Waltz with Bashir

[Barst]

Waltz with Bashir

Van: Ari Folman. 87 min.


Vorm en inhoud, het yin en yang van de cinema, trekken elkaar naar een hoog niveau in Waltz with Bashir. Is dit een vernieuwende animatiefilm die in het puin van Sabra en Shatila een engagerend onderwerp heeft gevonden? Of is het een meeslepend document over oorlogsverwerking dat toevallig in animatie is vertaald? Wat ook de kip of het ei was: Waltz with Bashir is een unieke film - hooguit (van ver) verwant met Persepolis.


Stel dat de speurtocht van een Israëlische filmregisseur en oorlogsveteraan, die lotgenoten en deskundigen ondervraagt om zich weer te herinneren wat er gebeurde tijdens een smerige oorlog die hij verdrongen had, als een klassieke documentaire gefilmd was. De film zou dan niet in onze zalen draaien, en u zou dit stuk wellicht niet gelezen hebben - als wij het al geschreven hadden. Hoe erg het geweld in de wereld ook moge wezen, er zijn al veel van dergelijke films en het aantal hardnekkige wereldverbeteraars is beperkt.

Ari Folman slaagt er wél moeiteloos in om een breed publiek te interesseren voor zijn exposé over de nutteloosheid van oorlog, het delicate proces van morele verantwoordelijkheid en de bevreemdende werking van ons geheugen. Het lukt hem omdat zijn getekende beelden - hyperrealistisch en toch sterk gestileerd, in een combinatie van klassieke animatie, 3D en flashanimatie - de aandacht helemaal opeisen. Waltz with Bashir is een impressionistische film, vol haast anekdotische scènes die flarden van zijn interviews tot leven brengen. De 26 hondsdolle honden uit de openingsscène, de stervende verminkte paarden in de hippodroom van Beiroet, de soldaat in trance die op een kruispunt onder vuur van scherpschutters als een gek dansend rond zich heen schiet... we zullen ze niet licht vergeten.

Waltz with Bashir is ook inhoudelijk geen conventionele documentaire. Het is een egodocument over een man die wiedt in het woeste struikgewas van zijn geheugen. De mist der tijd, versterkt door een traumatisch verdringingsproces en een flinke hoeveelheid drugs, doet de realiteit soms vermengen met visioenen uit het onderbewustzijn. Enkele fraaie surrealistische scènes zijn het gevolg: zo is er een soldaat die zich de bootreis naar de invasie in Libanon herinnert als een wild feest op muziek van OMD, eindigend met zijn ontmaagding door een naakte reuzin uit de zee. Als dat de mentale toestand van die twintigjarige soldaatjes was, hoeft het niet te verwonderen dat ze geen vinger uitstaken om het bloedbad te voorkomen.


DS, 10-09-2008 (sdf)

[Barst]

'Dit boekje kon ik niet meer dicht laten'


Is alles al eens gedaan? Welnee. Uit Israël komt nu de eerste animatiedocumentaire. 'Waltz with Bashir' is een persoonlijk en uniek document over herinneringen aan het bloedbad in Sabra en Shatila.


Waltz with Bashir maakte furore op het festival van Cannes, en de lovende kritieken leverden de regisseur Ari Folman in Frankrijk alleen al meer dan een half miljoen bezoekers op. Fijn nieuws voor iemand die nooit op een internationale hit had gerekend. 'Ik maakte Waltz with Bashir om twee redenen', zegt hij. 'Omdat ik graag eens iets met animatie wilde doen, en vooral als therapie.'

De jonge Folman diende in het Israëlische invasieleger dat in 1982 Zuid-Libanon binnenviel om een einde te maken aan de Palestijnse raketaanvallen vanuit die regio. Met militaire dreiging wilden de Israëli's de bevriende Bashir Gemayel, de leider van de christelijke Falangisten, aan de macht brengen. Toen Gemayel omkwam in een bomaanslag, richtten zijn Falangisten een bloedbad aan onder vrouwen en kinderen in de Palestijnse vluchtelingenkampen Sabra en Shatila. De Israëli's staken geen hand uit om het te voorkomen.

'Dat gebeurde bijna onder onze neuzen. Toch kon ik me achteraf nauwelijks nog iets van die gruwelen herinneren. Ik stond er ook niet bij stil. Ik had mijn carrière als regisseur, en mijn gezin. Tot ik enkele jaren geleden van mijn statuut van reservist af wilde. Ik moest daarvoor in tien lange sessies bij de legerpsycholoog over mijn oorlogservaringen vertellen. Dat was de eerste keer dat ik de zaak ooit voor mezelf op een rijtje gezet heb. Na afloop zei die psycholoog: heel goed, en nu doe je best dat boekje toe voor altijd. (grinnikend) Dat moeten ze tegen mij zeggen! De beste manier om ervoor te zorgen dat ik er wél over ga praten.'


Wat vreemd dat u er toen pas weer bij stilstond.

'Dat vond ik ook. De verdringing is totaal. Ik stelde vast dat mijn vrienden bijna allemaal in het leger gediend hebben in die periode, en toch praatten we nooit over onze militaire dienst, en zeker niet over het drama van Beiroet. Toen vertelde een oude vriend dat hij geplaagd werd door een weerkerende droom over honden (de openingsscène van de film) en ben ik met specialisten gaan praten over de werking van het geheugen, en hoe nare ervaringen soms worden opgeborgen in een hoekje. Daarmee stond mijn besluit vast dat ik deze film wilde maken.'


