Barst
5th July 2007, 19:05
Een lossere band met de 'k'
Rik Torfs en Philippe Van Parijs vinden dat de tijd gekomen is voor een lossere band tussen hun universiteiten en het kerkinstituut. 'Alleen op die manier kan een einde komen aan het wederzijdse wantrouwen.'
In de kranten staat dat de kerkelijke overheid in Rome overweegt om de UCL en de KU Leuven het predikaat katholiek te ontnemen. Dat zou met bio-ethische problemen te maken hebben. In-vitrofertilisatie. Onderzoek op embryo's. Dingen waar onze universiteiten heel openlijk mee bezig zijn. De vraag is: grijpt het Vaticaan in of niet? Blijft het epitheton katholiek overeind, of spelen onze universiteiten het kwijt? De UCL en de KU Leuven zitten in de verdediging, zoveel is zeker. Dat zorgt voor een nare sfeer, voor behoorlijk wat spanning en onzekerheid. Voor gemengde gevoelens ook, balancerend tussen heimwee en ontvoogding.
Hoeft dat echt? Want misschien is het ogenblik aangebroken om het katholieke karakter van onze universiteiten resoluut vanuit een heel andere invalshoek te bekijken, met aandacht voor een bredere maatschappelijke context, en met voldoende moed om te zien wat er werkelijk aan de hand is. De kerk heeft problemen met de universiteit, maar ook de universiteit heeft het moeilijk met de kerk. Onze universiteiten zijn al geruime tijd niet meer katholiek in de traditionele zin van het woord. Ze zijn niet langer de herauten van de kerkelijke boodschap. Zowel studenten als personeelsleden zijn nu eens christelijk, dan weer ongelovig, soms ook katholiek in de traditionele of zeer traditionele zin, maar iedereen weet dat die laatste groep een minderheid is geworden.
In België bestaat daar een stilzwijgende consensus over. In het buitenland is dat minder helder. Een katholieke universiteit geldt er vaak als een ideologisch gebonden en op een aantal terreinen intellectueel onvrij bastion van de kerk. In een voluit internationaal universitair landschap beantwoordt de term katholiek niet langer aan de werkelijke toestand waarin de UCL en de KU Leuven verkeren. Waarom zouden we dan niet, in goed overleg met het Vaticaan, zelf beslissen om het label katholiek niet langer te behouden? Dan gaat het niet meer om een bitse, soms wat gluiperige strijd over de vraag wie nu een ware katholiek is en wie niet. Dat punt blijft, in volle eerbied voor ieders overtuiging, buiten schot. We verzaken gewoon in overleg met de kerk aan de titel, omdat die optie de eerlijkste is, de minst hypocriete. Dat doen we zonder rancune, zonder dat we onze traditie opgeven of een blijvende intense en vruchtbare samenwerking uitsluiten.
De stilaan gegroeide, maar vandaag onmiskenbare afstand tussen de universiteit en het kerkinstituut moet ook op een ander terrein duidelijk worden. Op dit ogenblik is het lidmaatschap van de inrichtende overheid van onze universiteiten geheel (UCL) of gedeeltelijk (KU Leuven) voorbehouden aan de bisschoppen, dus aan mannen. Wij vinden dat, wanneer het gaat om instellingen die vanwege de overheid financiering genieten, discriminatie op basis van het geslacht niet langer aanvaardbaar is. Als de kerk blijft bepalen dat vrouwen geen priester of bisschop kunnen worden, moet de inrichtende overheid van onze universiteiten worden afgeschaft. Haar bevoegdheden moeten in dat geval worden overgedragen aan de Raad van Bestuur. Die aanpak staat dicht bij de huidige realiteit, stemt overeen met het rechtsgevoel van een democratische samenleving, en voorkomt nodeloze irritatie. Het is de hoogste tijd om steriele discussies te beëindigen. Zowel over geloof en wetenschap als over de positie van de vrouw hebben de kerk en de universiteit op dit ogenblik sterk verschillende ideeën, die best worden vertaald in een, in alle vriendschap uit te werken, lossere band.
