Barst
29th September 2007, 17:25
Invasie? Welke invasie?
Tim Weiner, 'Een spoor van vernieling. De geschiedenis van de CIA', Amsterdam: De Bezige Bij, 2007.
'Een spoor van vernieling', het boek over de geschiedenis van de CIA van de Amerikaanse journalist Tim Weiner, biedt een akelig inzicht in een wereld vol incompetentie.
Enkele maanden nadat de Central Intelligence Agency (CIA) zich had verslapen bij de val van de Berlijnse Muur, had de beruchte geheime dienst alweer niets in de gaten toen Saddam Hoessein in 1990 zijn troepen samentrok om Koeweit binnen te vallen. Tim Weiner, journalist van de New York Times, beschrijft in Een spoor van vernieling een idyllisch tafereel uit die tijd: 'De inlichtingenadviseur op wie de president het meest vertrouwde, Bob Gates, had vakantie en was met zijn gezin ergens buiten Washington aan het picknicken. Een vriendin van zijn vrouw voegde zich bij hen. 'Wat doe jij hier?' vroeg ze. 'Hoe bedoel je?' antwoordde Gates. 'De invasie', zei ze. 'Welke invasie?' vroeg Gates.'
Weiner schrijft al jaren over de Amerikaanse inlichtingendiensten en haalde bijkomende informatie uit zopas vrijgekomen archieven van de CIA en vooral uit talloze interviews met agenten en toplui van de geheime dienst - zoals Bob Gates, nu overigens de minister van Defensie van de VS. Weiner doorbreekt de mythe, die door de CIA zelf is geschapen, 'dat alle successen van de CIA geheim zijn en alleen zijn mislukkingen worden rondgebazuind.'
De nuchtere conclusies van Een spoor van vernieling, een dik maar razendsnel boek dat de complexe geschiedenis van 1946 tot 2007 omvat, zijn hard. De immoraliteit van de geheime dienst is soms schokkend, maar de onkunde nog veel meer. De CIA stortte zich aanvankelijk te gretig op het plegen van coups, voldeed nooit aan zijn eigenlijke opdracht - weten wat de Sovjet-Unie van plan was - en kon zelden overweg met de Amerikaanse presidenten, ook niet met de huidige.
'De CIA is zich na het debacle rond de oorlog in Irak weer van de grond af aan het heropbouwen', zegt Tim Weiner in een interview met De Standaard. 'Maar het duurt waarschijnlijk nog vijf tot tien jaar voor de dienst weer ergens staat. In de huidige tijden hebben we nochtans een uitstekende inlichtingendienst nodig. Alleen zal dat een betere CIA moeten zijn dan in de voorbije zestig jaar.'
De CIA heeft deze zomer meteen gereageerd op uw boek.
'Ze vinden mijn portret van hen te “donker,. Dat recht hebben ze. Zij moeten een imago van succes creëren, om zowel in de VS als in het buitenland agenten te werven. Maar de waarheid is dat wij, Amerikanen, nog altijd aan het leren zijn hoe spionage werkt. Daar zijn we pas zestig jaar mee bezig, terwijl de Britten al vijfhonderd jaar spioneren en China al drieduizend jaar.'
'De CIA heeft het bijkomende probleem dat er onder democratische regeringen moet worden gewerkt. We zijn ook nog altijd aan het uitzoeken hoe je een geheime inlichtingendienst in een open democratie kunt laten functioneren. Het Congres (het parlement, nvdr) moet een cruciale rol spelen in de democratische controle van zo'n geheime dienst. De voorbije tien jaar is ook het Congres daarin tekortgeschoten.'
Uw boek beschrijft een erfenis van incompetentie. In hoeveel van die zestig jaar CIA-geschiedenis was de dienst 'succesvol'?
'Er waren “goede jaren, onder CIA-directeur Richard Helms, die president Lyndon B. Johnson (1963-1969, nvdr) al vroeg vertelde dat de oorlog in Vietnam niet met militaire middelen alleen zou worden gewonnen. Johnson wou dat niet horen, al heeft hij het uiteindelijk begrepen. Dat was moedig van de CIA. Onder directeur Helms heeft de CIA ook het begin en het verloop van de Zesdaagse Oorlog tussen Israël en zijn Arabische buren in 1967 perfect voorspeld.'
