preken. Hoe vaker we de ondergang van Europa aankondigen, hoe groter de kans dat het ook echt zal gebeuren. We hebben ons lot in eigen handen. Nu komt het erop aan om daar iets mee te doén.' Die aanmoediging is tegelijk een waarschuwing. We moeten actie ondernemen! Niet morgen, niet straks, maar nu! 'Het ontbreekt de Europeaan aan wilskracht en motivatie,' vindt Stéphane Garelli. 'Hij slaagt erin om een goed idee zo uitvoerig te bestuderen dat het een slecht idee wordt. In plaats van te handelen. Wanneer een Europeaan een uitvinding doet, bergt hij zijn patent op in de kast. Een Amerikaan trekt met zijn patent meteen naar de markt, bouwt een bedrijf rond zijn uitvinding. Een Amerikaanse bedrijfsleider staat onder constante druk om te presteren, zijn Europese collega niet. Het excuus is dat we moeten presteren op lange termijn. Onzin. Op lange termijn zijn we allemaal dood!' Een quizvraag om zijn gelijk te bewijzen: 'Wie is deze man? Hij mislukte als zakenman op zijn 22e, probeerde op zijn 23e tevergeefs om verkozen te geraken, verloor op zijn 26e zijn geliefde, kreeg op zijn 27e een zenuwinzinking, slaagde er op zijn 34e niet in om parlementslid te worden en op zijn 41e evenmin, verloor op zijn 47e in de strijd om het vice-presidentschap... Zijn naam: Abraham Lincoln. President van de Verenigde Staten op zijn 51e. Dat bedoel ik met wilskracht!' Oscar van Weerdenburg zoekt een wetenschappelijke verklaring voor onze gemakzucht: 'In het werk dat we doen, zien we geen duidelijk verband meer tussen de inspanning en de beloning. Vroeger gold: hoe harder je werkt, hoe meer je verdient. Vandaag niet meer. Sommigen werken zich krom zonder een cent over te houden, anderen worden slapend rijk.' Opnieuw Garelli: 'Onze ouders werkten hard om rijk te worden. Wij willen meteen rijk worden, zonder hard te werken. Onze kinderen willen hard werken noch rijk worden, ze wachten gewoon op de erfenis van hun rijke ouders.' Kortom: we zijn een lui volkje. 'Europa is een rijk van beren: stevig, maar vadsig. We hebben nood aan tijgers. Dieren die op jacht gaan. Belangrijk is ook dat de tijgers de vrijheid krijgen om te jagen. Een ondernemer in Europa moet voor alles en nog wat toelating vragen. Hij botst elke dag opnieuw op regels die hem tegenhouden. Misschien moeten we terug naar de leer van de jezuïeten: het is beter om achteraf vergiffenis te vragen dan toestemming vooraf.'
