Barst
21st April 2008, 17:51
Twee dagen islamitisch, dan McDonald's
GOUDA - De Koran geeft Marokkaans-Nederlandse jongeren houvast, maar in de praktijk is het geloof slechts een van hun loyaliteiten. Hoe meer ze op de islam worden aangesproken, hoe meer ze zich moslim voelen.
Het hoofd van het islamitische meisje is altijd onderwerp van gesprek. Als er een hoofddoek omheen zit, moet ze uitleggen waarom ze die draagt. Zit er geen hoofddoek omheen, dan wordt haar gevraagd waarom niet. Ze moet uitleg geven aan moslims en aan niet-moslims. Ze wordt, kortom, constant aangesproken op haar moslim-zijn.
Ook islamitische jongens worden door anderen allereerst als moslim gecategoriseerd. Het is, zegt de antropoloog Martijn de Koning, dus niet zo gek dat de islam een belangrijk onderdeel is van de identiteit van moslimjongeren. Hij onderzocht hoe Marokkaans-Nederlandse jongeren tussen de twaalf en twintig jaar hun religieuze identiteit vormen, in een proefschrift dat hij vorige week verdedigde aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hij wilde weten hoe moslims zichzelf zien in een tijd dat de islam steeds meer aandacht krijgt van niet-moslims. En welke rol de opkomst van de (orthodoxe) salafi-bewegingen speelt, en het belang dat ouders hechten aan de islam.
Martijn de Koning onderzocht dat op een onconventionele manier. Hij verschanste zich een aantal jaren in de Marokkaanse moskee Nour in Gouda. In de lokalen voor huiswerkbegeleiding om precies te zijn, op de begane grond voor de jongens, op de zolder voor de meisjes. Dat was de deal met de moskee: De Koning mocht onderzoek doen, als hij de jongeren zou helpen bij hun huiswerk en het organiseren van activiteiten voor hen. 'Het kon niet beter', zegt hij. 'Tussen het huiswerk maken door praatten we over alle andere zaken die hen bezighielden.'
En dat is sport. Vrienden. School. Andere activiteiten. En de islam. Natuurlijk, zegt De Koning, die in 1999 met zijn onderzoek begon. 'Ze zijn ermee opgegroeid, het is deel van wat ze zijn. Van hun ouders krijgen ze te horen wat volgens de islam haram (verboden) is en wat halal (toegestaan). Ze worden geacht daarnaar te leven. De islam geeft hun houvast.'
Vanuit dat kader kunnen ze de buitenwereld tegemoet treden. Maar daarbinnen zoeken ze een eigen weg. De Marokkaans-Nederlandse jongeren in de moskee afficheren zich het liefst als moslim, niet als Marokkaan. De Koning: 'Marokkaans-zijn heeft dan al een negatieve connotatie. En dat is sindsdien alleen maar sterker geworden. Marokkaanse jongeren proberen het negatieve imago te ontlopen door zich niet als Marokkaan, maar als moslim te presenteren. Een moslim zijn én een Nederlander gaat prima samen, vinden ze, al zijn er dan culturele verschillen.'
Die zoektocht naar een identiteit geldt natuurlijk niet exclusief voor moslimjongeren, zegt De Koning. 'Het proces van vervreemding maken veel jongeren van die leeftijd door. Zij zijn op zoek naar wie ze zijn. Moslimjongeren vinden zichzelf in de islam-scene, zoals Nederlandse jongeren zichzelf wellicht vinden in de hiphop- of rap-scene.'
Sinds 2001 volgen een aantal gebeurtenissen elkaar op die de hang naar de islam van de jongeren sterk doet toenemen. In de zomer van 2001 noemt imam Khalil El Moumni homo's in het tv-programma Nova onder meer 'besmettelijk ziek' en 'lager dan honden'. Op 11september 2001 zijn er de aanslagen in de Verenigde Staten. Pim Fortuyn bepaalt daarna voor een belangrijk deel het politieke klimaat, de VVD-politica Ayaan Hirsi Ali doet allerlei uitspraken over de islam en komt met de film Submission. In 2004 wordt de cineast Theo van Gogh vermoord.
De Koning: 'Ik zag het in de moskee. Tijdens de huiswerkbegeleiding ging het vooral daarover. Ik zag vijftienjarigen, vwo'ers én vmbo'ers (zowel algemeen secundair als beroepsonderwijs, red.), met de Volkskrant en NRC Handelsblad. Ze wilden weten wat er over moslims geschreven werd. En vooral hóe.'
'Voor het eerst ontstond het gevoel', zegt De Koning, 'van een grote tegenstelling tussen moslims en Nederlanders, dat het wellicht niet kan samengaan. Dat is nieuw. In discussie met autochtonen moeten moslims voortdurend verantwoording afleggen. 'Mag je van de islam iemand doden omdat hij kritiek heeft of beledigt?'