'Maar sindsdien? Onder president Richard Nixon (1969-1974) waren er geen goede jaren, want Nixon haatte en minachtte de CIA. De dienst deed het opnieuw goed toen George Bush senior president was, van 1989 tot 1993. Bush had de CIA zelf korte tijd geleid, in de jaren zeventig, en hij wist tenminste wat de CIA wel en niet kon doen voor hem. De val van het communisme is goed begeleid: iedereen bleef kalm, hoewel er toen enkele spannende momenten waren, zoals de kortstondige coup tegen Sovjetleider Michail Gorbatsjov, in 1991. Maar dat waren de laatste goede jaren.'
In die 'goede jaren' miste de CIA wel de op til zijnde val van de Berlijnse Muur en de invasie van Saddam Hoessein in Koeweit.
'Het staat inderdaad vast dat president Bush door de CIA niet voldoende werd gewaarschuwd voor die gebeurtenissen. Het is ook moeilijk om op verrassingen te anticiperen. Maar dat is nu eenmaal de opdracht van de CIA.'
De CIA was in 1946 opgericht om een inzicht te krijgen in wat zich in de Sovjet-Unie afspeelde. Maar volgens uw onderzoek is net dat nooit gebeurd.
'De CIA had nooit een uniek inzicht in het Kremlin, al was de dienst daarvoor gecreëerd. De dienst bleek het bijzonder moeilijk te hebben om spionage te verrichten in een politiestaat, in een gesloten maatschappij zoals de Sovjet-Unie. Wat dat betreft, had de KGB het veel makkelijker in Washington. De hele Koude Oorlog is de CIA gewoon met zijn hoofd tegen het IJzeren Gordijn blijven bonken, zonder veel succes.'
'Er waren veel problemen. In de jaren vijftig en zestig was er zoveel angst voor truken van de Sovjets dat maar weinig Sovjetinformanten werden gerekruteerd. Dat bleek ten dele terecht. In West-Berlijn bouwde de CIA in de jaren vijftig een nieuwe West-Duitse inlichtingendienst op. Pas in 1961 werd ontdekt dat de chef van de dienst Contraspionage van die West-Duitse geheime dienst de hele tijd voor de Sovjets had gewerkt. De CIA en de hele Duitse inlichtingendienst hebben zowat de rest van de jaren zestig puin zitten ruimen.'
'Pas in de jaren zeventig en tachtig had de CIA een dozijn informanten - allemaal 'vrijwilligers', dus zelfs niet gerekruteerd in de ware zin van het woord - die in de Sovjet-Unie spioneerden voor de VS. Vier van hen hadden soms belangrijke informatie over de militaire technologie van de Sovjets. Maar toen kwam het jaar 1985. Een CIA-officier genaamd Aldrich Ames verkocht dat jaar hun namen aan de Sovjets en vernietigde zo het hele netwerk. Hij werd pas in 1994 ontmaskerd.'
'De tijd dat zowel de spionage als de analyse van de Sovjet-Unie goed werkte - vanuit het standpunt van human intelligence, niet via spionagesatellieten - was bijzonder beperkt.'
Soms vraagt een mens zich dan af…
'Hoe we de Koude Oorlog hebben kunnen winnen. Het antwoord is simpel: omdat het communisme in de Sovjet-Unie een verschrikkelijk systeem was, in elk opzicht - politiek, economisch, ethisch. Daarom is het uiteindelijk in elkaar gestort. Maar dat gebeurde niet om wat de CIA deed. De dienst heeft er soms wel toe bijgedragen dat de Koude Oorlog “koud, bleef.'
Sommige operaties van de CIA hebben de Koude Oorlog nochtans behoorlijk verhit.
'De gevaarlijkste periode was natuurlijk de Cubaanse rakettencrisis in 1962 (een jaar na de mislukte invasie van de Cubaanse Varkensbaai die door de CIA was opgezet, nvdr). Maar na de Varkensbaai is alles wel veranderd: daarna was de CIA minder geneigd ambitieuze covert actions op te zetten om buitenlandse regeringen ten val te brengen.'
'Maar er waren andere momenten van groot gevaar. In de vroege jaren tachtig hebben de Sovjets verkeerd ingeschat wat de Amerikanen aan het doen waren en ze hebben twee jaar lang op de hoogste stand van nucleaire waakzaamheid geleefd. En wij wisten dat niet. En dus deden we ook dingen die nodeloos provocerend waren.'