Maar nog niet de techniek.

'Een animatiedocumentaire was ideaal. Behoorlijke archiefbeelden zijn er niet, en een speelfilm over een kerel van middelbare leeftijd die met anderen praat over hun herinneringen: hoe saai zou dat geweest zijn? Ik ben dus gaan praten met de getuigen en deskundigen die je ziet in de film, en schreef op basis daarvan een scenario. Vervolgens namen we in een studio de interviews op zoals je ze nu hoort op de klankband. Daarvan is een video van negentig minuten gemaakt, die voor de animatoren de basis was voor de 2.300 tekeningen in de film. Voor de duidelijkheid: dit is dus ambachtelijk werk. Dit is geen rotoskopie, waarbij getekend wordt op echte film. Ik vind dat te veel een gimmick die de aandacht opeist. Wat ik doe, is pure animatie.'


Je ziet wel dat er 'maar' 2.300 tekeningen gebruikt werden. De animatie is houterig.

'Ik had een budget van 1,6 miljoen euro. Belachelijk weinig voor een film waaraan je vier jaar werkt. Een vloeiende klassieke animatiefilm was gewoon onhaalbaar. Ik dacht: de enige manier dat ik hiermee wegkom is iets resoluut anders dan anders tonen.'


Alleen op het einde toont u echte archiefbeelden van jammerende overlevenden na de slachtpartij. Waarom?

'Ik vond dat nodig. Ik wil niet dat mensen de bioscoop verlaten met louter het vrijblijvende gevoel: wat een coole animatiefilm.'


Is uw film ook te zien in Libanon, de Palestijnse gebieden en Israël?

'In Libanon nog niet. In Ramallah is hij enkele keren met succes vertoond. De Arabische kwaliteitskranten zijn dan ook enthousiast. En in Israël uiteraard wel. Onze regering stopt tot mijn grote verbazing via allerlei fondsen geld in de verspreiding van deze film. Ik heb mij al suf gepiekerd over de vraag waaraan ik dat verdiend heb, als progressieve pacifist. Ik veronderstel dat de regering wil tonen hoe tolerant het nieuwe Israël is. En dat ze heimelijk ook tevreden zijn omdat deze film een hardnekkig misverstand uit de weg ruimt. Ariel Sharon en zijn generaals mogen dan misdadig nalatig geweest zijn, het moorden zelf gebeurde door de Falangisten. Deze film legt dat nog eens uit.'


Wat vindt u zelf van de verantwoordelijkheid van Sharon?

'Een commissie heeft hem schuldig bevonden en verboden nog ooit minister van Defensie te worden. Het toppunt is dat hij bijna twintig jaar later wel premier werd. Zelf geloof ik niet dat Sharon de opdracht gegeven heeft tot dat bloedbad. Wel dat hij en de hele Israëlische legertop hadden kunnen voorkomen dat die systematische moordpartij zo lang duurde. Pas nadat de eerste geruchten over een slachtpartij onder vrouwen en kinderen naar buiten kwamen, trad er iemand tegen op. Een groot deel van de Israëlische bevolking vindt dat echt vreselijk hoor. Het is een nationaal schuldtrauma.'


Hoe reageert de Israëlische pers op de film?

'De meesten zien deze film vooral als een persoonlijk verhaal, en dat klopt. Vanuit extreem-linkse hoek is er wat kritiek gekomen dat ik te weinig schuld op de schouders van Israël neem, en aan rechterzijde hier en daar dat ik aan nestbevuiling doe. Maar dan komt er ook steeds meteen tegenreactie - zelfs aan conservatieve kant - dat wie geleden heeft voor zijn land, recht van spreken heeft. Nee, ik ben in onze media de slechterik onder de Israëlische regisseurs niet. Dat is met voorsprong Eran Riklis.'


De regisseur van 'Syrian bride' en 'Lemon tree', die het conflict ook van de Palestijnse kant bekijkt.

'Wij zijn allebei van de linkerzijde, en ik ben net als hij helemaal voor onmiddellijke terugtrekking uit alle bezette gebieden. En ik heb ook even overwogen een Rashomon-achtige documentaire draaien waarin het drama van Sabra en Shatila verteld wordt door een Israëlische soldaat, een christelijke Falangist en een Palestijnse overlever. Maar ik heb dat idee opgeborgen. Je doet dat niet, als agressor even grootmoedig tonen hoe de andere de zaak bekijkt. Dat moet die andere kant zelf doen, en dus moeten we de Palestijnen steunen zodat ze een eigen filmindustrie krijgen in plaats van in hun plaats te spreken, zoals Eran doet.'


Als u nu weer die twintigjarige soldaat van toen zou kunnen zijn, wat zou u dan anders doen?

'Niets. Ik kón niets anders doen, met mijn rang en in mijn positie. Het was allemaal erg verwarrend, en van de omvang van het bloedbad had ik niets door. Maar ik vraag me wel af hoe ik zou gereageerd hebben als ik de jonge tankcommandant was die als eerste lucht kreeg van de gruwelen. Ik maak mezelf graag wijs dat ik dan in mijn tank naar die Falangisten was gereden om het geweld meteen stil te leggen. En iets realistischer: dat ik dan hemel en aarde zou hebben bewogen om in te grijpen, en me er niet van af te maken met een telefoontje zonder verder aan te dringen.'


DS, 10-09-2008 (Steven De Foer)