Barst
10th May 2005, 20:20
Enkelvoud, meervoud
NET vóór hij de week van de waarheid binnentrok, onthulde premier Guy Verhofstadt nog snel de formule voor een onderhandelde oplossing van de crisis rond BHV: er zou niet worden gepraat van gemeenschap tot gemeenschap, maar tussen Franstaligen en Nederlandstaligen. Politiek-filosofisch is dat een boeiende uitspraak: het zou een mooie casestudy zijn in een taalanalytisch onderzoek naar de Belgische politieke mentaliteit anno 2005.
De oprichting van de Vlaamse en Franse politieke - in plaats van louter culturele - gemeenschappen luidde in het koninkrijk België definitief het tijdperk van het federalisme in. Ze bepalen in dit land al (méér dan) 25 jaar het werkelijke politieke krachtveld, waaruit een heel eigen, soms eigenzinnige, politieke logica en dynamiek zijn ontstaan, die het versleten centralisme voorgoed achter zich hebben gelaten. Steeds vaker leiden de gemeenschappen de politieke dans. Ze plaatsen problemen en verzuchtingen op de politieke agenda, die de inzet vormen van fundamentele, nooit afgesloten politieke en institutionele discussies. Die hebben soms te maken met de middelen (geldstromen, verdeling van de macht, streven naar internationale erkenning, bevoegdheidsconflicten), soms met het doel (de vraag naar de zinvolheid van de monarchie, of van de unie als dusdanig). Daarbij komt de vraag naar het doel meer en meer centraal te staan. Denk maar terug aan de rel rond de nachtvluchten: niet langer een probleem van economisch beleid, maar van goede (of kwade) trouw tussen de regio's. Dat mocht ook Groen! ervaren.
Door een dialoog van gemeenschap tot gemeenschap uit te sluiten ontkent de premier niet alleen de politieke oorzaak van het conflict dat nu al maanden zijn regering verlamt, keert hij niet alleen hét gemeenschappelijke project (federalisme) van het land de rug toe, maar sluit hij ook zijn enig mogelijke uitweg uit de impasse zonder verpinken af. Waarom handelt een politiek doorgewinterd man als Verhofstadt zo irrationeel?
Het begin van een antwoord ligt in een analyse van zijn taalgebruik. Het is opvallend hoe er in zijn schets van de 'juiste' onderhandelingsstrategie geruisloos werd overgegaan van een gekwalificeerd enkelvoud (de Vlaamse Gemeenschap, de Franse Gemeenschap) naar een abstract, ongedefinieerd en onbepaald meervoud (Franstaligen, Nederlandstaligen). Dat weerspiegelt de overgang - beter gezegd de terugkeer - naar de ideologie van het unitaire België. Ook toen stonden niet twee gemeenschappen, maar geïsoleerde burgers tegenover elkaar. Een dialoog van gemeenschap tot gemeenschap was toen eenvoudigweg onmogelijk, aangezien er geen enkel grondwettelijk (federalistisch) kader voor bestond. De problemen konden dus enkel door middel van straatgeweld worden aangekaart (Leuven-Vlaams, Voeren).
Het grammaticale enkelvoud - en de institutionele eenvoud - van de dialoog tussen de twee erkende gemeenschappen is door Verhofstadt vandaag opnieuw vervangen door een meervoud - een abstract, versplinterd en politiek gevaarlijk veelvoud. Dat gebeurt om de volgende redenen. Verhofstadt wil voorkomen dat in een dialoog van gemeenschap tot gemeenschap het kernprobleem van het (Belgische) federalisme, de federale loyaliteit, ter discussie wordt gesteld. En door te doen alsof hij als regeringsleider enkel te onderhandelen heeft met abstracte individuen, niet met de concrete vertegenwoordigers van de ene of andere gemeenschap, probeert hij dit geschil meteen te verengen tot de vraag naar de trouw aan hemzelf, als premier. Hierdoor verlegt hij het debat van een federale naar een unitaire logica: het geschikte enkelvoud is niet langer de gemeenschap maar de premier, niet de federatie maar Verhofstadt zelve. De rest is veelvoud négligeable Vergelijk zelf: hoe zouden sommigen (die vandaag mee negotiëren) reageren als de eerste minister had gesteld dat sociale conflicten voortaan niet langer hoeven onderhandeld door vakbonden en organisaties van werkgevers, maar door individuele arbeiders en fabrieksbazen? Verhofstadts laatste ideologie: het individualisme van de negentiende eeuw?