In de jaren tachtig zette de CIA massaal middelen in om de strijd van de Afghanen tegen de Sovjets te steunen. Maar daarna verdween de CIA prompt weer uit Afghanistan, om het veld vrij te maken voor Osama Bin Laden en het latere Al-Qaeda.
'Het gaat ten eerste om een managementprobleem bij de CIA. Je bent geïnteresseerd in vandaag en niet in het verleden. Nieuwsmedia hebben dezelfde reflex. Toen de Sovjets wegtrokken uit Afghanistan, was de dreiging weg voor de CIA.'
'Bovendien denk ik niet dat de CIA veel jihadi's in Afghanistan echt goed kende. Er waren enkele persoonlijke relaties in de jaren tachtig die nog overbleven eind jaren negentig. Ze hebben geprobeerd die netwerken en die loyaliteit opnieuw op te starten om Bin Laden te bespioneren in Afghanistan. Maar de informatie was nooit goed genoeg. Toen we eind jaren negentig onze interesse in Afghanistan herwonnen, was het al te laat om de draad weer op te pikken.'
U schrijft dat de CIA Bin Laden enkele keren in het vizier had. Maar ook daarbij leidde de ene vergissing naar de volgende. De CIA liet tijdens de Kosovo-oorlog in 1999 een 'overheidsgebouw' in Belgrado beschieten dat de Chinese ambassade bleek te zijn. Daarna was het wantrouwen in de CIA weer groot.
'Het incident met de Chinese ambassade in Belgrado heeft het vertrouwen van de president (Bill Clinton, nvdr), de Nationale Veiligheidsraad en het Pentagon in de capaciteiten van de CIA om doelwitten aan te wijzen, niet bepaald vergroot. Maar hadden ze Bin Laden echt kunnen doden? Dat zullen we nooit weten. Altijd was er wel iets waarom de president of CIA-directeur George Tenet of Nationale-Veiligheidsadviseur Sandy Berger zei dat de informatie of de gelegenheid niet goed genoeg was. Dat was hun oordeel, en ze hebben de trekker niet overgehaald.'
Amerikaanse presidenten hadden bijna altijd problemen met CIA: ofwel waren ze niet geïnteresseerd, ofwel bijzonder wantrouwig. Dat gold zowel voor Democraten als voor Republikeinen.
'Geen enkele Amerikaanse president behalve Bush senior wist veel over de CIA en wat de dienst voor hen kon en niet kon doen. Sommigen haalden hun informatie uit films of boeken. President Kennedy zag de CIA-agenten aanvankelijk echt als James Bond-figuren.'
'Ga het lijstje af. Dwight Eisenhower heeft de CIA in de jaren vijftig alle kansen gegeven, maar raakte ontgoocheld en gefrustreerd over wat de CIA voor hem deed (Eisenhower verweet de CIA uiteindelijk een 'legacy of ashes', een 'spoor van vernieling' na te laten, nvdr). Kennedy's visie werd gevormd door het debacle van de Varkensbaai. Johnson wou dat de CIA kwam met een winnende strategie voor de oorlog in Vietnam - en dat kon de CIA niet. Nixon stond compleet wantrouwig tegenover de CIA en vreesde de dienst ook. President Carter wantrouwde de CIA al van bij zijn aantreden in 1977. Ronald Reagan had een rotsvast vertrouwen in 'zijn' directeur van de CIA, Bill Casey, die ten onder ging in het 'Iran-Contraschandaal', waarbij wapens werden geleverd aan Iran in ruil voor geld voor de rebellie in Nicaragua. Een inlichtingendienst in een democratie moet je laten leiden door burgers die zich bewust zijn van de wetten. Niet door een man als Casey, die gewoon geen eerlijk man was.'
'Bill Clinton dacht niet veel aan de CIA. En de huidige president Bush heeft een bijzonder complexe relatie met hen.'
Niet alleen kon de CIA de aanslagen van 11 september niet voorkomen, de dienst wist bovendien met zekerheid dat er massavernietigingswapens in Irak waren.