Autochtonen willen het weten, maar moslims vragen het zich ook af. Het leidt tot een sterkere hang naar de islam. Veel jongeren zoeken naar een zo zuiver mogelijke islam, de islam uit de tijd van de profeet. Die zuivere, authentieke islam geeft hun in discussie met andere moslims en niet-moslims kracht en legitimiteit. Ze zetten zich af tegen de islam van hun ouders. Ze vinden die te veel vermengd met Marokkaanse cultuur.
'In de praktijk leidt dat tot een obsessie met regels en rituelen', zegt De Koning. 'Bidden, vasten, ritueel wassen, ze willen precies weten hoe het hoort. Vaak vragen ze via internet elkaar, of religieuze autoriteiten, om raad.' De Koning volgt in islamitische chatrooms discussies. 'Het gaat bijvoorbeeld over de pil, mag je die binnen het huwelijk gebruiken? Maar er wordt ook heftig gediscussieerd over de oorlog in Afghanistan.'
Leven deze jongeren als orthodoxe moslims? De Koning: 'Een klein aantal wel. Maar verreweg de meesten niet. Als je een jongen vraagt of hij vijf keer per dag bidt, zegt hij “ja,. Omdat hij vindt dat hij dat zou moeten doen. In de praktijk gebeurt dat niet. De islam is één van hun loyaliteiten. Zo maken ze vaak een pragmatische afweging.'
Hij geeft een voorbeeld: een jongen uit de moskee liep stage in een restaurant. Hij moest wijn schenken, wat volgens de islam verboden is. Hij deed het toch. Want, zei hij, in de Koran staat dat je moet zorgen voor een opleiding en werk. 'Door hen altijd als moslim aan te spreken, maken we hen religieuzer dan ze zijn. Die hoofddoek, bijvoorbeeld, dragen ze misschien alleen omdat hun moeder of vriendin het ook doet.'
Nog een voorbeeld. 'Het Suikerfeest is heel belangrijk voor moslims', zegt De Koning. 'Vooral het sociale aspect ervan, het samenzijn met familie en zo. Maar na twee dagen zijn ze het zat. Dag drie ging ik in de McDonald's zitten en, ja hoor, daar kwamen ze.'
DS, 21-04-2008 ( © NRC Handelsblad)
GOUDA - De Koran geeft Marokkaans-Nederlandse jongeren houvast, maar in de praktijk is het geloof slechts een van hun loyaliteiten. Hoe meer ze op de islam worden aangesproken, hoe meer ze zich moslim voelen.
Het hoofd van het islamitische meisje is altijd onderwerp van gesprek. Als er een hoofddoek omheen zit, moet ze uitleggen waarom ze die draagt. Zit er geen hoofddoek omheen, dan wordt haar gevraagd waarom niet. Ze moet uitleg geven aan moslims en aan niet-moslims. Ze wordt, kortom, constant aangesproken op haar moslim-zijn.
Ook islamitische jongens worden door anderen allereerst als moslim gecategoriseerd. Het is, zegt de antropoloog Martijn de Koning, dus niet zo gek dat de islam een belangrijk onderdeel is van de identiteit van moslimjongeren. Hij onderzocht hoe Marokkaans-Nederlandse jongeren tussen de twaalf en twintig jaar hun religieuze identiteit vormen, in een proefschrift dat hij vorige week verdedigde aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hij wilde weten hoe moslims zichzelf zien in een tijd dat de islam steeds meer aandacht krijgt van niet-moslims. En welke rol de opkomst van de (orthodoxe) salafi-bewegingen speelt, en het belang dat ouders hechten aan de islam.
Martijn de Koning onderzocht dat op een onconventionele manier. Hij verschanste zich een aantal jaren in de Marokkaanse moskee Nour in Gouda. In de lokalen voor huiswerkbegeleiding om precies te zijn, op de begane grond voor de jongens, op de zolder voor de meisjes. Dat was de deal met de moskee: De Koning mocht onderzoek doen, als hij de jongeren zou helpen bij hun huiswerk en het organiseren van activiteiten voor hen. 'Het kon niet beter', zegt hij. 'Tussen het huiswerk maken door praatten we over alle andere zaken die hen bezighielden.'
En dat is sport. Vrienden. School. Andere activiteiten. En de islam. Natuurlijk, zegt De Koning, die in 1999 met zijn onderzoek begon. 'Ze zijn ermee opgegroeid, het is deel van wat ze zijn. Van hun ouders krijgen ze te horen wat volgens de islam haram (verboden) is en wat halal (toegestaan). Ze worden geacht daarnaar te leven. De islam geeft hun houvast.'