In een federaal land is het de taak van een federale premier om in tijden van acute institutionele crisis de partijen tot een federaal georganiseerd overleg te noden. Als een premier dit soort gesprek vooraf al uitsluit, de betrokken partijen versplintert en isoleert, en daardoor zelfs het grondwettelijk kader miskent dat voor Nederlandstaligen en Franstaligen de voornaamste en wellicht enige kans vormt op een vreedzame, fundamentele dialoog, dan blijft maar één mogelijke vraag over. Is deze politicus nog wel bekwaam om een federaal land te leiden, of is zijn eigenbelang hem (en ons allen) stilaan boven het hoofd gegroeid?
Lang geleden zei Machiavelli: ,,Niets is gevaarlijker dan een onrecht te laten voortbestaan louter om een conflict te ontlopen.'' De hele kwestie is inmiddels toegespitst op die vraag: wat is Verhofstadt het dierbaarst, een legitiem conflict of de vlucht voor het onrecht? Zijn taalgebruik heeft al voor hem gekozen, dit hoeft hij nu enkel tot het einde te volgen, tot de algehele verstomming toe. Benieuwd echter wie bereid is hem te volgen, op zijn barre tocht doorheen een verbrande, antifederale logica.
Peter De Graeve
(De auteur is filosoof.)
10/05/2005 Peter De Graeve
©Copyright De Standaard
NET vóór hij de week van de waarheid binnentrok, onthulde premier Guy Verhofstadt nog snel de formule voor een onderhandelde oplossing van de crisis rond BHV: er zou niet worden gepraat van gemeenschap tot gemeenschap, maar tussen Franstaligen en Nederlandstaligen. Politiek-filosofisch is dat een boeiende uitspraak: het zou een mooie casestudy zijn in een taalanalytisch onderzoek naar de Belgische politieke mentaliteit anno 2005.
De oprichting van de Vlaamse en Franse politieke - in plaats van louter culturele - gemeenschappen luidde in het koninkrijk België definitief het tijdperk van het federalisme in. Ze bepalen in dit land al (méér dan) 25 jaar het werkelijke politieke krachtveld, waaruit een heel eigen, soms eigenzinnige, politieke logica en dynamiek zijn ontstaan, die het versleten centralisme voorgoed achter zich hebben gelaten. Steeds vaker leiden de gemeenschappen de politieke dans. Ze plaatsen problemen en verzuchtingen op de politieke agenda, die de inzet vormen van fundamentele, nooit afgesloten politieke en institutionele discussies. Die hebben soms te maken met de middelen (geldstromen, verdeling van de macht, streven naar internationale erkenning, bevoegdheidsconflicten), soms met het doel (de vraag naar de zinvolheid van de monarchie, of van de unie als dusdanig). Daarbij komt de vraag naar het doel meer en meer centraal te staan. Denk maar terug aan de rel rond de nachtvluchten: niet langer een probleem van economisch beleid, maar van goede (of kwade) trouw tussen de regio's. Dat mocht ook Groen! ervaren.
Door een dialoog van gemeenschap tot gemeenschap uit te sluiten ontkent de premier niet alleen de politieke oorzaak van het conflict dat nu al maanden zijn regering verlamt, keert hij niet alleen hét gemeenschappelijke project (federalisme) van het land de rug toe, maar sluit hij ook zijn enig mogelijke uitweg uit de impasse zonder verpinken af. Waarom handelt een politiek doorgewinterd man als Verhofstadt zo irrationeel?
