Barst
18th June 2005, 03:53
Antwoord op het kwijnend vaderschap
Vaders hebben het moeilijk. God de Vader is al een eeuw geleden vrij vakkundig doodverklaard. Vadertje Staat weet zich geen houding meer te geven. De ene dag gedraagt hij zich populistisch, de andere dag patriarchaal. En de huisvader is gereduceerd tot een assistent-opvoeder.
De filosoof Joachim Duyndam probeert in zijn boek ‘Twaalf vaders' een antwoord te vinden op het kwijnende en falende vaderschap. Vaders hebben het moeilijk. Maar de vaderfiguur is van grote waarde, voor kinderen, voor een cultuur, voor de politiek.
Duyndam komt met een alternatief, dat hij de adopterende vader doopte. Het woord ‘adopteren' kwam bij hem op na de geboorte van zijn zoon. Het was midden in de nacht, en hij beleefde daar in het ziekenhuis het mooiste uur van zijn leven. Hij hoefde niets te doen, alles werd verzorgd. In de stoel naast het kraambed kon hij zich overgeven aan de kennismaking met mijn zoon. ,,Wat ik me op dat moment realiseerde, is dat deze onbekende in mijn armen, die ik zo graag wilde leren kennen, en aan wie ik mij evenzeer bekend wilde maken, mijn zoon is. Niet dat ik eraan twijfelde de biologische vader te zijn, maar ik besefte dat hij vanaf dat moment mijn zoon was. Wat er gebeurde, is dat ik hem adopteerde. Of beter, ik begon op dat moment hem te adopteren. Het is langdurig proces dat, als alles goed gaat, een flink deel van mijn leven en van zijn leven zal beslaan.''
Adopteren, meestal gebruiken we het woord bij niet-biologisch vaderschap.
Klopt, zegt Duyndam, in een gesprek over zijn essay. Maar ik heb het idee dat adopteren wezenlijk is voor het vaderschap. Dat geldt evenzeer voor biologische als voor niet-biologische vaders. Letterlijk betekent adopteren ‘uitverkiezen', en in die betekenis komt het ook in de Bijbel voor. In de evangeliën wordt verteld hoe na de doop van Jezus door Johannes de Doper er een stem uit de hemel kwam: ‘Deze is mijn zoon, mijn geliefde, in wie ik mijn welbehagen heb'.''
God kan zijn zoon uitverkiezen, wij zitten opgescheept met wat ons in de schoot wordt geworpen.
,,Nee. Mijn zoon of dochter – bij de geboorte van mijn dochter had ik dezelfde ervaring – wordt door mij uitverkoren als ik hem bescherm, als ik hem door het verkeer loods, als ik hem grenzen stel. Maar ook als ik hem volg in zijn belevingen, op school, bij vriendjes, bij familie. Uitverkiezen houdt in: onvoorwaardelijk erkennen als unieke persoon.''
Dat kan de moeder niet?
,,Het is niet mijn bedoeling vader tegen moeder uit te spelen. De moeder is veel vanzelfsprekender verbonden met het kind, zij hoeft het niet te adopteren. Groot verschil: er bestaat geen crisis in het moederschap. Moeders hebben ook problemen, bijvoorbeeld hoe werk en zorg te verdelen. Maar de geloofwaardigheid van het moederschap is niet in het geding. Dat is bij vaders wel zo, de laatste decennia is de patriarchale vader van zijn voetstuk gevallen. Dat is terecht, maar wel problematisch. Naar mijn idee zou het slecht zijn als de vader als vaderfiguur zou verdwijnen.''
Hij mag wel veranderen?
,,Beslist. We moeten zoeken naar wat de vader kan betekenen, in het gezin en in de cultuur. Ik zou pleiten voor een stevige vader, niet zo'n flexibele zonder eigenschappen.''
Waaraan voldoet die stevige vader?
,,In mijn boekje heb ik het bijvoorbeeld over de vader als betekenisgever, wegwijzer, voorbeeldfiguur, grenzensteller, en beschermer. Dit zijn aspecten van wat ik adoptie noem, maar het gaat er vooral om dat hij belichaamt wat hij zijn kinderen voorhoudt. Als hij respect belangrijk vindt, moet hij respect uitstralen. Zodat het kind kan denken: ja, zo respectvol wil ik ook worden, tegenover mezelf en anderen.''