Dreigen we te stikken in ons comfort? Vallen we liever dood dan ons leven te veranderen? Hoewel de economische en demografische evoluties in de wereld ons verplichten om onze verworven rechten in vraag te stellen, geven we geen duimbreed toe. Een Chinees vindt een 60-urige werkweek heel normaal, een Europeaan wil niet eens 40 werkuren per week overwegen. 'We gaan ervan uit dat we onze sociale verworvenheden hebben verdiend, we vinden niet dat we er dankbaar voor moeten zijn,' merkt Oscar Van Weerdenburg op. 'We hebben onze rechten en waarden in steen gehouwen. Fout! Die rechten en waarden zijn niet van steen, het zijn golven.' In onze eersteklasmaatschappij is hard werken een keuze geworden: het mag, maar het moet niet. Maar hoe lang nog? In 1950 telde Frankrijk zes werknemers voor één gepensioneerde, in 2050 zullen er twéé werknemers voor elke gepensioneerde zijn. Die verandering kàn niet zonder gevolgen blijven voor onze sociale zekerheid, onze koopkracht, onze economie en ons maatschappelijk bestel in zijn geheel. Flexibiliteit is dus aangewezen. China en India hebben die boodschap begrepen: ze passen zich aan. Terwijl Europa zich vastklampt aan het verleden, maken zij de toekomst. Hun opkomst als economische grootmachten vormt daar het bewijs van. We beseffen het nog niet, maar straks kopen we met zijn allen producten van Lenovo en Haier. Garelli: 'Europa heeft altijd gedacht dat de wereld om zich heen nooit zou veranderen. Dat gebeurt dus wél. En dat betekent dat de wetten van weleer niet meer gelden. De economie is niet verslechterd, wel veranderd.' Unisys-directeur Joe McGrath: 'Er is een nieuwe wereld in de maak. Kijk naar India, dat is groot geworden doordat het heeft ingespeeld op nieuwe noden. Toen we in de Verenigde Staten en Europa vaststelden dat we onvoldoende computerspecialisten hadden om de dreiging van een millenniumcrash af te wenden, stond India met een leger aan geschoold personeel klaar om bij te springen. 1 januari 2000 is eigenlijk Indian Independence Day.' Sunil Mehta: 'Het is eenvoudig om 100 ingenieurs te vinden, maar waar vind je er 10.000? Heel wat multinationals hebben hun positie kunnen verstevigen dankzij offshoring. Het verhuizen van bedrijfsactiviteiten naar India of andere landen met voldoende gekwalificeerd personeel heeft een fundamentele verandering in de wereldeconomie teweeggebracht.'
Toekomstvisie
Wat heeft Europa nodig om zich te herpakken? De geleerden op het Unisys-seminarie in Saint-Paul de Vence klinken eenstemmig: politiek leiderschap. Staatsleiders die durven zeggen: het wordt nu even wat minder, opdat het morgen weer wat méér kan worden. Leiders met gezag, niet bevreesd voor doortastende maatregelen. Het probleem is: die leiders zijn er niet! Dat blijkt wel uit de discussies die in juni hebben geleid tot de mislukte EU-top over de meerjarenbegroting voor 2007-2013. De voltallige raad der wijzen in Saint-Paul de Vence vindt het onbegrijpelijk dat sommige EU-lidstaten hun landbouwers fors willen blijven subsidiëren. 'Zoiets getuigt van een gebrek aan toekomstvisie. Het is immers overduidelijk dat er moet worden geïnvesteerd in kennis.' De afwijzing van het Europees grondwettelijk verdrag door Frankrijk en Nederland is symbolisch voor het geknoei van de EU-politici. 'Ze hadden meer moeite moeten doen om die grondwet uit te leggen aan de burger', vindt Ivan Pilip. Een vriendelijke man. De promotiecampagne voor de Europese grondwet was immers een misbaksel. Een test: wie kan er twee artikels uit die grondwet benoemen? Het zijn niet de Franse en de Nederlandse burger die hebben gesproken, het is Europa dat heeft gezwegen. Garelli: 'En weet je hoeveel artikels dat grondwettelijk verdrag bevat? Niet schrikken: 446! Dat krijg je aan de mensen nooit uitgelegd, maar je kunt tenminste proberen om er een begrijpelijke samenvatting van te maken.' Pilip: 'Hoe komt men er trouwens bij om over zo'n complexe kwestie te beslissen via een referendum? De referenda in Frankrijk en Nederland hebben vele antwoorden gegeven, maar niet op de gestelde vraag. Maar nu we referenda hebben gehouden, zitten we ermee opgescheept. Ik kan me niet voorstellen dat de Franse president binnen twee jaar tegen de burger zegt: jullie hebben zich destijds vergist, daarom vragen we het nog eens, maar nu anders. Kortom, die grondwet is dood. In het beste geval kunnen we er bepaalde delen van overhouden.'
