Barst
21st April 2005, 02:35
De Frut, ons moeilijk lief
In 't Stad staat ze nog altijd bekend als 'de rechtse krant van Linkeroever', maar dat is de 'Gazet van Antwerpen' al lang niet meer. De jongste weken veranderde de Frut zelfs opvallend van koers. Het verhaal achter de nieuwe politiek van de Gazet. Inclusief complotten.
Antwerpen & zijn Gazet: ze hebben altijd een moeilijke relatie gehad. De Antwerpenaars hebben de Frut nooit massaal tegen de borst gedrukt - toch niet zoals de Limburgers dat deden met Het Belang van Limburg. Maar een band is er, zeker weten. Dat komt gedeeltelijk omdat de Frut de enig overgebleven krant is in 't Stad. Het Handelsblad, De Volksgazet, La Metropole, Le Matin... allemaal verdwenen. En De Nieuwe Gazet is gewoon de Antwerpse editie van Het Laatste Nieuws. Maar, nogmaals, het is een moeilijk lief, die Frut.
Laten we een anekdote opdiepen. Ze komt van Patrick Janssens. De dag dat het nieuwe bestuurscollege werd voorgesteld na de Visa-affaire, publiceerde de Gazet van Antwerpen net als De Nieuwe Gazet archieffoto's van de kersverse schepenen op haar voorpagina. In De Nieuwe Gazet lachte iedereen, in de Gazet van Antwerpen keek iedereen sip.
Toeval? Nee, betoogde Janssens. Integendeel zelfs, het zei álles over de manier waarop de Frut over de Antwerpse politiek berichtte. In geen enkele krant wordt de regenboogcoalitie van 't Stad zo hard aangepakt.
Dat vindt ook Tom Naegels, oud-columnist van GvA. 'De invloed van de Gazet van Antwerpen op de politiek in Antwerpen is groot: ze bepaalt voor een stuk de agenda. Het is de GvA die is blijven hameren op het probleem van sluikstorters tot de politici in actie schoten en de crisissen die de afgelopen jaren door het schepencollege raasden, kwamen er stuk voor stuk na artikels in de Gazet.' De Frut was voor iedereen kritisch: zowel voor het stadsbestuur als voor het Blok. En zo hoorde het.
En toch schortte er tot voor kort iets aan die Gazet - dat kon zelfs een blinde zien. Nee, het gaat niet over de vlijmscherpe commentaarstukken van Roger Van Houtte. En ook niet over de in Vaticaans wijwater gedrenkte artikels van Jos Vranckx. Maar wel over de toon, de keuze van onderwerpen, de onderbuik van die krant: de Frut leek zo verzuurd als wat. Pagina's vol misdaden en handtassendiefstallen... 'Antwerpen leek Chicago wel', zei de huidige hoofdredacteur, Luc Rademakers een paar maanden geleden in z'n eigen krant. 'Als je zo'n krant krijgt bij het ontbijt, is heel je dag om zeep voor je aan pagina twaalf bent. Maar op die manier beïnvloed je ook het denken van de mensen. Vooral van oudere lezers, die niet zo vaak buitenkomen en minder sociale contacten hebben. Zij raken ervan overtuigd dat het allemaal gangsters zijn daarbuiten, want "mijn krant zegt dat".'
Vrij vertaald: in de Gazet Van Antwerpen vond de verongelijkte VB-kiezer zijn Grote Gelijk. En zo merkwaardig was dat nu ook weer niet: een groot deel van de lezers van de Frut stemde bruin. Daarom verbaasde het zo dat de Gazet de laatste maanden haar politiek veranderde - bijna geruisloos.
De Antwerpse Pravda
Dit verhaal begint in de lente van 1981. Toenmalig Humo-redacteur Leo de Haes schreef een artikelenreeks over de Gazet van Antwerpen. Er kwam zo veel ongenoegen naar boven dat hij er zelfs een boek over schreef: 'Een rechtse krant van de Linkeroever'. Zelfs nu, meer dan twintig jaar later, blijft die titel tot de verbeelding spreken.
De Haes: 'De huidige hoofdredacteur Luc Rademakers heeft mij meteen na zijn aanstelling gevraagd wat dat boek precies inhield. Hij zei dat de krant nog altijd kampte met dat imago van een 'rechtse krant van Linkeroever' en dat veel mensen de Gazet nog steeds zo noemen. Ik heb hem dan een exemplaar cadeau gedaan. Ik weet niet of hij het intussen gelezen heeft.'