,,Daar zullen velen het wel mee eens zijn. Iets anders is de vader als betekenisgever. Je ziet nu vaak dat ouders op belangrijke gebieden de keuze uit handen geven. Neem het geloof. Zeggen ze: wij laten het kind kennis maken met allerlei verschillende geloven, zodat het later zelf kan kiezen.''
Lijkt me weinig op tegen.
,,Het klinkt mooi, maar het is onmogelijk. Hoe zou het kind een keus kunnen maken? Alsof je zegt: wij bieden je taal aan, zodat je later zelf kunt uitmaken of je voor Engels kiest of voor Nederlands. Je voedt een kind altijd op in een bepaald waardepatroon. En die waarden moet je ook durven uitdragen.''
Als die vader zelf het geloof der vaderen is kwijtgeraakt?
,,Doen alsof gaat niet, hij moet geloofwaardig zijn. Ik ben geen kerkganger, ben zelfs nauwelijks religieus opgevoed. Maar ik vind de joods-christelijke traditie zeer belangrijk. Daarom lezen we thuis uit de kinderbijbel, in verschillende versies, om te zien hoe die verhalen geïnterpreteerd kunnen worden.''
Een kinderkoran komt er niet in?
,,Niet nu. Adopteren is een tijdelijke aangelegenheid. Een van de allerbelangrijkste rollen van de vader is het loslaten, je kunt niet blijven gidsen. Dus als je kind op school bij kinderen van moslims in de klas komt, wordt het tijd om op de relativiteit van de eigen achtergrond te wijzen. Ik geloof niet in zogenaamd opvoedkundige literatuur die voorschrijft wat je wanneer moet voelen, wanneer je je hoe moet gedragen. Zulke boeken creëren bleke vaders zonder eigenschappen.''
Dat zijn geen leiders.
,,Precies. Daarom zie je crisis van het vaderschap ook terug in de politiek. Veel van onze huidige politici hebben een geloofwaardigheidsprobleem. Ofwel zij gedragen zich als flexibele gladde praters die alles mooi voorstellen en recht praten wat krom is – denk aan iemand als Melkert – ofwel zij doen als de patriarchale vader van vroeger, de boeman. Denk aan de dreigende taal over oorlog en ‘het licht gaat uit' tijdens de campagne voor het Europese referendum, en trouwens ook na de moord op Theo van Gogh.''
,,Niet alleen sommige ministers, maar ook degenen die klaar staan met een nieuwe ‘eigen' partij, lijden aan ongeloofwaardigheid. In de geest van Pim Fortuyn doen zij allerlei ferme uitspraken in de hoop op kiezersgunst. Ik zou zeggen: doe nou niet alsof je een grote visie hebt, ga niet naast je schoenen lopen, maar doe gewoon je werk, en wees eerlijk. Fortuyns kracht was zijn eerlijkheid. Maar of hij na zijn overwinning eerlijk zou zijn gebleven, zullen we nooit weten.''
Heeft de politiek dan adopterende vaders nodig?
,,Mensen moeten het gevoel hebben dat ze door hun leiders of vertegenwoordigers gezien worden, serieus genomen. Een charismatische leider geeft mensen bovendien het gevoel uitverkoren te zijn. Iemand als Bill Clinton kon mensen het gevoel geven persoonlijk naar ze te luisteren: ik ben er nu even helemaal voor jou. In Nederland zie je vooral het omgekeerde: bange politici die zich verbergen achter holle frasen, ook al zijn dat heel stoere frasen. Dan heb je dus geen contact met mensen.''
,,Clinton, hoe fout misschien ook in zijn privé-leven, adopteerde de mensen van wie hij leider was. Hij gaf hun het idee dat hun aanwezigheid ertoe deed. En dat is de belangrijkste taak van de adopterende vader: jij bent er, jij wordt gehoord, je wordt gezien, jij bent uniek.''
Is dat de kern?
,,Adoptie of uitverkiezing bevestigt iemand als uniek, onvervangbaar. Het grote belang daarvan blijkt uit de dreiging van het afschrikwekkende tegendeel: overbodigheid. Het besef overbodig te zijn is voor een mens onverdraaglijk.''
Joachim Duyndam: Twaalf vaders.@ Over wensdenken en geloofwaardig vaderschap. Amsterdam, Nieuwezijds. ISBN 9057121697; 96 blz; 9,95 euro.