Een lossere band: dat is exact waarvoor wij pleiten. Aan het wederzijdse wantrouwen kan op die manier een einde komen. Maar de kerk en de universiteit nemen geen afscheid van elkaar. Zo kan de aartsbisschop van Mechelen-Brussel grootkanselier blijven van onze beide universiteiten, maar dan in een louter protocollaire rol, die recht doet aan onze wortels en onze traditie. Verder maakt een losmaken van formele banden dat er plotseling, en heel duidelijk, veel ruimte ontstaat. Ruimte voor collega's en studenten die onze universiteit voortaan ook als de hunne kunnen ervaren. Ruimte voor mensen, vaak van vreemde oorsprong, met een andere godsdienstige overtuiging, ruimte ook voor cultuurchristenen, christelijke ongelovigen, atheïsten, zoekers en zwervers. Zij zullen zich beter thuis voelen in een instelling met een christelijke traditie dan in een juridisch strak georganiseerde, expliciet katholieke, universiteit.
Maar hier houdt het verhaal niet op. Het doorknippen van knellende formele banden biedt ook nieuwe kansen voor de opleidingen in theologie en kerkelijk recht. In een vrije universiteit die haar christelijke wortels koestert, kunnen zij hun kerkelijke erkenning behouden. Ze worden dan een bevoorrechte plek om het gesprek tussen kerk en wereld, tussen geloof en wetenschap gaande te houden. Traditionele katholieke universiteiten, die doorgaans slechts over enkele opleidingen in de humane wetenschappen beschikken, bieden die unieke kans niet.
Tenslotte betekenen lossere banden met de kerk helemaal niet dat de kruisbeelden van de muren worden gehaald en van Jezus Christus in ijltempo afscheid moet worden genomen. De aanwezigheid van Christus in onze auditoria laat blijvend zien dat macht, kennis en succes niet het laatste woord hebben, ook niet aan universiteiten die kennis en succes nastreven, en af en toe voor de lokroep van de macht bezwijken. Want maatschappelijk succes is iets anders dan diep geluk.
Onze universiteiten moeten zonder enige reserve vrije universiteiten zijn, die hun wortels niet verloochenen en de boodschap van Christus, zoals ze hier is beschreven, nooit uit het oog verliezen. Ook daarom moeten we eerlijk en moedig genoeg zijn om de structurele banden tussen de kerk en onze universiteiten resoluut los te laten. De geloofwaardigheid van alle betrokkenen kan er alleen maar bij winnen.
Rik Torfs is hoogleraar kerkelijk recht aan de KU Leuven. Philippe Van Parijs is hoogleraar economische en sociale ethiek aan de UCL.
DS, 05-07-2007
Rik Torfs en Philippe Van Parijs vinden dat de tijd gekomen is voor een lossere band tussen hun universiteiten en het kerkinstituut. 'Alleen op die manier kan een einde komen aan het wederzijdse wantrouwen.'
In de kranten staat dat de kerkelijke overheid in Rome overweegt om de UCL en de KU Leuven het predikaat katholiek te ontnemen. Dat zou met bio-ethische problemen te maken hebben. In-vitrofertilisatie. Onderzoek op embryo's. Dingen waar onze universiteiten heel openlijk mee bezig zijn. De vraag is: grijpt het Vaticaan in of niet? Blijft het epitheton katholiek overeind, of spelen onze universiteiten het kwijt? De UCL en de KU Leuven zitten in de verdediging, zoveel is zeker. Dat zorgt voor een nare sfeer, voor behoorlijk wat spanning en onzekerheid. Voor gemengde gevoelens ook, balancerend tussen heimwee en ontvoogding.
Hoeft dat echt? Want misschien is het ogenblik aangebroken om het katholieke karakter van onze universiteiten resoluut vanuit een heel andere invalshoek te bekijken, met aandacht voor een bredere maatschappelijke context, en met voldoende moed om te zien wat er werkelijk aan de hand is. De kerk heeft problemen met de universiteit, maar ook de universiteit heeft het moeilijk met de kerk. Onze universiteiten zijn al geruime tijd niet meer katholiek in de traditionele zin van het woord. Ze zijn niet langer de herauten van de kerkelijke boodschap. Zowel studenten als personeelsleden zijn nu eens christelijk, dan weer ongelovig, soms ook katholiek in de traditionele of zeer traditionele zin, maar iedereen weet dat die laatste groep een minderheid is geworden.
