Barst
8th June 2007, 17:50
Het kleine leven na het grote drama
Don DeLillo, Falling man, London, Picador, 246 blz.
Wat doet de kleine man als hij de Grote Geschiedenis tegenkomt? Don DeLillo zoomt in 'Falling Man' in op ingetogen gebaren en brokjes hoop die de ramp verteerbaar moeten maken. Het resultaat is een intiem boek over '9/11'. Misschien wel het mooiste tot dusver.
Ergens - het boek is dan niet eens halfweg - vertelt het hoofdpersonage Keith aan zijn vrouw dat hij er nu misschien wel klaar voor is. En zij ook. De ramp met de WTC-torens, waaruit Keith net kon ontsnappen, heeft een paar weken geleden hun leven overspoeld. 'We zijn nu eigenlijk klaar', zegt hij, zelf niet in het minst verbaasd over zijn wankel gevoel van half geluk, 'ready to sink into our little lives'.
Daar staat hij dan, die tedere zin waarover je toch drie keer moet nadenken voor je het belang ervan snapt. Teder, zeker in die context. Uitgesproken door een overlever van een aanslag waarmee een millennium zich genadeloos als nieuw heeft aangekondigd. Een overlever die nog amper gearticuleerd krijgt wat hem en de wereld overkomen is. Die vroeger elke dag met zijn vrouw ruzie maakte en daarom ook van haar wegging. Maar op de dag van de ramp stond hij weer bij haar voor de deur. Weg van de wereld, vol verpulverd beton en bloed, met tientallen stukjes glas doorgedrongen tot diep onder zijn huid. De man die op de grote geschiedenis gebotst is - of beter, de geschiedenis op hem - vindt troost in het idee weer samen met zijn ex een leven te hebben. Een klein leven, in de schaduw van de grote torens die zo bruusk verdwenen en nu meer dan ooit aanwezig blijken.
Het is een intiem, gevoelig en dus een vreemd moment voor een boek van de Amerikaanse grootmeester Don DeLillo. Zijn hele schrijversleven al is hij in grote verhalen bezig met thema's die onze tijd vatten: dreiging en terrorisme, en bij uitbreiding met hoe mensen geschiedenis maken en geschiedenis mensen maakt. 'Men live in history as never before. (…) We do history in the morning and change it after lunch', schreef hij in zijn roman Mao II. DeLillo gaat op een bevreemdende manier te werk, niet met magisch-realistische toeters en bellen. Zijn personages dwalen wat af en raken verdwaald in de moderniteit. Of verdwaald in zichzelf, ze lijken soms hun eigen gevoelens niet te kunnen aanraken. Door zijn personages zoekt DeLillo naar de mechanismen achter onze tijd.
Die afstandelijkheid en die grote inzet maakten van DeLillo in het begin vooral een writer's writer, een schrijver wiens roem gestut werd door het literaire ontzag dat collega's en critici voor hem hadden. Maar vooral sinds zijn roman Underworld uit 1997 heeft DeLillo in de VS ook een veel breder publiek aanzien verworven. Zijn nieuwe boek Falling man, waarin Keith de hoofdrol speelt, is sinds het twee weken geleden in de VS uitkwam, een van de best verkopende literaire boeken. Dat is meer dan verdiend.
Als chroniqueur van zijn tijd en als New Yorker die al zo veel over terrorisme schreef, kon DeLillo niet om 9/11 heen. Hij is ook niet de eerste die de aanslagen literair verwerkt. Grote namen als Jonathan Safran Foer, Ian McEwan, Jay McInerney en Claire Messud zijn hem voorgegaan, al speelt het drama bij sommigen op de achtergrond, als een onzichtbare motor. Falling man is door zijn grote ingetogenheid, emotionele subtiliteit en de onderhuidse intelligentie ongetwijfeld een van de beste 9/11-romans tot nog toe.
DeLillo beschrijft geloofwaardig en aangrijpend het drama van Keith in de torens zelf, tijdens de minuten tussen de inslag van het vliegtuig en het instorten. Wanneer Falling man van start gaat, is de eerste toren nog maar net ingestort, de North Tower staat nog recht. Keith loopt versuft over straat, ziet in een waas dingen zonder ze te begrijpen en wordt opgepikt door een vrachtwagenchauffeur. Dan verspringt het verhaal naar drie dagen na de ramp, daarna maakt het steeds grotere sprongen door de maanden en jaren die volgen, afgewisseld met flashbacks.