'De Amerikaanse Senaat vroeg de CIA in september 2002 wat de dreiging was die van Irak uitging. De CIA zette al zijn middelen in en rapporteerde dat Irak vol chemische en biologische wapens lag. President Bush koos voor minister van Buitenlandse Zaken Colin Powell, op dat moment de meest vertrouwenswaardige Amerikaanse politicus ter wereld, om dat aan de Verenigde Naties te gaan vertellen. Herinner je je de beelden van Powell in de VN-Veiligheidsraad, terwijl CIA-directeur George Tenet vlak achter hem zat? Powell zei: “Dit is onze beste bewijs, dit zijn de harde feiten, Irak zit vol met massavernietigingswapens., En dus trokken we ten oorlog, alleen om dan vast te stellen dat het CIA-rapport fout was. Fout, fout, fout.'
'Dat was een ramp voor de CIA. Als het rapport accuraat was geweest en had gesteld dat Saddam zijn arsenaal had vernietigd, dan zie ik niet hoe we ten oorlog zouden zijn getrokken. Nu zie ik niet hoe we er weer uit raken.'
De druk van de politiek was groot. Tegelijk stonden vooraanstaande neoconservatieven als vicepresident Dick Cheney en de toenmalige minister van Defensie Donald Rumsfeld altijd wantrouwig tegenover de CIA - terwijl je van hen 'ideologisch' zou verwachten dat ze de CIA kunnen gebruiken.
'Rumsfeld en Cheney dienden eerder al in de regeringen onder Richard Nixon en Gerald Ford, in de jaren zeventig, toen het wantrouwen tegenover de CIA erg groot was. Cheney was dan ook nog minister van Defensie tijdens de Eerste Golfoorlog, in 1991, toen de CIA Saddam Hoesseins invasie in Koeweit niet had zien komen. Geen van beiden vertrouwde de CIA: ze zetten liever eigen inlichtingendienstjes op, die overigens geen lang leven waren beschoren.'
'Elke president, ook de huidige, is gefrustreerd geraakt door de tekortkomingen van de CIA - zowel inzake spionage, analyse als geheime operaties. Mijn argument is dat we daarin beter moeten worden. De missie van de CIA is voor een groot stuk dezelfde als zestig jaar geleden: de CIA moet de vijand kennen, waarschuwen voor een verrassingsaanval en strategische inlichtingen verschaffen waarmee een president een veiligheidsstrategie kan uitwerken. Maar de nadruk lag te vaak op geheime operaties en de rest kunnen ze gewoon niet meer.'
In uw laatste hoofdstuk schrijft u hoe de CIA niet alleen wordt gewantrouwd, maar ook wordt leeggekocht door de nieuwe Amerikaanse private inlichtingen- en veiligheidsbedrijfjes die zelfs in de cafetaria van de CIA rekruten ronselen. Wordt het nog iets met de CIA?
'Om het in computertaal te zeggen: na 9/11 is er een soort rebooting van de CIA gebeurd, na een massale systeemfout. Maar ze hebben waarschijnlijk nog minstens vijf tot tien jaar werk.'
'Je kunt je vijand alleen kennen als je met hem praat. En dus moet de CIA bijvoorbeeld dringend veel meer mensen hebben met een diepe kennis hebben van talen als Arabisch, Farsi en Pathaans - de talen van de mensen in wie we geïnteresseerd zijn. Een goede CIA-agent moet bovendien de beste eigenschappen combineren van een legerofficier, een diplomaat en een buitenlandse correspondent.'
'Dit is in toenemende mate een inlichtingenoorlog. Hij zal niet worden gewonnen met bommenwerpers, vliegdekschepen of kernraketten. Het Pentagon heeft intussen een deel van de oude CIA-bevoegdheden overgenomen: het ministerie van Defensie is nu zelf perfect in staat om paramilitaire operaties op te zetten - van het slag dat de CIA in het begin massaal uitvoerde. Als de CIA zich daardoor zou kunnen concentreren op het verzamelen en analyseren van inlichtingen in het handvol landen waardoor de VS zich nu bedreigd voelt, dan zou het kunnen dat ze, ook door hun ervaring in Irak en Afghanistan, stilaan beter worden.'
'Wat Iran vandaag betreft: ik denk niet dat ze daar al zijn doorgedrongen, al proberen ze wel.'