Stéphane Garelli pleit voor een Plan B, een Europese Unie op twee snelheden, waarbij landen de mogelijkheid krijgen om zich te verenigen in een economische unie zonder dat ze allemaal toetreden tot een politieke gemeenschap. Wat nog niet betekent dat politiek en economie zomaar van elkaar gescheiden kunnen worden. Wil Europa overeind blijven, dan moet het zijn krachten bundelen. Tordjman: 'Europa kan zich nog herpakken. Alleen moet het snel gebeuren. Binnen een termijn van vijf à tien jaar. Anders is het te laat.'
Bart Vandormael, Knack 24-08-2005
Een internationale raad der wijzen, bijeen in het zonovergoten Saint-Paul de Vence, ziet de toekomst van Europa weinig rooskleurig in.
Het zonovergoten Saint-Paul de Vence aan de Côte d'Azur is wel de laatste plek waar een mens de Apocalyps verwacht. Gek dan ook dat de Amerikaanse technologiesystemen- en dienstenleverancier Unisys het pittoreske artiestendorpje in Zuid-Frankrijk heeft uitgekozen als locatie voor een kritische blik op de economische toekomst van ons continent. Een internationale raad der wijzen, met vertegenwoordigers uit de academische, financiële en diplomatieke wereld, laat er weinig twijfel over bestaan: Europa gaat een onzekere toekomst tegemoet. Sterker nog: het continent sterft uit.
De cijfers spreken voor zich: Afrika verwacht de komende 45 jaar een verdubbeling van zijn bevolking tot 1,8 miljard, Azië rekent op een groei van 3,6 tot 5,2 miljard inwoners. De Verenigde Staten houden het op een eerder bescheiden bevolkingstoename met 100 miljoen mensen tegen 2050, wat nog altijd uitstekend is in vergelijking met Europa, dat als enige regio in de wereld een daling - van 729 tot 632 miljoen - in het vooruitzicht heeft. In vele Europese landen worden 1,3 kinderen per gezin geboren, terwijl er 2,1 nodig zijn om het bevolkingsaantal op peil te houden. Onze demografische terugval heeft diverse en complexe oorzaken, gaande van toenemend individualisme tot dalende fertiliteit. De oplossing is eenvoudig: immigratie. Als we zelf niet voldoende werkkrachten produceren, dan halen we ze elders. In het verleden heeft die tactiek haar succes al meermaals bewezen. In plaats van immigratie te stimuleren, houden we ze echter tegen. Een handig lapmiddel, een waardeloze remedie. Tot overmaat van ramp valt het grote én kleine bedrijven steeds makkelijker om hun fabrieken te verhuizen naar lagelonenlanden, met alle bijbehorende gevolgen voor onze werkgelegenheid.
Die combinatie van factoren maakt een bestendiging van onze economische groei - en dus van onze welvaart - vrijwel onmogelijk. We zullen vast nog wel opflakkeringen meemaken, maar die veranderen niets aan de wiskundige zekerheid van achteruitgang op lange termijn. De economische barometer kondigt barre tijden aan voor Europa: als de voorspellingen kloppen, worden we weldra voorbijgestoken door China én India. Vijf jaar geleden kondigden de Europese staats- en regeringsleiders in Lissabon vol bravoure aan dat Europa tegen 2010 de meest concurrentiële economie ter wereld zou worden, maar tot op heden wijst niets in die richting. China laat een jaarlijkse groei van 9 procent optekenen, India haalt 7 procent en trekt jaarlijks twee miljoen jobs uit het westen aan. De vraag is niet of ze Europa zullen overklassen, maar wanneer het zal gebeuren.