Drie keer gaat DeLillo terug naar de voorbereidingen voor de terreurdaad, en volgt hij de terroristen. Veel leveren die drie stukken het verhaal niet op: DeLillo komt niet ver in het aftasten van hun drijfveren. Sterker is DeLillo wanneer hij de familie van Keith tekent. Hoe hun eigen kleine drama's zich aan de naweeën van 9/11 vasthaken, tot het grote en het kleine verhaal niet meer erg duidelijk van elkaar gescheiden zijn.
Falling man heeft geen grootse verklaringen voor wat er gebeurde op de dag dat het WTC zich ongewild tot Ground Zero omdoopte. Dat is er net zo mooi aan. Het ademt niet alleen het onzegbare, het onvatbare. Het toont ook de troost van de kleine levens die meteen weer achter de grote drama's tevoorschijn komen - al worden ze anders geleid dan vroeger. Ook de schok van de grote ramp gaat over, daarna wordt het verdriet weer anders, en verandert de angst van gezicht. Met die dubbelzinnigheid - want de dingen blijken tegelijk betekenisloos en vol hoop - raakt Don DeLillo een authentieke kern. Misschien wel de kern van 9/11. Intrigerend genoeg geeft hij betekenis aan het drama van 9/11, terwijl hij in dit boek tegelijk toont hoe ongrijpbaar dat drama is, en hoe onaanraakbaar.
Net nu hij van de geschiedenis bijna gelijk krijgt als heraut van het alomvattende en onvermijdelijke terrorisme, verandert DeLillo van houding. In Falling man toont hij zich geen profeet van de terroristische Apocalyps. Wel een zoeker naar betekenissen, en naar hoe een leven te leiden waar met wijkende betekenissen toch een haardvuur brandt.
Het onvatbare van wat gebeurde op 9/11, ligt helemaal in het verlengde van de nog meer letterlijke betekenisloosheid waarmee Don DeLillo in vroegere boeken al ons moderne leven getekend vond. In veel situaties in Falling man komt naar voren hoe dingen hun naam verliezen, en zo hun betekenis. Keiths vrouw Lianne loopt over straat, voelt zich plots vervreemd van haar omgeving, denkt aan een Alzheimerpatiënt en hoe die zich ook van de ene seconde op de andere losgemaakt moet voelen van haar omgeving, 'the breathless moment when things fall away, streets, names, alle sense of direction and location, every fixed grid of memory'. In die zin is 9/11 een archetypische, allerminst nieuwe ervaring, hoogstens een ongeëvenaard dramatisch kader voor een eeuwenoud sentiment. Dat blijkt al in de allereerste, heel mooie, zin van dit boek. De eerste toren is nog niet ingestort maar de straat waar Keith doorloopt, heeft haar betekenis al verloren. 'It was not a street anymore but a world, a time and space of falling ash and near night.'
Merkwaardig toch om te beseffen hoe we twintig jaar geleden, als 9/11 toen was gebeurd, allerlei sociologische, historische en economische verklaringen hadden gekregen. Grote Verhalen die alles zouden plaatsen met de hulp van evoluties en trends. Terwijl nu, in het nieuwe millennium, schrijvers als DeLillo meer zin en betekenis zoeken in het individuele, het intieme. Angst is daarbij steeds de meest diepe drijver. De angst om als Moslim niet voor vol aangezien te worden door de westerse wereld. De angst van een vrouw om haar familie te verliezen. De angst van een man om geen echte zin meer te vinden en ten onder te gaan in oppervlakkige leegte. Die persoonlijke drijfveren legt DeLillo in Falling man bijzonder sterk bloot. Of beter gezegd: hij toont ze in tientallen details. In kinderen die de hemel afspeuren naar nieuwe vliegtuigen. In een Europeaan die scheldt op de politieke machtsdrang van de Verenigde Staten. In politieagenten die door de ravage naar de ramp lopen en toch hun hand op hun wapen houden om controle te houden. DeLillo is indrukwekkend in dat soort details.
DeLillo verklaart acties en reacties niet analytisch, hij laat subtiel zien wat ze waard zijn door te tonen hoe mensen handelen, op een persoonlijke manier, onbewust en los van grote verhalen, in de context van hun heel anekdotische leven. Die sterke gevoeligheid voor kleine dingen in het enorme verhaal van 9/11 is de grootste verdienste van Falling man. Net als zijn personages is de schrijver, ironisch genoeg met een boek over een zo nabij en alomvattend drama, afgedaald tot de kleine levens die het grote bestaan vormen. Een meesterlijke afdaling is het.