DS, 29-09-2007 (Jorn De Cock)
Tim Weiner, 'Een spoor van vernieling. De geschiedenis van de CIA', Amsterdam: De Bezige Bij, 2007.
'Een spoor van vernieling', het boek over de geschiedenis van de CIA van de Amerikaanse journalist Tim Weiner, biedt een akelig inzicht in een wereld vol incompetentie.
Enkele maanden nadat de Central Intelligence Agency (CIA) zich had verslapen bij de val van de Berlijnse Muur, had de beruchte geheime dienst alweer niets in de gaten toen Saddam Hoessein in 1990 zijn troepen samentrok om Koeweit binnen te vallen. Tim Weiner, journalist van de New York Times, beschrijft in Een spoor van vernieling een idyllisch tafereel uit die tijd: 'De inlichtingenadviseur op wie de president het meest vertrouwde, Bob Gates, had vakantie en was met zijn gezin ergens buiten Washington aan het picknicken. Een vriendin van zijn vrouw voegde zich bij hen. 'Wat doe jij hier?' vroeg ze. 'Hoe bedoel je?' antwoordde Gates. 'De invasie', zei ze. 'Welke invasie?' vroeg Gates.'
Weiner schrijft al jaren over de Amerikaanse inlichtingendiensten en haalde bijkomende informatie uit zopas vrijgekomen archieven van de CIA en vooral uit talloze interviews met agenten en toplui van de geheime dienst - zoals Bob Gates, nu overigens de minister van Defensie van de VS. Weiner doorbreekt de mythe, die door de CIA zelf is geschapen, 'dat alle successen van de CIA geheim zijn en alleen zijn mislukkingen worden rondgebazuind.'
De nuchtere conclusies van Een spoor van vernieling, een dik maar razendsnel boek dat de complexe geschiedenis van 1946 tot 2007 omvat, zijn hard. De immoraliteit van de geheime dienst is soms schokkend, maar de onkunde nog veel meer. De CIA stortte zich aanvankelijk te gretig op het plegen van coups, voldeed nooit aan zijn eigenlijke opdracht - weten wat de Sovjet-Unie van plan was - en kon zelden overweg met de Amerikaanse presidenten, ook niet met de huidige.
'De CIA is zich na het debacle rond de oorlog in Irak weer van de grond af aan het heropbouwen', zegt Tim Weiner in een interview met De Standaard. 'Maar het duurt waarschijnlijk nog vijf tot tien jaar voor de dienst weer ergens staat. In de huidige tijden hebben we nochtans een uitstekende inlichtingendienst nodig. Alleen zal dat een betere CIA moeten zijn dan in de voorbije zestig jaar.'
De CIA heeft deze zomer meteen gereageerd op uw boek.
'Ze vinden mijn portret van hen te “donker,. Dat recht hebben ze. Zij moeten een imago van succes creëren, om zowel in de VS als in het buitenland agenten te werven. Maar de waarheid is dat wij, Amerikanen, nog altijd aan het leren zijn hoe spionage werkt. Daar zijn we pas zestig jaar mee bezig, terwijl de Britten al vijfhonderd jaar spioneren en China al drieduizend jaar.'
'De CIA heeft het bijkomende probleem dat er onder democratische regeringen moet worden gewerkt. We zijn ook nog altijd aan het uitzoeken hoe je een geheime inlichtingendienst in een open democratie kunt laten functioneren. Het Congres (het parlement, nvdr) moet een cruciale rol spelen in de democratische controle van zo'n geheime dienst. De voorbije tien jaar is ook het Congres daarin tekortgeschoten.'
Uw boek beschrijft een erfenis van incompetentie. In hoeveel van die zestig jaar CIA-geschiedenis was de dienst 'succesvol'?
'Er waren “goede jaren, onder CIA-directeur Richard Helms, die president Lyndon B. Johnson (1963-1969, nvdr) al vroeg vertelde dat de oorlog in Vietnam niet met militaire middelen alleen zou worden gewonnen. Johnson wou dat niet horen, al heeft hij het uiteindelijk begrepen. Dat was moedig van de CIA. Onder directeur Helms heeft de CIA ook het begin en het verloop van de Zesdaagse Oorlog tussen Israël en zijn Arabische buren in 1967 perfect voorspeld.'