Vaders hebben het moeilijk. God de Vader is al een eeuw geleden vrij vakkundig doodverklaard. Vadertje Staat weet zich geen houding meer te geven. De ene dag gedraagt hij zich populistisch, de andere dag patriarchaal. En de huisvader is gereduceerd tot een assistent-opvoeder.
De filosoof Joachim Duyndam probeert in zijn boek ‘Twaalf vaders' een antwoord te vinden op het kwijnende en falende vaderschap. Vaders hebben het moeilijk. Maar de vaderfiguur is van grote waarde, voor kinderen, voor een cultuur, voor de politiek.
Duyndam komt met een alternatief, dat hij de adopterende vader doopte. Het woord ‘adopteren' kwam bij hem op na de geboorte van zijn zoon. Het was midden in de nacht, en hij beleefde daar in het ziekenhuis het mooiste uur van zijn leven. Hij hoefde niets te doen, alles werd verzorgd. In de stoel naast het kraambed kon hij zich overgeven aan de kennismaking met mijn zoon. ,,Wat ik me op dat moment realiseerde, is dat deze onbekende in mijn armen, die ik zo graag wilde leren kennen, en aan wie ik mij evenzeer bekend wilde maken, mijn zoon is. Niet dat ik eraan twijfelde de biologische vader te zijn, maar ik besefte dat hij vanaf dat moment mijn zoon was. Wat er gebeurde, is dat ik hem adopteerde. Of beter, ik begon op dat moment hem te adopteren. Het is langdurig proces dat, als alles goed gaat, een flink deel van mijn leven en van zijn leven zal beslaan.''
Adopteren, meestal gebruiken we het woord bij niet-biologisch vaderschap.
Klopt, zegt Duyndam, in een gesprek over zijn essay. Maar ik heb het idee dat adopteren wezenlijk is voor het vaderschap. Dat geldt evenzeer voor biologische als voor niet-biologische vaders. Letterlijk betekent adopteren ‘uitverkiezen', en in die betekenis komt het ook in de Bijbel voor. In de evangeliën wordt verteld hoe na de doop van Jezus door Johannes de Doper er een stem uit de hemel kwam: ‘Deze is mijn zoon, mijn geliefde, in wie ik mijn welbehagen heb'.''
God kan zijn zoon uitverkiezen, wij zitten opgescheept met wat ons in de schoot wordt geworpen.
,,Nee. Mijn zoon of dochter – bij de geboorte van mijn dochter had ik dezelfde ervaring – wordt door mij uitverkoren als ik hem bescherm, als ik hem door het verkeer loods, als ik hem grenzen stel. Maar ook als ik hem volg in zijn belevingen, op school, bij vriendjes, bij familie. Uitverkiezen houdt in: onvoorwaardelijk erkennen als unieke persoon.''
Dat kan de moeder niet?
,,Het is niet mijn bedoeling vader tegen moeder uit te spelen. De moeder is veel vanzelfsprekender verbonden met het kind, zij hoeft het niet te adopteren. Groot verschil: er bestaat geen crisis in het moederschap. Moeders hebben ook problemen, bijvoorbeeld hoe werk en zorg te verdelen. Maar de geloofwaardigheid van het moederschap is niet in het geding. Dat is bij vaders wel zo, de laatste decennia is de patriarchale vader van zijn voetstuk gevallen. Dat is terecht, maar wel problematisch. Naar mijn idee zou het slecht zijn als de vader als vaderfiguur zou verdwijnen.''
Hij mag wel veranderen?
,,Beslist. We moeten zoeken naar wat de vader kan betekenen, in het gezin en in de cultuur. Ik zou pleiten voor een stevige vader, niet zo'n flexibele zonder eigenschappen.''
Waaraan voldoet die stevige vader?
,,In mijn boekje heb ik het bijvoorbeeld over de vader als betekenisgever, wegwijzer, voorbeeldfiguur, grenzensteller, en beschermer. Dit zijn aspecten van wat ik adoptie noem, maar het gaat er vooral om dat hij belichaamt wat hij zijn kinderen voorhoudt. Als hij respect belangrijk vindt, moet hij respect uitstralen. Zodat het kind kan denken: ja, zo respectvol wil ik ook worden, tegenover mezelf en anderen.''
