Barst
20th March 2008, 21:00
De islam en de moraal
'De islam zal de religie zijn die bij ons de komende decennia de moraal bepaalt.' Alzo sprak Christophe Vekeman, letterkundige uit het Gentse, in een recent interview. Deze uitspraak is kunst. En ze is onjuist. Met de christelijke moraal is het verre van afgelopen.
Vekeman denkt daar anders over. Het katholicisme bij ons dreigt te verdwijnen, jammert hij. Echt? Het kerkinstituut is al een tijdje bezig zonder remmen de helling af te denderen, dat is waar. Pausen, kerkleiders: wie gelooft die mensen nog? Het keerpunt was de fameuze encycliek Humanae vitae, uit 1968, waarin Paulus VI vrijwel alle voorbehoedsmiddelen verbood. De leider verloor zijn leiderschap, vreselijk overigens dat uitgerekend een hoogstaand intellectueel als Paulus VI zoiets moest meemaken. Wat toen gebeurde, beschreef mijn collega Jean Werckmeister uit Straatsburg haarscherp: de bewijslast werd omgekeerd. Waar voordien een pauselijke uitspraak tot bewijs van het tegendeel als zinvol werd beschouwd, gold voortaan in West-Europa het omgekeerde. Zo in de zin van: de paus heeft gesproken? Oei, oei, dat zal weer wat zijn! Het is dus niet de flamboyante Pool Johannes-Paulus II die geëmancipeerde westerlingen van de kerk vervreemdde, het kwaad was al eerder geschied.
De kerk is haar moreel gezag kwijt. Als ik, bijvoorbeeld in Meeuwen-Gruitrode, een lezing geef over de toekomst van de kerk, is er tijdens het vragenrondje altijd wel een godgeleerd meisje dat opstaat om de paus terecht te wijzen: 'Hij is tegen het gebruik van condooms, meneer, op die manier krijgt iedereen aids.' En kwaad dat ze kijkt. Gif in haar blik, trillende neusvleugels. Dan denk ik: juffrouw, bedwing uw lichaam. Bepleit de paus geslachtsbetrekkingen zonder condooms? Dat is, meen ik te weten, niet het geval. Hij kant zich tegen seks buiten het huwelijk, en zonder fysiek contact kan het nut van een condoom als marginaal worden beschouwd. Weinig realistisch is het mensbeeld dat de Heilige Vader koestert. Maar aids streeft hij niet na.
Het kerkinstituut ligt op apegapen. De regeltjes doen het niet langer. Dat betekent niet dat het christendom verslagen is. Moraal is geen aaneenrijging van geboden en verbodsbepalingen. Zij zijn arm en schriel. Kritiek op 'christelijke' regeltjes vindt vaak haar oorsprong in de persoon van Jezus Christus zelf. Die stelde de mens boven de regel, zonder dat hij de regel waardeloos noemde. We kunnen Christus niet beter eren dan door kritisch te blijven tegenover zijn kerk. Moraal is de plicht om je geweten te vormen, en het daarna te volgen. Zo kan een christen nooit een collaborateur zijn, ook niet in de eigen kerk. Zijn leiders wantrouwt hij, zoals hij hen bemint.
Is er dan geen crisis van de christelijke moraal? Toch wel. Zero tolerance, bijvoorbeeld, is een alles behalve christelijk principe, ook niet als het magische begrip wordt uitgesproken door een manspersoon die zijn stem bodemloos diep laat zakken, terwijl op zijn zorgelijk gefronste voorhoofd zweetdruppeltjes parelen. Zero tolerance maakt geen onderscheid tussen pekelzonden en zware uitschuivers. Alles wat fout is, is fout in dezelfde mate. Met zero tolerance win je tijd. Het is een wondermiddel voor gejaagde mensen. Denken hoeft niet zo meteen, praten evenmin. Heldere regels verduisteren de moraal.
En u, meneer Christophe Vekeman? Onderscheidt u de nobele moraal van de enge regeltjes? Ik denk haast van niet. Want hoe kan de islam, die wij nauwelijks kennen, op dit ogenblik onze moraal anders bepalen dan door simpele regeltjes? Geen varkensvlees, wel hoofddoeken, geen tekeningen van Mohammed, wel ramadan. Kortom, de autochtone Belgen weten te weinig van de islam af om er de ultieme drijfveer voor hun morele handelen in te kunnen vinden. Van de regeltjes hebben ze wel gehoord. Ook van moslims die lange tenen heten te hebben. Regeltjes, lange tenen, heiligschennis. Alsof de moraal van een grote wereldreligie op die manier kan worden samengevat. Toch, aldus Vekeman, levert de islam hier bij ons de moraal voor de komende decennia. Komaan. De echte moraal zit dieper, en duurt langer. Zo wist het communisme in Oost-Europa nauwelijks ethische principes aan te reiken, ondanks krampachtige, zeer expliciete pogingen gedurende, precies, enkele decennia. Ondertussen is het communisme vergeten, vlugger dan verwacht, ofschoon hier en daar een vergeten clivia nog lichtjes treurt.
De christelijke moraal leeft, de kerkelijke regeltjes zijn dood. Meer mensen dan we vermoeden, missen klare regels. Jammer, het is nu eenmaal niet anders. Maar voor wie gauw, gauw nieuwe helderheid beoogt, reikt de islam geen reddingsboei aan. Religie en simpeldom gaan moeilijker samen dan sommigen hopen.