'Dat heb ik zeker gedaan', zegt Rademakers. 'En eerlijk gezegd: ik wist niet wat ik las. Het leek geen boek van twintig jaar geleden, maar van tweehonderd jaar geleden.'
De Haes schetst inderdaad een hallucinant beeld van de Gazet. De 'Pravda van Linkeroever' was toentertijd een streng katholiek en extreem-rechts bolwerk. Bevolkt door oud VMO'ers, redacteurs die ook bij Were Di-tijdschrift Dietsland-Europa schreven en vage extreem-rechtse figuren. Vermeende Mariaverschijningen, een jubilerend tante-nonneke of een honderdjarige nonkel-missionaris kregen steevast de ruimte waar ze volgens de toenmalige hoofdredacteur Louis Meerts recht op hadden: een halve pagina. En liefst een hele. Medewerkers van de BRT waren de mestkevers van 'De Rode Burcht'. En intussen onderhield de Gazet rechtstreekse banden met Opus Dei en andere spekpaters.
'Het is de krant van de chagrijnige, verongelijkte Vlaamse katholiek', besloot De Haes. Een zin die vandaag verrassend actueel in de oren klinkt. Is er dan niets veranderd, daar op de Linkeroever?
O ja, toch wel. Eigenlijk: alles. Of beter: bijna alles. Want de Gazet heeft altijd al een gespleten redactie gehad. Zelfs in de tijd van De Haes waren er medewerkers die het moeilijk hadden met de toenmalige extreem-rechtse koers van de krant. Zonder hen had De Haes nooit voldoende materiaal kunnen verzamelen om zijn artikelenreeks in Humo en zijn latere boek te stofferen.
'En toch kan je de redactie van toen in geen honderd jaar vergelijken met nu', vertelt De Haes. De tijden dat een belangrijk deel van de GvA-redactieleden uit 'zwarte', extreem-rechtse VMO-families stamde, ligt al lang achter de rug. En van de rooms-katholieke, aan Opus Dei gewijde sfeer blijven alleen twee Mariabeelden op de redactie over.
'Vooral onder het bewind van Lou De Clerck is er veel veranderd', zegt De Haes. 'Hij heeft de band met het Vlaams Blok systematisch proberen door te knippen: hij gooide extreem-rechtse figuren als Paul Beliën (extreem-rechts ideoloog en echtgenoot van Alexandra Colen, nvdr.) eruit. Ik herinner mij ook dat er iemand op de eerste Zwarte Zondag in 1991 riep: "We hebben gewonnen! We hebben gewonnen!" De man werd prompt ontslagen.' Daarnaast verbood De Clerck GvA-journalisten om nog langer voor 't Pallieterke te schrijven.
Maar achteraf bleek toch vooral 1996 een scharnierjaar. Dat jaar ging de uitgever van de Gazet van Antwerpen, De Vlijt, failliet. De Limburgse mediagroep Concentra nam de Frut over en hield grote schoonmaak: de hele oude garde werd op vervroegd pensioen gestuurd. Er kwamen heel wat nieuwe mensen. En opvallend: daar zaten veel vrijzinnigen en ongetrouwde samenwonenden tussen- iets wat vroeger ondenkbaar geweest zou zijn.
Maar waar komt dat zure imago dan vandaan? Volgens ingewijden is dat op conto te schrijven van één man: Luc Van Loon, een oud-sportjournalist en ex-schrijver van 't Pallieterke, die in 1996 hoofdredacteur werd.
Een GvA-journalist zegt: 'De inhoudelijke lijn van Van Loon was: negatieve stukken schrijven. Het was bekend dat hij niet veel op had met politici. Van Loon deinsde er ook niet voor terug om informatie verkregen van het Vlaams Blok klakkeloos te publiceren. Het beste voorbeeld is het verhaal van Chantal Pauwels en haar OCMW-huis: achteraf bleek dat één grote luchtbel te zijn. Op de redactie bestond daar groot ongenoegen over, maar de lezer merkte daar natuurlijk niets van.'