'Maar sindsdien? Onder president Richard Nixon (1969-1974) waren er geen goede jaren, want Nixon haatte en minachtte de CIA. De dienst deed het opnieuw goed toen George Bush senior president was, van 1989 tot 1993. Bush had de CIA zelf korte tijd geleid, in de jaren zeventig, en hij wist tenminste wat de CIA wel en niet kon doen voor hem. De val van het communisme is goed begeleid: iedereen bleef kalm, hoewel er toen enkele spannende momenten waren, zoals de kortstondige coup tegen Sovjetleider Michail Gorbatsjov, in 1991. Maar dat waren de laatste goede jaren.'
In die 'goede jaren' miste de CIA wel de op til zijnde val van de Berlijnse Muur en de invasie van Saddam Hoessein in Koeweit.
'Het staat inderdaad vast dat president Bush door de CIA niet voldoende werd gewaarschuwd voor die gebeurtenissen. Het is ook moeilijk om op verrassingen te anticiperen. Maar dat is nu eenmaal de opdracht van de CIA.'
De CIA was in 1946 opgericht om een inzicht te krijgen in wat zich in de Sovjet-Unie afspeelde. Maar volgens uw onderzoek is net dat nooit gebeurd.
'De CIA had nooit een uniek inzicht in het Kremlin, al was de dienst daarvoor gecreëerd. De dienst bleek het bijzonder moeilijk te hebben om spionage te verrichten in een politiestaat, in een gesloten maatschappij zoals de Sovjet-Unie. Wat dat betreft, had de KGB het veel makkelijker in Washington. De hele Koude Oorlog is de CIA gewoon met zijn hoofd tegen het IJzeren Gordijn blijven bonken, zonder veel succes.'
'Er waren veel problemen. In de jaren vijftig en zestig was er zoveel angst voor truken van de Sovjets dat maar weinig Sovjetinformanten werden gerekruteerd. Dat bleek ten dele terecht. In West-Berlijn bouwde de CIA in de jaren vijftig een nieuwe West-Duitse inlichtingendienst op. Pas in 1961 werd ontdekt dat de chef van de dienst Contraspionage van die West-Duitse geheime dienst de hele tijd voor de Sovjets had gewerkt. De CIA en de hele Duitse inlichtingendienst hebben zowat de rest van de jaren zestig puin zitten ruimen.'
'Pas in de jaren zeventig en tachtig had de CIA een dozijn informanten - allemaal 'vrijwilligers', dus zelfs niet gerekruteerd in de ware zin van het woord - die in de Sovjet-Unie spioneerden voor de VS. Vier van hen hadden soms belangrijke informatie over de militaire technologie van de Sovjets. Maar toen kwam het jaar 1985. Een CIA-officier genaamd Aldrich Ames verkocht dat jaar hun namen aan de Sovjets en vernietigde zo het hele netwerk. Hij werd pas in 1994 ontmaskerd.'
'De tijd dat zowel de spionage als de analyse van de Sovjet-Unie goed werkte - vanuit het standpunt van human intelligence, niet via spionagesatellieten - was bijzonder beperkt.'
Soms vraagt een mens zich dan af…
'Hoe we de Koude Oorlog hebben kunnen winnen. Het antwoord is simpel: omdat het communisme in de Sovjet-Unie een verschrikkelijk systeem was, in elk opzicht - politiek, economisch, ethisch. Daarom is het uiteindelijk in elkaar gestort. Maar dat gebeurde niet om wat de CIA deed. De dienst heeft er soms wel toe bijgedragen dat de Koude Oorlog “koud, bleef.'
Sommige operaties van de CIA hebben de Koude Oorlog nochtans behoorlijk verhit.
'De gevaarlijkste periode was natuurlijk de Cubaanse rakettencrisis in 1962 (een jaar na de mislukte invasie van de Cubaanse Varkensbaai die door de CIA was opgezet, nvdr). Maar na de Varkensbaai is alles wel veranderd: daarna was de CIA minder geneigd ambitieuze covert actions op te zetten om buitenlandse regeringen ten val te brengen.'
'Maar er waren andere momenten van groot gevaar. In de vroege jaren tachtig hebben de Sovjets verkeerd ingeschat wat de Amerikanen aan het doen waren en ze hebben twee jaar lang op de hoogste stand van nucleaire waakzaamheid geleefd. En wij wisten dat niet. En dus deden we ook dingen die nodeloos provocerend waren.'