Rik Torfs doceert kerkelijk recht aan de KULeuven
DS, 20-03-2008
'De islam zal de religie zijn die bij ons de komende decennia de moraal bepaalt.' Alzo sprak Christophe Vekeman, letterkundige uit het Gentse, in een recent interview. Deze uitspraak is kunst. En ze is onjuist. Met de christelijke moraal is het verre van afgelopen.
Vekeman denkt daar anders over. Het katholicisme bij ons dreigt te verdwijnen, jammert hij. Echt? Het kerkinstituut is al een tijdje bezig zonder remmen de helling af te denderen, dat is waar. Pausen, kerkleiders: wie gelooft die mensen nog? Het keerpunt was de fameuze encycliek Humanae vitae, uit 1968, waarin Paulus VI vrijwel alle voorbehoedsmiddelen verbood. De leider verloor zijn leiderschap, vreselijk overigens dat uitgerekend een hoogstaand intellectueel als Paulus VI zoiets moest meemaken. Wat toen gebeurde, beschreef mijn collega Jean Werckmeister uit Straatsburg haarscherp: de bewijslast werd omgekeerd. Waar voordien een pauselijke uitspraak tot bewijs van het tegendeel als zinvol werd beschouwd, gold voortaan in West-Europa het omgekeerde. Zo in de zin van: de paus heeft gesproken? Oei, oei, dat zal weer wat zijn! Het is dus niet de flamboyante Pool Johannes-Paulus II die geëmancipeerde westerlingen van de kerk vervreemdde, het kwaad was al eerder geschied.
De kerk is haar moreel gezag kwijt. Als ik, bijvoorbeeld in Meeuwen-Gruitrode, een lezing geef over de toekomst van de kerk, is er tijdens het vragenrondje altijd wel een godgeleerd meisje dat opstaat om de paus terecht te wijzen: 'Hij is tegen het gebruik van condooms, meneer, op die manier krijgt iedereen aids.' En kwaad dat ze kijkt. Gif in haar blik, trillende neusvleugels. Dan denk ik: juffrouw, bedwing uw lichaam. Bepleit de paus geslachtsbetrekkingen zonder condooms? Dat is, meen ik te weten, niet het geval. Hij kant zich tegen seks buiten het huwelijk, en zonder fysiek contact kan het nut van een condoom als marginaal worden beschouwd. Weinig realistisch is het mensbeeld dat de Heilige Vader koestert. Maar aids streeft hij niet na.
Het kerkinstituut ligt op apegapen. De regeltjes doen het niet langer. Dat betekent niet dat het christendom verslagen is. Moraal is geen aaneenrijging van geboden en verbodsbepalingen. Zij zijn arm en schriel. Kritiek op 'christelijke' regeltjes vindt vaak haar oorsprong in de persoon van Jezus Christus zelf. Die stelde de mens boven de regel, zonder dat hij de regel waardeloos noemde. We kunnen Christus niet beter eren dan door kritisch te blijven tegenover zijn kerk. Moraal is de plicht om je geweten te vormen, en het daarna te volgen. Zo kan een christen nooit een collaborateur zijn, ook niet in de eigen kerk. Zijn leiders wantrouwt hij, zoals hij hen bemint.
Is er dan geen crisis van de christelijke moraal? Toch wel. Zero tolerance, bijvoorbeeld, is een alles behalve christelijk principe, ook niet als het magische begrip wordt uitgesproken door een manspersoon die zijn stem bodemloos diep laat zakken, terwijl op zijn zorgelijk gefronste voorhoofd zweetdruppeltjes parelen. Zero tolerance maakt geen onderscheid tussen pekelzonden en zware uitschuivers. Alles wat fout is, is fout in dezelfde mate. Met zero tolerance win je tijd. Het is een wondermiddel voor gejaagde mensen. Denken hoeft niet zo meteen, praten evenmin. Heldere regels verduisteren de moraal.
En u, meneer Christophe Vekeman? Onderscheidt u de nobele moraal van de enge regeltjes? Ik denk haast van niet. Want hoe kan de islam, die wij nauwelijks kennen, op dit ogenblik onze moraal anders bepalen dan door simpele regeltjes? Geen varkensvlees, wel hoofddoeken, geen tekeningen van Mohammed, wel ramadan. Kortom, de autochtone Belgen weten te weinig van de islam af om er de ultieme drijfveer voor hun morele handelen in te kunnen vinden. Van de regeltjes hebben ze wel gehoord. Ook van moslims die lange tenen heten te hebben. Regeltjes, lange tenen, heiligschennis. Alsof de moraal van een grote wereldreligie op die manier kan worden samengevat. Toch, aldus Vekeman, levert de islam hier bij ons de moraal voor de komende decennia. Komaan. De echte moraal zit dieper, en duurt langer. Zo wist het communisme in Oost-Europa nauwelijks ethische principes aan te reiken, ondanks krampachtige, zeer expliciete pogingen gedurende, precies, enkele decennia. Ondertussen is het communisme vergeten, vlugger dan verwacht, ofschoon hier en daar een vergeten clivia nog lichtjes treurt.
De christelijke moraal leeft, de kerkelijke regeltjes zijn dood. Meer mensen dan we vermoeden, missen klare regels. Jammer, het is nu eenmaal niet anders. Maar voor wie gauw, gauw nieuwe helderheid beoogt, reikt de islam geen reddingsboei aan. Religie en simpeldom gaan moeilijker samen dan sommigen hopen.
Rik Torfs doceert kerkelijk recht aan de KULeuven
DS, 20-03-2008