Barst
4th December 2007, 22:43
De verkleining van de politiek
Als we voorbij de laatste maanden kijken, en de huidige formatiecrisis even plaatsen in een ruimer kader, dan zien we dat we nu de prijs betalen voor een evolutie die dieper is en al veel langer loopt. Ze komt hierop neer.
Sinds de vroege jaren negentig is de politiek verpersoonlijkt, verkleind, en gemediatiseerd. Die drie dingen lopen samen. De verkleining slaat op een nadruk op haalbare, concrete voorstellen, veeleer dan op grote visies en utopieën. De politicus moet vooral meteen iets doén en niks beloven dat niet kordaat uitgevoerd kan worden. Politiek gaat niet meer over grote dingen maar over kleinigheden. De verpersoonlijking hangt ermee samen. Is er niets meer te beloven, dan beloven we een jonge, swingende, dynamisch ogende gekozene. En de mediatisering speelt op beide aspecten in: we leven op het ritme van de media, en dat wil zeggen dat we aan het ritme leven van alle-dagen-nieuws, ook al is er in wezen niets nieuws te vertellen. Een sappig meesmuilende politicus - ik denk spontaan aan de heer Dedecker - komt dan mooi van pas.
Die evolutie is al jaren bezig, en een effect ervan is dat er steeds meer nadruk komt te liggen op verkiezingen. De regeerperiode zelf is één grote kiescampagne waarin geregelde opiniepeilingen de rol van verkiezingsuitslag toegewezen krijgen. De barometer van de politiek wordt nu om de paar weken afgelezen, en partijen en politici maken nu om de haverklap karpersprongen om zich aan de schommelingen van dat klimaat aan te passen. Kartels zijn daar een effect van en dienen enkel een statistisch doel: de percenten omhoog jagen. Van coherentie in de politiek is geen sprake meer. Men handelt om op tv te komen en zo het kiesvee te beïnvloeden. Bij de echte verkiezingen wordt dit alles natuurlijk nog uitvergroot. Sterk imagogerichte campagnes halen uit de opiniepeilingen die thema's die ze een marktaandeel toekennen, en die thema's moeten dan als concrete en haalbare verkiezingsbeloften worden verkocht. 'Kiezersbedrog' - niet uitvoeren waarvoor men je heeft verkozen - is een achtste hoofdzonde geworden.
De huidige crisis is een crisis van dit permanente campagnemodel. In de aanloop naar de verkiezingen zijn alle partijen met hun boodschappenlijstje en hun gepolijste imago's ten strijde getrokken. Omdat men van een kartel nog altijd moet zeggen dat het werkt, en omdat de marketingmensen vermoedden dat dit een al zekere winstkans niet zou schaden, werd de Vlaams-nationale kaart getrokken. En Leterme beloofde dus allerlei zaken kordaat, moedig en doeltreffend uit te voeren die zijn eigen reikwijdte ver te buiten gingen. Een staatshervorming is niet hetzelfde als de heraanleg van de riolering in Poperinge. Dat kan men niet zelf uitvoeren, daarvoor heeft men vele anderen nodig. En in een gepersonaliseerde campagne zien die anderen niet meteen in waarom enkel het imago van één van hen zou moeten in stand gehouden worden. Iedereen wil winnen, want iedereen heeft kordate handelingen beloofd. En niemand wil de kiezer bedriegen.
Eén manier om naar de huidige crisis te kijken is dan ook als kiezersbedrog. Leterme heeft de kiezer beloofd een federale regering te vormen die zijn eigen agenda uitvoert. Dat is een belofte die hij op geen enkele manier in die vorm kon waarmaken. De 800.000 mensen die op hem hebben gestemd, zijn door hem voor het lapje gehouden. Hijzelf, en ook de anderen, kunnen daaruit nu lessen trekken. De politiek gaat te snel en is te klein. Er is geen ruimte meer voor grote en creatieve ideeën, voor de grote vraagstukken. Ze zal klein en triviaal blijven zolang men toelaat dat ze als één grote verkiezingscampagne wordt gevoerd. Hier onderuit raken, dat zou pas een echte staatshervorming zijn.
