actualiteitsforums - Een planeet, wat is dat?

Barst

4th August 2005, 04:28

Waarom de tiende planeet de negende de kop kan kosten

Na 75 jaar van speculatie en valse hoop, hebben astronomen dan toch een 'tiende planeet' ontdekt in ons zonnestelsel. Het hemellichaam, dat zijn rondjes draait in de ijskoude buitenste delen van ons zonnestelsel, is groter dan Pluto. Voor die negende planeet kan de ontdekking van een tiende het begin zijn van het einde.

MAAK Van Acht Meter Japanse Stof Uw Nieuwe Pak. Dat handige ezelsbruggetje, dat de namen van de negen planeten van het zonnestelsel helpt te onthouden, wordt misschien straks onbruikbaar als de Internationale Astronomische Unie beslist om een pas ontdekte planetoïde aan het officiële rijtje van planeten toe te voegen. Mercurius, Venus, de Aarde, Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus, Neptunus en Pluto krijgen dan het gezelschap van 2003 UB313 - het hemellichaam heeft voorlopig nog geen naam, alleen een catalogusnummer.

2003 UB313 is met zijn diameter van meer dan drieduizend kilometer groter dan Pluto, die in 1930 als laatste planeet in ons zonnestelsel werd ontdekt, en staat twee keer zo ver af van de Zon als Pluto.

Het nieuws over de vondst van de 'tiende planeet' kwam zelfs voor astronomen als een verrassing, maar is geen kwakkel, ook al werd het midden in de komkommertijd bekendgemaakt. De ontdekkers, onder wie Mike Brown van het California Institute of Technology en Chad Trujillo van het Gemini-observatorium op Hawaï, genieten een uitstekende reputatie. Zij namen 2003 UB313 voor het eerst waar in oktober 2003, met een telescoop vanop de Mauna Kea-berg in Hawaï. Daarop verloren ze hem vijftien maanden uit het oog, tot hij in januari van dit jaar weer opdoemde in hun kijkers.

Astronomen zijn na de ontdekking van Pluto in 1930 jaren op zoek geweest naar een hypothetische tiende planeet, die zich volgens hun berekeningen ergens in ons zonnestelsel moest schuilhouden. Dat hadden ze afgeleid uit 'afwijkingen' in de baan van Neptunus en Uranus. Maar de berekeningen bleken fouten te bevatten, en geen van de vier Amerikaanse ruimtesondes die de buitenste delen van het zonnestelsel hebben doorkruist, vonden ooit sporen van de veronderstelde planeet X . De jongste jaren leken astronomen de hoop te hebben opgegeven dat ze in ons zonnestelsel ooit nog een planeet zouden aantreffen.

Dat die nu toch wordt aangekondigd, kan verbazing wekken, zeker nu astronomen beschikking hebben over steeds geavanceerdere en duurdere telescopen, waarmee ze haast onafgebroken de hemel afspeuren. Hoe kan het dat ze een hemellichaam dat gróter is dan Pluto niet eerder hebben opgemerkt? De verklaring is simpel. Niet alleen is het uitspansel groot en moet je maar net in de goede richting kijken, astronomen die waarnemingstijd aanvragen op de krachtigste telescopen ter wereld, kijken natuurlijk vooral in de richting van al bekénde hemellichamen. Voor systematische speurtochten naar onbekende objecten in het heelal worden doorgaans veel minder geavanceerde sterrenkijkers gebruikt.

Daar komt nog bij dat 2003 UB313 zich op een plaats in ons zonnestelsel bevindt waar niemand een planeet zou verwachten. Terwijl de negen bekende planeten allemaal in nagenoeg eenzelfde vlak om de Zon draaien, zoals de groeven van een langspeelplaat omheen het centrale pinnetje, draait 2003 UB313 als enige onder een volkomen andere hoek.

Of 2003 UB313 inderdaad in de handboeken zal terechtkomen als tiende planeet, is overigens nog onzeker. Veel astronomen vinden zelfs Pluto, de negende planeet, de status van planeet onwaardig, omdat hij veel kleiner is dan de acht 'echte' planeten en met zijn 2.300 kilometer diameter bleek afsteekt bij reuzen als Jupiter (142.000 kilometer) en Saturnus (120.000 kilometer). Zij geloven dat Pluto, die zelfs kleiner is dan onze Maan, slechts deel uitmaakt van een zwerm ijzige steenklompen die de afgelopen jaren zijn ontdekt aan de buitenste rand van het zonnestelsel, de zogeheten 'Kuipergordel'. Toen Pluto in 1930 ontdekt werd, was er nog niets over de Kuipergordel bekend, en kwam hij haast vanzelfsprekend als een planeet in de handboeken. Maar als Pluto vandaag ontdekt zou worden, zou hij wellicht gewoon als een groot uitgevallen Kuipergordel-object gecatalogeerd worden.

Dezelfde Amerikaanse sterrenkundigen die nu 2003 UB313 hebben gevonden, rapporteerden vorig jaar overigens ook al een 'tiende planeet', die Sedna werd gedoopt maar het uiteindelijk niet tot planeet schopte. Ook dit hemellichaam, dat net iets kleiner is dan Pluto, behoorde tot de Kuipergordel.

Vorig jaar deed de vondst van Sedna de discussie al oplaaien over wat een planeet precies is. Toen kon de Internationale Astronomische Unie de boot nog afhouden, omdat Sedna kleiner was dan Pluto. Maar met 2003 UB313, die gróter is, staat de IAU voor een moeilijke keuze. Als ze Pluto handhaaft als planeet, kan ze moeilijk anders dan 2003 UB313 promoveren tot tiende planeet uit ons zonnestelsel. Dat zet de deur open voor nog méér planeten, als straks in de Kuipergordel nóg ijs- en steenklompen van het formaat van Pluto en 2003 UB313 worden gevonden, wat niet onwaarschijnlijk is. Maar als de promotie niet doorgaat, ligt de demotie van Pluto voor de hand en bestaat ons zonnestelsel bestaat voortaan uit acht planeten, plus wat kleine rommel aan de buitenkant.

Hilde Van den Eynde leidt de wetenschapsredactie. Elke dag beantwoordt de redactie een actuele vraag.

02/08/2005 Hilde Van den Eynde

©Copyright De Standaard