Tom Naegels maakte eind jaren negentig kennis met Van Loon, toen hij als onbekende twintiger zijn eerste columns begon te schrijven voor Gazet van Antwerpen. Voldoende om zich te lanceren, maar de liefde bleek van korte duur. 'Van Loon heeft mij buiten gesmeten, ja. Misschien ook wel terecht', zegt Naegels. 'Naar aanleiding van 11 juli had ik een column geschreven over het Vlaamse nationalisme. De hoofdredactie wou die niet publiceren omdat de inhoud niet strookte met de redactionele lijn. Jong en wild als ik was heb ik die column daarop aangeboden aan De Morgen, die 'm wel gepubliceerd heeft. Dat 'verraad' betekende het einde van mijn columns bij Gazet van Antwerpen.'
Op de redactie horen we een ander verhaal. 'Het had zeker niet alleen met die column te maken. Naegels is door Van Loon aan de deur gezet omdat hij volgens hem niet beantwoordde aan de christelijke, Vlaamse lijn van de krant. Zijn columns konden gewoon niet door de beugel.'
Op Linkeroever zwol inmiddels het ongenoegen over het beleid van Van Loon. Niet alleen over de inhoudelijke lijn, maar ook over zijn persoonlijke aanpak. Van Loon voerde een schrikbewind, zeggen mensen die het kunnen weten. Redacteurs werden op de redactie uitgekafferd, gekleineerd en vernederd.
Van Loon: 'Leugens! Zoals elke hoofdredacteur evalueerde ik de krant en was ik weleens ontevreden. Maar ik zweer u: ik had met niemand een probleem op de redactie. En dat de stukken negatief moesten zijn, klopt al evenmin. Het initiatief van de commentaarstukken werd altijd geleverd door de commentaarschrijvers zelf. Ik las de commentaren wel na. Misschien dat ik ooit een paar komma's verplaatst heb, maar dat was hoogst uitzonderlijk. En voor de rest: ja, het klopt dat ik vond dat je het Vlaams Blok niet kon doodzwijgen. Als ik vond dat het Blok gelijk had - bijvoorbeeld over de bobkes op de Meir die weg moesten- dan moest dat geschreven kunnen worden. Maar dat is iets helemaal anders dan Blok-sympathieën hebben. Ik daag u uit om één artikel van die strekking te vinden.'
De problemen escaleerden. 'Op den duur had Van Loon met zowat iedereen een probleem. Er moest iets gebeuren. De toestand was onhoudbaar.'
De directie van Concentra bood Van Loon een andere job aan. Een elegante uitweg, leek het. Maar Van Loon zag dat niet zo. 'In mijn contract stond dat ik tot eind 2004 hoofdredacteur zou zijn. In 2005 zou ik de nieuwe hoofdredacteur begeleiden. Plots zei men mij: "Zou je geen stap opzijzetten?" Ik kreeg een nieuw contract maar mocht geen hoofdredacteur meer zijn, ik moest in Hasselt gaan werken, kreeg geen eigen bureau meer... Enfin, het kwam erop neer dat ik verbannen werd van de redactie. Ik heb het contract geweigerd.'
Een paar dagen na zijn ontslag bij Concentra werd Van Loon bij Het Laatste Nieuws opgevist. Hij is daar nu verantwoordelijk voor de regiopagina's. Toeval? Misschien.
Wraak!
Het vervolg van dit verhaal is typisch Antwerps. Maar daarvoor moeten we eerst in het Antwerpse mediawereldje afdalen, een zonder meer fascinerend universum. In het centrum staat de Gazet van Antwerpen. Maar daaromheen cirkelen een aantal blaadjes, meestal van extreem-rechts allooi. Niet zelden zijn het toevluchtsoorden voor uitgerangeerde journalisten van de Frut. Het bekendste is natuurlijk 't Pallieterke. Maar het merkwaardigste is zonder twijfel de faxkrant 't Scheldt. De ondertitel van 't Scheldt - 'de enige krant zonder gatlikjournalistiek' - zegt veel over het niveau van de publicatie: het is op z'n zachtst gezegd niet de meest betrouwbare bron.