Volgens de Zwitserse hoogerlaar Stéphane Garelli van het wereldvermaarde International Institute for Management Development (IMD) is het zo klaar als een klontje. 'We dreigen overbodig te worden. China beschikt binnenkort over voldoende productiecapaciteit om de hele wereld te bedienen, Japan kan zorgen voor het nodige kapitaal, India kan alle diensten leveren, Rusland alle ruwe materialen.' Dat is geen vage voorspelling, bevestigt Unisys-directeur Joe McGrath: 'De Indiase stad Bangalore telt vandaag 150.000 ingenieurs. Dat zijn er 30.000 meer dan in Silicon Valley, het wereldcentrum van de technologie.' Europa stelt daar weinig tegenover, vindt de raad der wijzen in Saint-Paul de Vence. De geleerden voegen daar echter meteen aan toe, mogelijk onder invloed van de stralende zon, dat niet alle hoop verloren is. 'Om te beginnen, draait onze economie lang niet zo slecht', aldus Garelli. 'De sombere economische vooruitzichten zijn in tegenspraak met de feiten. Elke dag lees ik dat we ons in een crisis bevinden, maar ondertussen blijven de meeste Europese economieën toch groeien. De cijfers zijn goed, het probleem is alleen dat niemand er nog geloof aan hecht.' We leven in een wagneriaanse economie, besluit de Zwitser met een knipoog. 'Toen de beroemde schrijver Mark Twain gevraagd werd wat hij vond van de operavoorstelling van Wagner waar hij met tegenzin naartoe was gegaan, antwoordde hij: het is eigenlijk nog niet zo slecht als het klinkt.' Ook de hoge loonkosten van onze arbeiders en bedienden vormt volgens de IMD-hoogleraar geen reden tot paniek. 'Ik geloof niet dat ze van doorslaggevend belang zijn. We beschikken over troeven waarmee we ons concurrentieel nadeel tegenover de lagelonenlanden kunnen neutraliseren: brain power, innovatiekracht...' Het bewijs: Finland. Een economisch succes, ook al liggen de loonkosten er hoger dan in de meeste andere EU-lidstaten. Garelli: 'Er bestaat geen sluitend verband tussen economische groei en fiscale lasten. Zwitserland, waar men nauwelijks belastingen betaalt, betekent niets op economisch vlak. Finland, waar de belastingvoet 49 procent bedraagt, wordt wereldwijd geroemd om zijn competitiviteit. Nochtans: voor de prijs van één Finse arbeider kan een bedrijf er in buurland Estland tien krijgen.'
De Britse technogoeroe en gewezen Nortel-ingenieur Ian Vance, die baanbrekend werk heeft verricht in de telecom- en IT-industrie, zet het pleidooi voor Europa verder. 'We hebben kapitaal, we hebben talent, we hebben ideeen! We koppelen commercieel vernuft aan creativiteit.' De Nederlandse businessconsultant Oscar van Weerdenburg, die al ruim tien jaar de invloed van cultuur en cultuurverschillen in de industrie bestudeert, wijst voorts op de waarde van ons zogenaamd sociaal kapitaal. 'De Europeaan leeft volgens informele normen die gericht zijn op samenzijn en samenwerken. Een groot verschil met China en Japan, dat tot uiting komt in beroepstakken waarvan de doelstellingen niet met wiskundige precisie kunnen worden gedefinieerd.' Het onderwijs of de reclame, bijvoorbeeld. Van Weerdenburg: 'In die sectoren behouden wij een belangrijke voorsprong op landen als China.' De Nederlander vindt trouwens dat we ons niet blind mogen staren op groeicijfers. 'De huidige wereldleider inzake economische groei is... Irak. Om maar te zeggen dat cijfers niet het hele verhaal vertellen.' Ian Vance knikt instemmend: 'Succes vandaag biedt geen garantie voor succes morgen. De verandering van het klimaat is veruit het gevaarlijkste weapon of mass destruction, geloof me vrij.'