Het begin van een antwoord ligt in een analyse van zijn taalgebruik. Het is opvallend hoe er in zijn schets van de 'juiste' onderhandelingsstrategie geruisloos werd overgegaan van een gekwalificeerd enkelvoud (de Vlaamse Gemeenschap, de Franse Gemeenschap) naar een abstract, ongedefinieerd en onbepaald meervoud (Franstaligen, Nederlandstaligen). Dat weerspiegelt de overgang - beter gezegd de terugkeer - naar de ideologie van het unitaire België. Ook toen stonden niet twee gemeenschappen, maar geïsoleerde burgers tegenover elkaar. Een dialoog van gemeenschap tot gemeenschap was toen eenvoudigweg onmogelijk, aangezien er geen enkel grondwettelijk (federalistisch) kader voor bestond. De problemen konden dus enkel door middel van straatgeweld worden aangekaart (Leuven-Vlaams, Voeren).
Het grammaticale enkelvoud - en de institutionele eenvoud - van de dialoog tussen de twee erkende gemeenschappen is door Verhofstadt vandaag opnieuw vervangen door een meervoud - een abstract, versplinterd en politiek gevaarlijk veelvoud. Dat gebeurt om de volgende redenen. Verhofstadt wil voorkomen dat in een dialoog van gemeenschap tot gemeenschap het kernprobleem van het (Belgische) federalisme, de federale loyaliteit, ter discussie wordt gesteld. En door te doen alsof hij als regeringsleider enkel te onderhandelen heeft met abstracte individuen, niet met de concrete vertegenwoordigers van de ene of andere gemeenschap, probeert hij dit geschil meteen te verengen tot de vraag naar de trouw aan hemzelf, als premier. Hierdoor verlegt hij het debat van een federale naar een unitaire logica: het geschikte enkelvoud is niet langer de gemeenschap maar de premier, niet de federatie maar Verhofstadt zelve. De rest is veelvoud négligeable Vergelijk zelf: hoe zouden sommigen (die vandaag mee negotiëren) reageren als de eerste minister had gesteld dat sociale conflicten voortaan niet langer hoeven onderhandeld door vakbonden en organisaties van werkgevers, maar door individuele arbeiders en fabrieksbazen? Verhofstadts laatste ideologie: het individualisme van de negentiende eeuw?
In een federaal land is het de taak van een federale premier om in tijden van acute institutionele crisis de partijen tot een federaal georganiseerd overleg te noden. Als een premier dit soort gesprek vooraf al uitsluit, de betrokken partijen versplintert en isoleert, en daardoor zelfs het grondwettelijk kader miskent dat voor Nederlandstaligen en Franstaligen de voornaamste en wellicht enige kans vormt op een vreedzame, fundamentele dialoog, dan blijft maar één mogelijke vraag over. Is deze politicus nog wel bekwaam om een federaal land te leiden, of is zijn eigenbelang hem (en ons allen) stilaan boven het hoofd gegroeid?
Lang geleden zei Machiavelli: ,,Niets is gevaarlijker dan een onrecht te laten voortbestaan louter om een conflict te ontlopen.'' De hele kwestie is inmiddels toegespitst op die vraag: wat is Verhofstadt het dierbaarst, een legitiem conflict of de vlucht voor het onrecht? Zijn taalgebruik heeft al voor hem gekozen, dit hoeft hij nu enkel tot het einde te volgen, tot de algehele verstomming toe. Benieuwd echter wie bereid is hem te volgen, op zijn barre tocht doorheen een verbrande, antifederale logica.
Peter De Graeve
(De auteur is filosoof.)
10/05/2005 Peter De Graeve
©Copyright De Standaard