Vanuit dat kader kunnen ze de buitenwereld tegemoet treden. Maar daarbinnen zoeken ze een eigen weg. De Marokkaans-Nederlandse jongeren in de moskee afficheren zich het liefst als moslim, niet als Marokkaan. De Koning: 'Marokkaans-zijn heeft dan al een negatieve connotatie. En dat is sindsdien alleen maar sterker geworden. Marokkaanse jongeren proberen het negatieve imago te ontlopen door zich niet als Marokkaan, maar als moslim te presenteren. Een moslim zijn én een Nederlander gaat prima samen, vinden ze, al zijn er dan culturele verschillen.'
Die zoektocht naar een identiteit geldt natuurlijk niet exclusief voor moslimjongeren, zegt De Koning. 'Het proces van vervreemding maken veel jongeren van die leeftijd door. Zij zijn op zoek naar wie ze zijn. Moslimjongeren vinden zichzelf in de islam-scene, zoals Nederlandse jongeren zichzelf wellicht vinden in de hiphop- of rap-scene.'
Sinds 2001 volgen een aantal gebeurtenissen elkaar op die de hang naar de islam van de jongeren sterk doet toenemen. In de zomer van 2001 noemt imam Khalil El Moumni homo's in het tv-programma Nova onder meer 'besmettelijk ziek' en 'lager dan honden'. Op 11september 2001 zijn er de aanslagen in de Verenigde Staten. Pim Fortuyn bepaalt daarna voor een belangrijk deel het politieke klimaat, de VVD-politica Ayaan Hirsi Ali doet allerlei uitspraken over de islam en komt met de film Submission. In 2004 wordt de cineast Theo van Gogh vermoord.
De Koning: 'Ik zag het in de moskee. Tijdens de huiswerkbegeleiding ging het vooral daarover. Ik zag vijftienjarigen, vwo'ers én vmbo'ers (zowel algemeen secundair als beroepsonderwijs, red.), met de Volkskrant en NRC Handelsblad. Ze wilden weten wat er over moslims geschreven werd. En vooral hóe.'
'Voor het eerst ontstond het gevoel', zegt De Koning, 'van een grote tegenstelling tussen moslims en Nederlanders, dat het wellicht niet kan samengaan. Dat is nieuw. In discussie met autochtonen moeten moslims voortdurend verantwoording afleggen. 'Mag je van de islam iemand doden omdat hij kritiek heeft of beledigt?'
Autochtonen willen het weten, maar moslims vragen het zich ook af. Het leidt tot een sterkere hang naar de islam. Veel jongeren zoeken naar een zo zuiver mogelijke islam, de islam uit de tijd van de profeet. Die zuivere, authentieke islam geeft hun in discussie met andere moslims en niet-moslims kracht en legitimiteit. Ze zetten zich af tegen de islam van hun ouders. Ze vinden die te veel vermengd met Marokkaanse cultuur.
'In de praktijk leidt dat tot een obsessie met regels en rituelen', zegt De Koning. 'Bidden, vasten, ritueel wassen, ze willen precies weten hoe het hoort. Vaak vragen ze via internet elkaar, of religieuze autoriteiten, om raad.' De Koning volgt in islamitische chatrooms discussies. 'Het gaat bijvoorbeeld over de pil, mag je die binnen het huwelijk gebruiken? Maar er wordt ook heftig gediscussieerd over de oorlog in Afghanistan.'
Leven deze jongeren als orthodoxe moslims? De Koning: 'Een klein aantal wel. Maar verreweg de meesten niet. Als je een jongen vraagt of hij vijf keer per dag bidt, zegt hij “ja,. Omdat hij vindt dat hij dat zou moeten doen. In de praktijk gebeurt dat niet. De islam is één van hun loyaliteiten. Zo maken ze vaak een pragmatische afweging.'
Hij geeft een voorbeeld: een jongen uit de moskee liep stage in een restaurant. Hij moest wijn schenken, wat volgens de islam verboden is. Hij deed het toch. Want, zei hij, in de Koran staat dat je moet zorgen voor een opleiding en werk. 'Door hen altijd als moslim aan te spreken, maken we hen religieuzer dan ze zijn. Die hoofddoek, bijvoorbeeld, dragen ze misschien alleen omdat hun moeder of vriendin het ook doet.'
Nog een voorbeeld. 'Het Suikerfeest is heel belangrijk voor moslims', zegt De Koning. 'Vooral het sociale aspect ervan, het samenzijn met familie en zo. Maar na twee dagen zijn ze het zat. Dag drie ging ik in de McDonald's zitten en, ja hoor, daar kwamen ze.'
DS, 21-04-2008 ( © NRC Handelsblad)