Stabiliteit
Hoewel de EU-leiders het maar niet eens geraken over de verdeling van hun subsidies en ondertussen lijdzaam moeten toekijken hoe bedrijven naar fiscaal betere oorden trekken, beschouwt vice-voorzitter Ivan Pilip van de Europese Investeringsbank de politiek eerder als een bondgenoot dan een vijand van de Europese economie. Pilip: 'Europa heeft een politieke stabiliteit opgebouwd die in de nieuwe groeipolen China en India ontbreekt. Die stabiliteit creëert vertrouwen, zowel bij de consument als bij de ondernemingen.' Het geruzie onder de EU-kopstukken veranderen daar niets aan, aldus de Tsjech. 'Het Europese model is een sterk model', benadrukt hij. 'Anders zouden er geen 25 landen voor hebben getekend.' Pilip verwijst onder andere naar het succes van de euro. Over het algemeen geniet de gemeenschappelijke munt een groot vertrouwen onder de lidstaten. Wat er de komende jaren in China staat te gebeuren, dat is echter hoogst onduidelijk. Verteert de overheid de overgang van het communisme naar het vrijemarktmodel? Versoepelt ze haar greep op de financiële markt? Krijgt de burger een goede sociale zekerheid? Stéphane Garelli durft er geen geld op in te zetten. 'De opmars van China is spectaculair, maar hoe lang zal ze nog aanhouden? Vandaag krijgen werknemers er aan het einde van hun loopbaan geen pensioen. Ik vraag me af wat er zal gebeuren als de overheid onder druk van de bevolking een socialezekerheidsstelsel in elkaar moet boksen.'
Ook India is nog lang niet klaar met zijn verovering van de wereld. Dat zegt Sunil Mehta, vice-directeur van Nasscom, de koepelorganisatie van de Indiase software- en service-industrie. 'Om zijn huidig groeipeil aan te houden, moet India dringend geld vrijmaken voor de modernisering van zijn infrastructuur en de uitbouw van zijn elektriciteitsvoorziening. Gigantisch veel geld. Een andere grote uitdaging is de uitbreiding van ons onderwijssysteem. Vandaag komen multinationals naar India omdat ze er onbeperkte aantallen hooggekwalificeerd personeel vinden aan een gunstige prijs. Onze voorraad aan jonge en goedkope ingenieurs is echter niet onuitputtelijk. Willen we buitenlandse bedrijven blijven aantrekken, dan moeten we de capaciteit van onze scholen en universiteiten opvoeren. Opnieuw: dat kost geld. We zien trouwens al de eerste tekenen van wat er zal gebeuren als we niet blijven investeren. In sommige streken en sectoren overstijgt de vraag naar arbeidskrachten het aanbod, waardoor werknemers steeds vaker overstappen naar de concurrentie, omdat ze daar meer kunnen verdienen. Dat personeelsverloop dreigt de productiviteit van bedrijven naar beneden te halen: ze moeten hogere salarissen betalen én ruimere budgetten voorzien voor de opleiding van nieuwkomers.' Dat doet het verschil in loonkosten met West-Europa en de Verenigde Staten slinken, en maakt het voor bedrijven uiteindelijk minder aantrekkelijk om naar de andere kant van de wereld te verkassen.