DSL, 08-06-2007
Don DeLillo, Falling man, London, Picador, 246 blz.
Wat doet de kleine man als hij de Grote Geschiedenis tegenkomt? Don DeLillo zoomt in 'Falling Man' in op ingetogen gebaren en brokjes hoop die de ramp verteerbaar moeten maken. Het resultaat is een intiem boek over '9/11'. Misschien wel het mooiste tot dusver.
Ergens - het boek is dan niet eens halfweg - vertelt het hoofdpersonage Keith aan zijn vrouw dat hij er nu misschien wel klaar voor is. En zij ook. De ramp met de WTC-torens, waaruit Keith net kon ontsnappen, heeft een paar weken geleden hun leven overspoeld. 'We zijn nu eigenlijk klaar', zegt hij, zelf niet in het minst verbaasd over zijn wankel gevoel van half geluk, 'ready to sink into our little lives'.
Daar staat hij dan, die tedere zin waarover je toch drie keer moet nadenken voor je het belang ervan snapt. Teder, zeker in die context. Uitgesproken door een overlever van een aanslag waarmee een millennium zich genadeloos als nieuw heeft aangekondigd. Een overlever die nog amper gearticuleerd krijgt wat hem en de wereld overkomen is. Die vroeger elke dag met zijn vrouw ruzie maakte en daarom ook van haar wegging. Maar op de dag van de ramp stond hij weer bij haar voor de deur. Weg van de wereld, vol verpulverd beton en bloed, met tientallen stukjes glas doorgedrongen tot diep onder zijn huid. De man die op de grote geschiedenis gebotst is - of beter, de geschiedenis op hem - vindt troost in het idee weer samen met zijn ex een leven te hebben. Een klein leven, in de schaduw van de grote torens die zo bruusk verdwenen en nu meer dan ooit aanwezig blijken.
Het is een intiem, gevoelig en dus een vreemd moment voor een boek van de Amerikaanse grootmeester Don DeLillo. Zijn hele schrijversleven al is hij in grote verhalen bezig met thema's die onze tijd vatten: dreiging en terrorisme, en bij uitbreiding met hoe mensen geschiedenis maken en geschiedenis mensen maakt. 'Men live in history as never before. (…) We do history in the morning and change it after lunch', schreef hij in zijn roman Mao II. DeLillo gaat op een bevreemdende manier te werk, niet met magisch-realistische toeters en bellen. Zijn personages dwalen wat af en raken verdwaald in de moderniteit. Of verdwaald in zichzelf, ze lijken soms hun eigen gevoelens niet te kunnen aanraken. Door zijn personages zoekt DeLillo naar de mechanismen achter onze tijd.
Die afstandelijkheid en die grote inzet maakten van DeLillo in het begin vooral een writer's writer, een schrijver wiens roem gestut werd door het literaire ontzag dat collega's en critici voor hem hadden. Maar vooral sinds zijn roman Underworld uit 1997 heeft DeLillo in de VS ook een veel breder publiek aanzien verworven. Zijn nieuwe boek Falling man, waarin Keith de hoofdrol speelt, is sinds het twee weken geleden in de VS uitkwam, een van de best verkopende literaire boeken. Dat is meer dan verdiend.
Als chroniqueur van zijn tijd en als New Yorker die al zo veel over terrorisme schreef, kon DeLillo niet om 9/11 heen. Hij is ook niet de eerste die de aanslagen literair verwerkt. Grote namen als Jonathan Safran Foer, Ian McEwan, Jay McInerney en Claire Messud zijn hem voorgegaan, al speelt het drama bij sommigen op de achtergrond, als een onzichtbare motor. Falling man is door zijn grote ingetogenheid, emotionele subtiliteit en de onderhuidse intelligentie ongetwijfeld een van de beste 9/11-romans tot nog toe.
DeLillo beschrijft geloofwaardig en aangrijpend het drama van Keith in de torens zelf, tijdens de minuten tussen de inslag van het vliegtuig en het instorten. Wanneer Falling man van start gaat, is de eerste toren nog maar net ingestort, de North Tower staat nog recht. Keith loopt versuft over straat, ziet in een waas dingen zonder ze te begrijpen en wordt opgepikt door een vrachtwagenchauffeur. Dan verspringt het verhaal naar drie dagen na de ramp, daarna maakt het steeds grotere sprongen door de maanden en jaren die volgen, afgewisseld met flashbacks.