Laat het nu net dit medium zijn dat Van Loon gebruikte om er een merkwaardige theorie te ontvouwen: hij zou het slachtoffer geworden zijn van een links complot. Steve Stevaert, die al jarenlang bevriend is met Concentra-bestuurder Ernest Bujok, zou aangedrongen hebben op het ontslag van Van Loon en commentaarschrijver Roger Van Houtte. En hij zou ook een motief gehad hebben: hij was not amused over de zure toon van de Gazet. Meer bepaald zou hij problemen gehad hebben met de berichtgeving over een onkostennota en zijn voorstel om een barbecue te houden op de Leien. Een andere anekdote die Stevaerts inbreng bij het ontslag van Van Loon moet staven, is de ontmoeting van Roger Van Houtte met de SP.A-voorzitter op de boekenbeurs, naar aanleiding van de presentatie van Koken met Steve. Daar zouden toen harde woorden gevallen zijn, waarbij Stevaert op een bepaald moment Van Houtte zou hebben gewaarschuwd: 'Je kan beter oppassen, want er staat van alles te gebeuren bij de Gazet.'
Zoveel maanden later blijft Van Loon zweren bij de complottheorie. 'Ik kan alles zwart op wit bewijzen. Nee, die bewijzen kan ik u niet tonen, want ik heb een rechtszaak lopen tegen de Gazet. Dat is dus strafbaar.'
Ingewijden hebben serieuze twijfels bij de complottheorie van Van Loon. Een GvA-journalist: 'De verzuchtingen van Stevaert of "de berichtgeving niet wat minder zuur kon" zal weleens ter sprake gekomen zijn op een directievergadering. Maar dat is dan ook alles. Hij is ook niet dom, hè? Nee, ik geloof geen barst van al de verhaaltjes van Van Loon. Ik ken niemand op de Gazet die druk ondervonden heeft. Het is, vrees ik, allemaal persoonlijke rancune.'
Luc Van Loon: (spottend lachje) 'Waarom zou ik die complottheorie verzonnen hebben? Weet u wat het echte probleem is? 2006 wordt, zoals u weet, een belangrijk jaar voor Antwerpen. Wel, ik was niet van plan om als tamboer-majoor voorop te lopen in de verkiezingsfanfare van Patrick Janssens. Dáár hadden ze het in Limburg moeilijk mee. Ik wil trouwens voor geen enkele partij de tamboer-majoor spelen. Ik ben een journalist, geen ideoloog. Maar wat ik veel erger vind dan mijn ontslag is de degradatie van Roger Van Houtte. Zo'n goed journalist met zo'n fantastische pen! Het getuigt van lafheid dat de redactie dat allemaal heeft laten gebeuren.'
De 'degradatie' van commentaarschrijver Van Houtte wordt in bepaalde rechtse kringen aangehaald als hét voorbeeld van hoe meedogenloos dat Linkse Juk wel is. Wat is er gebeurd? Na het ontslag van Van Loon verloor Van Houtte zijn dagelijkse commentaarstuk. Nu mag hij nog maar één keer per week zijn licht laten schijnen over de Antwerpse actualiteit. En voor de rest moet hij zich bezighouden met de wereldpolitiek, hoewel hij zich daar in het verleden altijd ver van hield. Van Houtte zou zich dat 'persoonlijk erg aangetrokken hebben en een teruggetrokken bestaan leiden op de redactie'. De hoofdredactie ontkent met klem dat Van Houtte opzijgeschoven is. 'Integendeel. We vonden het alleen geen goed idee dat de Antwerpse commentaar elke dag door dezelfde persoon geschreven werd. Maar in ruil heeft Roger er heel wat bevoegdheden bij gekregen.' Einde verhaal.
Hocus-pocus!
Inmiddels barstte op de redactie de strijd los voor de opvolging van Van Loon. Een insider: 'Er waren vier groepen, die allemaal hun kandidaat naar voren schoven. Toen dat ter ore kwam van de directie, besliste die meteen om een buitenstaander aan te stellen. Zo niet waren er hoe dan ook drie clans met lege handen achtergebleven.'
Die buitenstaander werd Luc Rademakers, hoofdredacteur van Metro. Complete verrassing op de Gazet. 'Luc wie? 'Metro, dat is toch dat gratis ding?' Maar vooral zijn persoonlijk curriculum deed de wenkbrauwen fronsen. Rademakers had op de goddeloze VUB gestudeerd, woonde in de regio Leuven en sprak Frans met zijn vrouw. Gefündeness Fressen voor 't Scheldt: Kan u het zich voorstellen dat de hoofdredacteur van Le Soir zou bekennen thuis Nederlands te spreken? Die man pleegt daarmee zelfmoord.'