Onze vijand
Laten we dus enig voorbehoud maken bij onze ondergang. Al was het maar omdat pessimisme ons geen stap vooruit brengt, aldus Frans ambassadeur Jean-Daniel Tordjman, die voor zijn land onderhandelt over handelsakkoorden met de Chinese overheid en een verleden heeft als EU-onderhandelaar met de Verenigde Staten. 'The only thing we have to fear is fear itself. Angst is onze grootste vijand. Als die zich van ons meester maakt, zijn we verloren. Daarom is het belangrijk dat we geen onheil preken. Hoe vaker we de ondergang van Europa aankondigen, hoe groter de kans dat het ook echt zal gebeuren. We hebben ons lot in eigen handen. Nu komt het erop aan om daar iets mee te doén.' Die aanmoediging is tegelijk een waarschuwing. We moeten actie ondernemen! Niet morgen, niet straks, maar nu! 'Het ontbreekt de Europeaan aan wilskracht en motivatie,' vindt Stéphane Garelli. 'Hij slaagt erin om een goed idee zo uitvoerig te bestuderen dat het een slecht idee wordt. In plaats van te handelen. Wanneer een Europeaan een uitvinding doet, bergt hij zijn patent op in de kast. Een Amerikaan trekt met zijn patent meteen naar de markt, bouwt een bedrijf rond zijn uitvinding. Een Amerikaanse bedrijfsleider staat onder constante druk om te presteren, zijn Europese collega niet. Het excuus is dat we moeten presteren op lange termijn. Onzin. Op lange termijn zijn we allemaal dood!' Een quizvraag om zijn gelijk te bewijzen: 'Wie is deze man? Hij mislukte als zakenman op zijn 22e, probeerde op zijn 23e tevergeefs om verkozen te geraken, verloor op zijn 26e zijn geliefde, kreeg op zijn 27e een zenuwinzinking, slaagde er op zijn 34e niet in om parlementslid te worden en op zijn 41e evenmin, verloor op zijn 47e in de strijd om het vice-presidentschap... Zijn naam: Abraham Lincoln. President van de Verenigde Staten op zijn 51e. Dat bedoel ik met wilskracht!' Oscar van Weerdenburg zoekt een wetenschappelijke verklaring voor onze gemakzucht: 'In het werk dat we doen, zien we geen duidelijk verband meer tussen de inspanning en de beloning. Vroeger gold: hoe harder je werkt, hoe meer je verdient. Vandaag niet meer. Sommigen werken zich krom zonder een cent over te houden, anderen worden slapend rijk.' Opnieuw Garelli: 'Onze ouders werkten hard om rijk te worden. Wij willen meteen rijk worden, zonder hard te werken. Onze kinderen willen hard werken noch rijk worden, ze wachten gewoon op de erfenis van hun rijke ouders.' Kortom: we zijn een lui volkje. 'Europa is een rijk van beren: stevig, maar vadsig. We hebben nood aan tijgers. Dieren die op jacht gaan. Belangrijk is ook dat de tijgers de vrijheid krijgen om te jagen. Een ondernemer in Europa moet voor alles en nog wat toelating vragen. Hij botst elke dag opnieuw op regels die hem tegenhouden. Misschien moeten we terug naar de leer van de jezuïeten: het is beter om achteraf vergiffenis te vragen dan toestemming vooraf.'
Dreigen we te stikken in ons comfort? Vallen we liever dood dan ons leven te veranderen? Hoewel de economische en demografische evoluties in de wereld ons verplichten om onze verworven rechten in vraag te stellen, geven we geen duimbreed toe. Een Chinees vindt een 60-urige werkweek heel normaal, een Europeaan wil niet eens 40 werkuren per week overwegen. 'We gaan ervan uit dat we onze sociale verworvenheden hebben verdiend, we vinden niet dat we er dankbaar voor moeten zijn,' merkt Oscar Van Weerdenburg op. 'We hebben onze rechten en waarden in steen gehouwen. Fout! Die rechten en waarden zijn niet van steen, het zijn golven.' In onze eersteklasmaatschappij is hard werken een keuze geworden: het mag, maar het moet niet. Maar hoe lang nog? In 1950 telde Frankrijk zes werknemers voor één gepensioneerde, in 2050 zullen er twéé werknemers voor elke gepensioneerde zijn. Die verandering kàn niet zonder gevolgen blijven voor onze sociale zekerheid, onze koopkracht, onze economie en ons maatschappelijk bestel in zijn geheel. Flexibiliteit is dus aangewezen. China en India hebben die boodschap begrepen: ze passen zich aan. Terwijl Europa zich vastklampt aan het verleden, maken zij de toekomst. Hun opkomst als economische grootmachten vormt daar het bewijs van. We beseffen het nog niet, maar straks kopen we met zijn allen producten van Lenovo en Haier. Garelli: 'Europa heeft altijd gedacht dat de wereld om zich heen nooit zou veranderen. Dat gebeurt dus wél. En dat betekent dat de wetten van weleer niet meer gelden. De economie is niet verslechterd, wel veranderd.' Unisys-directeur Joe McGrath: 'Er is een nieuwe wereld in de maak. Kijk naar India, dat is groot geworden doordat het heeft ingespeeld op nieuwe noden. Toen we in de Verenigde Staten en Europa vaststelden dat we onvoldoende computerspecialisten hadden om de dreiging van een millenniumcrash af te wenden, stond India met een leger aan geschoold personeel klaar om bij te springen. 1 januari 2000 is eigenlijk Indian Independence Day.' Sunil Mehta: 'Het is eenvoudig om 100 ingenieurs te vinden, maar waar vind je er 10.000? Heel wat multinationals hebben hun positie kunnen verstevigen dankzij offshoring. Het verhuizen van bedrijfsactiviteiten naar India of andere landen met voldoende gekwalificeerd personeel heeft een fundamentele verandering in de wereldeconomie teweeggebracht.'