Drie keer gaat DeLillo terug naar de voorbereidingen voor de terreurdaad, en volgt hij de terroristen. Veel leveren die drie stukken het verhaal niet op: DeLillo komt niet ver in het aftasten van hun drijfveren. Sterker is DeLillo wanneer hij de familie van Keith tekent. Hoe hun eigen kleine drama's zich aan de naweeën van 9/11 vasthaken, tot het grote en het kleine verhaal niet meer erg duidelijk van elkaar gescheiden zijn.
Falling man heeft geen grootse verklaringen voor wat er gebeurde op de dag dat het WTC zich ongewild tot Ground Zero omdoopte. Dat is er net zo mooi aan. Het ademt niet alleen het onzegbare, het onvatbare. Het toont ook de troost van de kleine levens die meteen weer achter de grote drama's tevoorschijn komen - al worden ze anders geleid dan vroeger. Ook de schok van de grote ramp gaat over, daarna wordt het verdriet weer anders, en verandert de angst van gezicht. Met die dubbelzinnigheid - want de dingen blijken tegelijk betekenisloos en vol hoop - raakt Don DeLillo een authentieke kern. Misschien wel de kern van 9/11. Intrigerend genoeg geeft hij betekenis aan het drama van 9/11, terwijl hij in dit boek tegelijk toont hoe ongrijpbaar dat drama is, en hoe onaanraakbaar.
Net nu hij van de geschiedenis bijna gelijk krijgt als heraut van het alomvattende en onvermijdelijke terrorisme, verandert DeLillo van houding. In Falling man toont hij zich geen profeet van de terroristische Apocalyps. Wel een zoeker naar betekenissen, en naar hoe een leven te leiden waar met wijkende betekenissen toch een haardvuur brandt.
Het onvatbare van wat gebeurde op 9/11, ligt helemaal in het verlengde van de nog meer letterlijke betekenisloosheid waarmee Don DeLillo in vroegere boeken al ons moderne leven getekend vond. In veel situaties in Falling man komt naar voren hoe dingen hun naam verliezen, en zo hun betekenis. Keiths vrouw Lianne loopt over straat, voelt zich plots vervreemd van haar omgeving, denkt aan een Alzheimerpatiënt en hoe die zich ook van de ene seconde op de andere losgemaakt moet voelen van haar omgeving, 'the breathless moment when things fall away, streets, names, alle sense of direction and location, every fixed grid of memory'. In die zin is 9/11 een archetypische, allerminst nieuwe ervaring, hoogstens een ongeëvenaard dramatisch kader voor een eeuwenoud sentiment. Dat blijkt al in de allereerste, heel mooie, zin van dit boek. De eerste toren is nog niet ingestort maar de straat waar Keith doorloopt, heeft haar betekenis al verloren. 'It was not a street anymore but a world, a time and space of falling ash and near night.'
Merkwaardig toch om te beseffen hoe we twintig jaar geleden, als 9/11 toen was gebeurd, allerlei sociologische, historische en economische verklaringen hadden gekregen. Grote Verhalen die alles zouden plaatsen met de hulp van evoluties en trends. Terwijl nu, in het nieuwe millennium, schrijvers als DeLillo meer zin en betekenis zoeken in het individuele, het intieme. Angst is daarbij steeds de meest diepe drijver. De angst om als Moslim niet voor vol aangezien te worden door de westerse wereld. De angst van een vrouw om haar familie te verliezen. De angst van een man om geen echte zin meer te vinden en ten onder te gaan in oppervlakkige leegte. Die persoonlijke drijfveren legt DeLillo in Falling man bijzonder sterk bloot. Of beter gezegd: hij toont ze in tientallen details. In kinderen die de hemel afspeuren naar nieuwe vliegtuigen. In een Europeaan die scheldt op de politieke machtsdrang van de Verenigde Staten. In politieagenten die door de ravage naar de ramp lopen en toch hun hand op hun wapen houden om controle te houden. DeLillo is indrukwekkend in dat soort details.
DeLillo verklaart acties en reacties niet analytisch, hij laat subtiel zien wat ze waard zijn door te tonen hoe mensen handelen, op een persoonlijke manier, onbewust en los van grote verhalen, in de context van hun heel anekdotische leven. Die sterke gevoeligheid voor kleine dingen in het enorme verhaal van 9/11 is de grootste verdienste van Falling man. Net als zijn personages is de schrijver, ironisch genoeg met een boek over een zo nabij en alomvattend drama, afgedaald tot de kleine levens die het grote bestaan vormen. Een meesterlijke afdaling is het.
DSL, 08-06-2007