De stemmingmakerij veranderde niet toen de nieuwe grote man de koers van de Frut wijzigde. 'Ik had daar een reden voor', zegt Rademakers. 'Problemen moeten natuurlijk aangeklaagd worden, maar er was geen enkele reden voor zoveel pessimisme en negativisme. Ik heb dat besproken met de redactie. Bleek dat niemand achter die lijn stond.' De zure Gazet werd onder leiding van Rademakers een moderne krant.
Langzaamaan won de nieuwe hoofdredacteur de sympathie van de redactie. En van de lezers. Tom Naegels: 'Commentaarschrijvers als Paul Geudens en Roger Van Houtte blijven uiteraard conservatieve schrijvers, maar daar is niets verkeerd mee. Het was vooral de gecrispeerde ondertoon van bepaalde artikels die niet strookte met de rest van de krant en die is de laatste maanden verdwenen.'
Eén man kan alvast niet lachen met de nieuwe koers van de Gazet: Luc Van Loon. 'Dit is het ultieme bewijs dat de complottheorie klopt. De Gazet is nu een Metro geworden waarvoor je moet betalen. Alles wat de socialisten doen, is mooi en goed. Het is een kritiekloze krant geworden. Het is trouwens geen toeval dat een aantal commentaarschrijvers uit die hoek komen. Wim Daeninck heeft voor de SP.A in de districtsraad gezeten. Toegegeven: onder mijn bewind was Daeninck eindredacteur. Maar ik zou het nooit toegestaan hebben dat hij commentaarstukken zou schrijven. Nooit! Schandalig! Nog een voorbeeld: het Bal van de Burgemeester krijgt in de Gazet een hele bladzijde. Toen ik hoofdredacteur was, was dat een foto waard geweest. Nee, de Frut is een socialistische krant geworden.'
De uithaal van Van Loon vertoont merkwaardige parallellen met het discours van 't Scheldt. De laatste weken deelt de faxkrant de ene schimpscheut na de andere uit aan Rademakers en de Gazet. Of om hun woordenschat te gebruiken: aan 'Der Roter Sturmer'. Van Loon en Van Houtte worden er als ware verzetshelden afgebeeld. Nogmaals: 't Scheldt is geen betrouwbare bron. En de bewering dat de Gazet van Antwerpen een linkse krant is geworden is te gek om los te lopen. Maar toch is het interessant om te lezen: het toont aan dat men in bepaalde extreem-rechtse kringen stilaan zenuwachtig begint te worden van de nieuwe GvA-koers.
Een insider: 'Het Vlaams Belang is zeer ongelukkig met de gang van zaken op de Gazet van Antwerpen. Ze hadden contacten met elkaar en die zijn nu verbroken. Met de verkiezingen van 2006 komt dat zeer ongelegen. Het enige gedrukte orgaan waar ze nog op kunnen rekenen is 't Pallieterke. Het is bijvoorbeeld tekenend dat niemand van de huidige generatie GvA-medewerkers nog voor 't Pallieterke schrijft. Onder Van Loon was de binding met uiterst-rechtse krachten iets nadrukkelijker aanwezig. Van Loon had zelf ooit voor 't Pallieterke geschreven en duldde wellicht dat GvA-journalisten hetzelfde deden of op zijn minst informatie doorgaven - vooral dan als er weer eens een stuk met een rechtse inslag was gesneuveld op de redactievergadering. Dat betekent ook dat 't Pallieterke nu minder goed ingelicht is.'
Het kopstuk van het VB, Filip Dewinter, nuanceert. 'Ik geef toe dat wij even het ergste gevreesd hebben. Zeker na de wissel Van Loon-Rademakers. Er zijn inderdaad grote verschuivingen gebeurd, maar ik kan niet beweren dat onze partij sindsdien anders wordt behandeld. We komen nog steeds evenveel aan bod, zowel in de berichtgeving als met interviews en zelfs vrije tribunes. Dat gebeurt allemaal op een neutrale en objectieve manier. Alleen in de commentaarstukken zijn de redacteurs iets kritischer voor het VB, maar dat is het goed recht van elke redactie.'