Toekomstvisie
Wat heeft Europa nodig om zich te herpakken? De geleerden op het Unisys-seminarie in Saint-Paul de Vence klinken eenstemmig: politiek leiderschap. Staatsleiders die durven zeggen: het wordt nu even wat minder, opdat het morgen weer wat méér kan worden. Leiders met gezag, niet bevreesd voor doortastende maatregelen. Het probleem is: die leiders zijn er niet! Dat blijkt wel uit de discussies die in juni hebben geleid tot de mislukte EU-top over de meerjarenbegroting voor 2007-2013. De voltallige raad der wijzen in Saint-Paul de Vence vindt het onbegrijpelijk dat sommige EU-lidstaten hun landbouwers fors willen blijven subsidiëren. 'Zoiets getuigt van een gebrek aan toekomstvisie. Het is immers overduidelijk dat er moet worden geïnvesteerd in kennis.' De afwijzing van het Europees grondwettelijk verdrag door Frankrijk en Nederland is symbolisch voor het geknoei van de EU-politici. 'Ze hadden meer moeite moeten doen om die grondwet uit te leggen aan de burger', vindt Ivan Pilip. Een vriendelijke man. De promotiecampagne voor de Europese grondwet was immers een misbaksel. Een test: wie kan er twee artikels uit die grondwet benoemen? Het zijn niet de Franse en de Nederlandse burger die hebben gesproken, het is Europa dat heeft gezwegen. Garelli: 'En weet je hoeveel artikels dat grondwettelijk verdrag bevat? Niet schrikken: 446! Dat krijg je aan de mensen nooit uitgelegd, maar je kunt tenminste proberen om er een begrijpelijke samenvatting van te maken.' Pilip: 'Hoe komt men er trouwens bij om over zo'n complexe kwestie te beslissen via een referendum? De referenda in Frankrijk en Nederland hebben vele antwoorden gegeven, maar niet op de gestelde vraag. Maar nu we referenda hebben gehouden, zitten we ermee opgescheept. Ik kan me niet voorstellen dat de Franse president binnen twee jaar tegen de burger zegt: jullie hebben zich destijds vergist, daarom vragen we het nog eens, maar nu anders. Kortom, die grondwet is dood. In het beste geval kunnen we er bepaalde delen van overhouden.'
Stéphane Garelli pleit voor een Plan B, een Europese Unie op twee snelheden, waarbij landen de mogelijkheid krijgen om zich te verenigen in een economische unie zonder dat ze allemaal toetreden tot een politieke gemeenschap. Wat nog niet betekent dat politiek en economie zomaar van elkaar gescheiden kunnen worden. Wil Europa overeind blijven, dan moet het zijn krachten bundelen. Tordjman: 'Europa kan zich nog herpakken. Alleen moet het snel gebeuren. Binnen een termijn van vijf à tien jaar. Anders is het te laat.'
Bart Vandormael, Knack 24-08-2005