In België bestaat daar een stilzwijgende consensus over. In het buitenland is dat minder helder. Een katholieke universiteit geldt er vaak als een ideologisch gebonden en op een aantal terreinen intellectueel onvrij bastion van de kerk. In een voluit internationaal universitair landschap beantwoordt de term katholiek niet langer aan de werkelijke toestand waarin de UCL en de KU Leuven verkeren. Waarom zouden we dan niet, in goed overleg met het Vaticaan, zelf beslissen om het label katholiek niet langer te behouden? Dan gaat het niet meer om een bitse, soms wat gluiperige strijd over de vraag wie nu een ware katholiek is en wie niet. Dat punt blijft, in volle eerbied voor ieders overtuiging, buiten schot. We verzaken gewoon in overleg met de kerk aan de titel, omdat die optie de eerlijkste is, de minst hypocriete. Dat doen we zonder rancune, zonder dat we onze traditie opgeven of een blijvende intense en vruchtbare samenwerking uitsluiten.
De stilaan gegroeide, maar vandaag onmiskenbare afstand tussen de universiteit en het kerkinstituut moet ook op een ander terrein duidelijk worden. Op dit ogenblik is het lidmaatschap van de inrichtende overheid van onze universiteiten geheel (UCL) of gedeeltelijk (KU Leuven) voorbehouden aan de bisschoppen, dus aan mannen. Wij vinden dat, wanneer het gaat om instellingen die vanwege de overheid financiering genieten, discriminatie op basis van het geslacht niet langer aanvaardbaar is. Als de kerk blijft bepalen dat vrouwen geen priester of bisschop kunnen worden, moet de inrichtende overheid van onze universiteiten worden afgeschaft. Haar bevoegdheden moeten in dat geval worden overgedragen aan de Raad van Bestuur. Die aanpak staat dicht bij de huidige realiteit, stemt overeen met het rechtsgevoel van een democratische samenleving, en voorkomt nodeloze irritatie. Het is de hoogste tijd om steriele discussies te beëindigen. Zowel over geloof en wetenschap als over de positie van de vrouw hebben de kerk en de universiteit op dit ogenblik sterk verschillende ideeën, die best worden vertaald in een, in alle vriendschap uit te werken, lossere band.
Een lossere band: dat is exact waarvoor wij pleiten. Aan het wederzijdse wantrouwen kan op die manier een einde komen. Maar de kerk en de universiteit nemen geen afscheid van elkaar. Zo kan de aartsbisschop van Mechelen-Brussel grootkanselier blijven van onze beide universiteiten, maar dan in een louter protocollaire rol, die recht doet aan onze wortels en onze traditie. Verder maakt een losmaken van formele banden dat er plotseling, en heel duidelijk, veel ruimte ontstaat. Ruimte voor collega's en studenten die onze universiteit voortaan ook als de hunne kunnen ervaren. Ruimte voor mensen, vaak van vreemde oorsprong, met een andere godsdienstige overtuiging, ruimte ook voor cultuurchristenen, christelijke ongelovigen, atheïsten, zoekers en zwervers. Zij zullen zich beter thuis voelen in een instelling met een christelijke traditie dan in een juridisch strak georganiseerde, expliciet katholieke, universiteit.
Maar hier houdt het verhaal niet op. Het doorknippen van knellende formele banden biedt ook nieuwe kansen voor de opleidingen in theologie en kerkelijk recht. In een vrije universiteit die haar christelijke wortels koestert, kunnen zij hun kerkelijke erkenning behouden. Ze worden dan een bevoorrechte plek om het gesprek tussen kerk en wereld, tussen geloof en wetenschap gaande te houden. Traditionele katholieke universiteiten, die doorgaans slechts over enkele opleidingen in de humane wetenschappen beschikken, bieden die unieke kans niet.
Tenslotte betekenen lossere banden met de kerk helemaal niet dat de kruisbeelden van de muren worden gehaald en van Jezus Christus in ijltempo afscheid moet worden genomen. De aanwezigheid van Christus in onze auditoria laat blijvend zien dat macht, kennis en succes niet het laatste woord hebben, ook niet aan universiteiten die kennis en succes nastreven, en af en toe voor de lokroep van de macht bezwijken. Want maatschappelijk succes is iets anders dan diep geluk.
Onze universiteiten moeten zonder enige reserve vrije universiteiten zijn, die hun wortels niet verloochenen en de boodschap van Christus, zoals ze hier is beschreven, nooit uit het oog verliezen. Ook daarom moeten we eerlijk en moedig genoeg zijn om de structurele banden tussen de kerk en onze universiteiten resoluut los te laten. De geloofwaardigheid van alle betrokkenen kan er alleen maar bij winnen.
Rik Torfs is hoogleraar kerkelijk recht aan de KU Leuven. Philippe Van Parijs is hoogleraar economische en sociale ethiek aan de UCL.
DS, 05-07-2007