In de jaren tachtig zette de CIA massaal middelen in om de strijd van de Afghanen tegen de Sovjets te steunen. Maar daarna verdween de CIA prompt weer uit Afghanistan, om het veld vrij te maken voor Osama Bin Laden en het latere Al-Qaeda.
'Het gaat ten eerste om een managementprobleem bij de CIA. Je bent geïnteresseerd in vandaag en niet in het verleden. Nieuwsmedia hebben dezelfde reflex. Toen de Sovjets wegtrokken uit Afghanistan, was de dreiging weg voor de CIA.'
'Bovendien denk ik niet dat de CIA veel jihadi's in Afghanistan echt goed kende. Er waren enkele persoonlijke relaties in de jaren tachtig die nog overbleven eind jaren negentig. Ze hebben geprobeerd die netwerken en die loyaliteit opnieuw op te starten om Bin Laden te bespioneren in Afghanistan. Maar de informatie was nooit goed genoeg. Toen we eind jaren negentig onze interesse in Afghanistan herwonnen, was het al te laat om de draad weer op te pikken.'
U schrijft dat de CIA Bin Laden enkele keren in het vizier had. Maar ook daarbij leidde de ene vergissing naar de volgende. De CIA liet tijdens de Kosovo-oorlog in 1999 een 'overheidsgebouw' in Belgrado beschieten dat de Chinese ambassade bleek te zijn. Daarna was het wantrouwen in de CIA weer groot.
'Het incident met de Chinese ambassade in Belgrado heeft het vertrouwen van de president (Bill Clinton, nvdr), de Nationale Veiligheidsraad en het Pentagon in de capaciteiten van de CIA om doelwitten aan te wijzen, niet bepaald vergroot. Maar hadden ze Bin Laden echt kunnen doden? Dat zullen we nooit weten. Altijd was er wel iets waarom de president of CIA-directeur George Tenet of Nationale-Veiligheidsadviseur Sandy Berger zei dat de informatie of de gelegenheid niet goed genoeg was. Dat was hun oordeel, en ze hebben de trekker niet overgehaald.'
Amerikaanse presidenten hadden bijna altijd problemen met CIA: ofwel waren ze niet geïnteresseerd, ofwel bijzonder wantrouwig. Dat gold zowel voor Democraten als voor Republikeinen.
'Geen enkele Amerikaanse president behalve Bush senior wist veel over de CIA en wat de dienst voor hen kon en niet kon doen. Sommigen haalden hun informatie uit films of boeken. President Kennedy zag de CIA-agenten aanvankelijk echt als James Bond-figuren.'
'Ga het lijstje af. Dwight Eisenhower heeft de CIA in de jaren vijftig alle kansen gegeven, maar raakte ontgoocheld en gefrustreerd over wat de CIA voor hem deed (Eisenhower verweet de CIA uiteindelijk een 'legacy of ashes', een 'spoor van vernieling' na te laten, nvdr). Kennedy's visie werd gevormd door het debacle van de Varkensbaai. Johnson wou dat de CIA kwam met een winnende strategie voor de oorlog in Vietnam - en dat kon de CIA niet. Nixon stond compleet wantrouwig tegenover de CIA en vreesde de dienst ook. President Carter wantrouwde de CIA al van bij zijn aantreden in 1977. Ronald Reagan had een rotsvast vertrouwen in 'zijn' directeur van de CIA, Bill Casey, die ten onder ging in het 'Iran-Contraschandaal', waarbij wapens werden geleverd aan Iran in ruil voor geld voor de rebellie in Nicaragua. Een inlichtingendienst in een democratie moet je laten leiden door burgers die zich bewust zijn van de wetten. Niet door een man als Casey, die gewoon geen eerlijk man was.'
'Bill Clinton dacht niet veel aan de CIA. En de huidige president Bush heeft een bijzonder complexe relatie met hen.'
Niet alleen kon de CIA de aanslagen van 11 september niet voorkomen, de dienst wist bovendien met zekerheid dat er massavernietigingswapens in Irak waren.