Jan Blommaert is hoogleraar aan de Universiteit van Tilburg en auteur van 'De Crisis van de Democratie'
DS, 04-12-2007
Als we voorbij de laatste maanden kijken, en de huidige formatiecrisis even plaatsen in een ruimer kader, dan zien we dat we nu de prijs betalen voor een evolutie die dieper is en al veel langer loopt. Ze komt hierop neer.
Sinds de vroege jaren negentig is de politiek verpersoonlijkt, verkleind, en gemediatiseerd. Die drie dingen lopen samen. De verkleining slaat op een nadruk op haalbare, concrete voorstellen, veeleer dan op grote visies en utopieën. De politicus moet vooral meteen iets doén en niks beloven dat niet kordaat uitgevoerd kan worden. Politiek gaat niet meer over grote dingen maar over kleinigheden. De verpersoonlijking hangt ermee samen. Is er niets meer te beloven, dan beloven we een jonge, swingende, dynamisch ogende gekozene. En de mediatisering speelt op beide aspecten in: we leven op het ritme van de media, en dat wil zeggen dat we aan het ritme leven van alle-dagen-nieuws, ook al is er in wezen niets nieuws te vertellen. Een sappig meesmuilende politicus - ik denk spontaan aan de heer Dedecker - komt dan mooi van pas.
Die evolutie is al jaren bezig, en een effect ervan is dat er steeds meer nadruk komt te liggen op verkiezingen. De regeerperiode zelf is één grote kiescampagne waarin geregelde opiniepeilingen de rol van verkiezingsuitslag toegewezen krijgen. De barometer van de politiek wordt nu om de paar weken afgelezen, en partijen en politici maken nu om de haverklap karpersprongen om zich aan de schommelingen van dat klimaat aan te passen. Kartels zijn daar een effect van en dienen enkel een statistisch doel: de percenten omhoog jagen. Van coherentie in de politiek is geen sprake meer. Men handelt om op tv te komen en zo het kiesvee te beïnvloeden. Bij de echte verkiezingen wordt dit alles natuurlijk nog uitvergroot. Sterk imagogerichte campagnes halen uit de opiniepeilingen die thema's die ze een marktaandeel toekennen, en die thema's moeten dan als concrete en haalbare verkiezingsbeloften worden verkocht. 'Kiezersbedrog' - niet uitvoeren waarvoor men je heeft verkozen - is een achtste hoofdzonde geworden.
De huidige crisis is een crisis van dit permanente campagnemodel. In de aanloop naar de verkiezingen zijn alle partijen met hun boodschappenlijstje en hun gepolijste imago's ten strijde getrokken. Omdat men van een kartel nog altijd moet zeggen dat het werkt, en omdat de marketingmensen vermoedden dat dit een al zekere winstkans niet zou schaden, werd de Vlaams-nationale kaart getrokken. En Leterme beloofde dus allerlei zaken kordaat, moedig en doeltreffend uit te voeren die zijn eigen reikwijdte ver te buiten gingen. Een staatshervorming is niet hetzelfde als de heraanleg van de riolering in Poperinge. Dat kan men niet zelf uitvoeren, daarvoor heeft men vele anderen nodig. En in een gepersonaliseerde campagne zien die anderen niet meteen in waarom enkel het imago van één van hen zou moeten in stand gehouden worden. Iedereen wil winnen, want iedereen heeft kordate handelingen beloofd. En niemand wil de kiezer bedriegen.
Eén manier om naar de huidige crisis te kijken is dan ook als kiezersbedrog. Leterme heeft de kiezer beloofd een federale regering te vormen die zijn eigen agenda uitvoert. Dat is een belofte die hij op geen enkele manier in die vorm kon waarmaken. De 800.000 mensen die op hem hebben gestemd, zijn door hem voor het lapje gehouden. Hijzelf, en ook de anderen, kunnen daaruit nu lessen trekken. De politiek gaat te snel en is te klein. Er is geen ruimte meer voor grote en creatieve ideeën, voor de grote vraagstukken. Ze zal klein en triviaal blijven zolang men toelaat dat ze als één grote verkiezingscampagne wordt gevoerd. Hier onderuit raken, dat zou pas een echte staatshervorming zijn.
Jan Blommaert is hoogleraar aan de Universiteit van Tilburg en auteur van 'De Crisis van de Democratie'
DS, 04-12-2007