,,Daar zullen velen het wel mee eens zijn. Iets anders is de vader als betekenisgever. Je ziet nu vaak dat ouders op belangrijke gebieden de keuze uit handen geven. Neem het geloof. Zeggen ze: wij laten het kind kennis maken met allerlei verschillende geloven, zodat het later zelf kan kiezen.''
Lijkt me weinig op tegen.
,,Het klinkt mooi, maar het is onmogelijk. Hoe zou het kind een keus kunnen maken? Alsof je zegt: wij bieden je taal aan, zodat je later zelf kunt uitmaken of je voor Engels kiest of voor Nederlands. Je voedt een kind altijd op in een bepaald waardepatroon. En die waarden moet je ook durven uitdragen.''
Als die vader zelf het geloof der vaderen is kwijtgeraakt?
,,Doen alsof gaat niet, hij moet geloofwaardig zijn. Ik ben geen kerkganger, ben zelfs nauwelijks religieus opgevoed. Maar ik vind de joods-christelijke traditie zeer belangrijk. Daarom lezen we thuis uit de kinderbijbel, in verschillende versies, om te zien hoe die verhalen geïnterpreteerd kunnen worden.''
Een kinderkoran komt er niet in?
,,Niet nu. Adopteren is een tijdelijke aangelegenheid. Een van de allerbelangrijkste rollen van de vader is het loslaten, je kunt niet blijven gidsen. Dus als je kind op school bij kinderen van moslims in de klas komt, wordt het tijd om op de relativiteit van de eigen achtergrond te wijzen. Ik geloof niet in zogenaamd opvoedkundige literatuur die voorschrijft wat je wanneer moet voelen, wanneer je je hoe moet gedragen. Zulke boeken creëren bleke vaders zonder eigenschappen.''
Dat zijn geen leiders.
,,Precies. Daarom zie je crisis van het vaderschap ook terug in de politiek. Veel van onze huidige politici hebben een geloofwaardigheidsprobleem. Ofwel zij gedragen zich als flexibele gladde praters die alles mooi voorstellen en recht praten wat krom is – denk aan iemand als Melkert – ofwel zij doen als de patriarchale vader van vroeger, de boeman. Denk aan de dreigende taal over oorlog en ‘het licht gaat uit' tijdens de campagne voor het Europese referendum, en trouwens ook na de moord op Theo van Gogh.''
,,Niet alleen sommige ministers, maar ook degenen die klaar staan met een nieuwe ‘eigen' partij, lijden aan ongeloofwaardigheid. In de geest van Pim Fortuyn doen zij allerlei ferme uitspraken in de hoop op kiezersgunst. Ik zou zeggen: doe nou niet alsof je een grote visie hebt, ga niet naast je schoenen lopen, maar doe gewoon je werk, en wees eerlijk. Fortuyns kracht was zijn eerlijkheid. Maar of hij na zijn overwinning eerlijk zou zijn gebleven, zullen we nooit weten.''
Heeft de politiek dan adopterende vaders nodig?
,,Mensen moeten het gevoel hebben dat ze door hun leiders of vertegenwoordigers gezien worden, serieus genomen. Een charismatische leider geeft mensen bovendien het gevoel uitverkoren te zijn. Iemand als Bill Clinton kon mensen het gevoel geven persoonlijk naar ze te luisteren: ik ben er nu even helemaal voor jou. In Nederland zie je vooral het omgekeerde: bange politici die zich verbergen achter holle frasen, ook al zijn dat heel stoere frasen. Dan heb je dus geen contact met mensen.''
,,Clinton, hoe fout misschien ook in zijn privé-leven, adopteerde de mensen van wie hij leider was. Hij gaf hun het idee dat hun aanwezigheid ertoe deed. En dat is de belangrijkste taak van de adopterende vader: jij bent er, jij wordt gehoord, je wordt gezien, jij bent uniek.''
Is dat de kern?
,,Adoptie of uitverkiezing bevestigt iemand als uniek, onvervangbaar. Het grote belang daarvan blijkt uit de dreiging van het afschrikwekkende tegendeel: overbodigheid. Het besef overbodig te zijn is voor een mens onverdraaglijk.''
Joachim Duyndam: Twaalf vaders.@ Over wensdenken en geloofwaardig vaderschap. Amsterdam, Nieuwezijds. ISBN 9057121697; 96 blz; 9,95 euro.