'De Amerikaanse Senaat vroeg de CIA in september 2002 wat de dreiging was die van Irak uitging. De CIA zette al zijn middelen in en rapporteerde dat Irak vol chemische en biologische wapens lag. President Bush koos voor minister van Buitenlandse Zaken Colin Powell, op dat moment de meest vertrouwenswaardige Amerikaanse politicus ter wereld, om dat aan de Verenigde Naties te gaan vertellen. Herinner je je de beelden van Powell in de VN-Veiligheidsraad, terwijl CIA-directeur George Tenet vlak achter hem zat? Powell zei: “Dit is onze beste bewijs, dit zijn de harde feiten, Irak zit vol met massavernietigingswapens., En dus trokken we ten oorlog, alleen om dan vast te stellen dat het CIA-rapport fout was. Fout, fout, fout.'
'Dat was een ramp voor de CIA. Als het rapport accuraat was geweest en had gesteld dat Saddam zijn arsenaal had vernietigd, dan zie ik niet hoe we ten oorlog zouden zijn getrokken. Nu zie ik niet hoe we er weer uit raken.'
De druk van de politiek was groot. Tegelijk stonden vooraanstaande neoconservatieven als vicepresident Dick Cheney en de toenmalige minister van Defensie Donald Rumsfeld altijd wantrouwig tegenover de CIA - terwijl je van hen 'ideologisch' zou verwachten dat ze de CIA kunnen gebruiken.
'Rumsfeld en Cheney dienden eerder al in de regeringen onder Richard Nixon en Gerald Ford, in de jaren zeventig, toen het wantrouwen tegenover de CIA erg groot was. Cheney was dan ook nog minister van Defensie tijdens de Eerste Golfoorlog, in 1991, toen de CIA Saddam Hoesseins invasie in Koeweit niet had zien komen. Geen van beiden vertrouwde de CIA: ze zetten liever eigen inlichtingendienstjes op, die overigens geen lang leven waren beschoren.'
'Elke president, ook de huidige, is gefrustreerd geraakt door de tekortkomingen van de CIA - zowel inzake spionage, analyse als geheime operaties. Mijn argument is dat we daarin beter moeten worden. De missie van de CIA is voor een groot stuk dezelfde als zestig jaar geleden: de CIA moet de vijand kennen, waarschuwen voor een verrassingsaanval en strategische inlichtingen verschaffen waarmee een president een veiligheidsstrategie kan uitwerken. Maar de nadruk lag te vaak op geheime operaties en de rest kunnen ze gewoon niet meer.'
In uw laatste hoofdstuk schrijft u hoe de CIA niet alleen wordt gewantrouwd, maar ook wordt leeggekocht door de nieuwe Amerikaanse private inlichtingen- en veiligheidsbedrijfjes die zelfs in de cafetaria van de CIA rekruten ronselen. Wordt het nog iets met de CIA?
'Om het in computertaal te zeggen: na 9/11 is er een soort rebooting van de CIA gebeurd, na een massale systeemfout. Maar ze hebben waarschijnlijk nog minstens vijf tot tien jaar werk.'
'Je kunt je vijand alleen kennen als je met hem praat. En dus moet de CIA bijvoorbeeld dringend veel meer mensen hebben met een diepe kennis hebben van talen als Arabisch, Farsi en Pathaans - de talen van de mensen in wie we geïnteresseerd zijn. Een goede CIA-agent moet bovendien de beste eigenschappen combineren van een legerofficier, een diplomaat en een buitenlandse correspondent.'
'Dit is in toenemende mate een inlichtingenoorlog. Hij zal niet worden gewonnen met bommenwerpers, vliegdekschepen of kernraketten. Het Pentagon heeft intussen een deel van de oude CIA-bevoegdheden overgenomen: het ministerie van Defensie is nu zelf perfect in staat om paramilitaire operaties op te zetten - van het slag dat de CIA in het begin massaal uitvoerde. Als de CIA zich daardoor zou kunnen concentreren op het verzamelen en analyseren van inlichtingen in het handvol landen waardoor de VS zich nu bedreigd voelt, dan zou het kunnen dat ze, ook door hun ervaring in Irak en Afghanistan, stilaan beter worden.'
'Wat Iran vandaag betreft: ik denk niet dat ze daar al zijn doorgedrongen, al proberen ze wel.'
DS, 29-09-2007 (Jorn De Cock)