Dewinter hoor je dus niet klagen over de nieuwe redactionele lijn. Of beter: niet in het openbaar. Hij is sluw genoeg om te beseffen dat het voor een politicus een netelige kwestie is om zich uit te spreken over dergelijke zaken. 'Andere kranten behandelen ons agressiever en zelfs destructiever. Gazet van Antwerpen is daar heel neutraal en objectief in. Ze kan ook niet anders. Veel van haar lezers zijn onze kiezers.'
Minder een zaak van het voorbije jaar, maar eerder een evolutie van de afgelopen tien jaar, is de vernauwde toegang van de partij tot de krant. 'Primeurs en nieuws worden uiteraard niet geweigerd, dat doet geen enkele krant', zegt Dewinter. 'Maar ik kan niet ontkennen dat het aantal mensen bij wie we ons ei kwijt konden, aanzienlijk is afgenomen. Sommigen van die vroegere journalisten werken nu overigens voor ons, zoals Kamerlid Guido Tastenhoye.'
Wat nog meer steekt bij het VB, is het advertentiebeleid van de krant. Sinds het Vlaams Blok veroordeeld werd wegens racisme, komt er geen reclame meer in de krant. 'Na onze naamsverandering is daar geen verandering in gekomen.' Dewinter heeft er alle vertrouwen in dat hij de uitgever in toekomstige gesprekken nog zal kunnen overtuigen om toch advertenties toe te staan. 'De aankomende gemeenteraadsverkiezingen zullen de druk verhogen. Tenslotte is dat niet alleen voor ons een serieuze streep door de rekening, maar ook voor de financiële kas van de krant.'
En hoe moet het nu verder met de Gazet? Rademakers wil doorgaan op de ingeslagen weg: de redactie volgt, de verkoopcijfers stijgen lichtjes, dus... Maar de oude droom om een krant voor alle Antwerpenaars te maken blijft veraf. Daarvoor is het een moeilijke en te gespleten stad. Tom Naegels. 'Op dit moment zie ik de krant nog niet scoren bij de linkse tweeverdieners of de artistieke commune, ook al sponsort ze de laatste jaren heel prominent alle culturele activiteiten zoals Zuiderzinnen. Daarvoor heeft ze in die kringen nog een te rechts imago. Het blijft toch de krant van de oudere autochtoon.'
'Ik zal eerlijk zijn', zegt Luc Rademakers. 'Ik ben blij met al die VB-lezers. Het zou commercieel nogal dom zijn om iets anders te zeggen, maar ik meen dat ook: ik maak ook voor hen een krant. En wat die stemmingmakerij in 't Scheldt betreft: ik vind dat ongelofelijk amusant. Het bewijst dat de Gazet er nog altijd toe doet. Het tegendeel - dat niemand zou praten over de Gazet: dát zou mij pas zorgen baren.'
Stijn Tormans, Hannes Cattebeke, Knack, 20-04-2005
In 't Stad staat ze nog altijd bekend als 'de rechtse krant van Linkeroever', maar dat is de 'Gazet van Antwerpen' al lang niet meer. De jongste weken veranderde de Frut zelfs opvallend van koers. Het verhaal achter de nieuwe politiek van de Gazet. Inclusief complotten.
Antwerpen & zijn Gazet: ze hebben altijd een moeilijke relatie gehad. De Antwerpenaars hebben de Frut nooit massaal tegen de borst gedrukt - toch niet zoals de Limburgers dat deden met Het Belang van Limburg. Maar een band is er, zeker weten. Dat komt gedeeltelijk omdat de Frut de enig overgebleven krant is in 't Stad. Het Handelsblad, De Volksgazet, La Metropole, Le Matin... allemaal verdwenen. En De Nieuwe Gazet is gewoon de Antwerpse editie van Het Laatste Nieuws. Maar, nogmaals, het is een moeilijk lief, die Frut.
Laten we een anekdote opdiepen. Ze komt van Patrick Janssens. De dag dat het nieuwe bestuurscollege werd voorgesteld na de Visa-affaire, publiceerde de Gazet van Antwerpen net als De Nieuwe Gazet archieffoto's van de kersverse schepenen op haar voorpagina. In De Nieuwe Gazet lachte iedereen, in de Gazet van Antwerpen keek iedereen sip.
Toeval? Nee, betoogde Janssens. Integendeel zelfs, het zei álles over de manier waarop de Frut over de Antwerpse politiek berichtte. In geen enkele krant wordt de regenboogcoalitie van 't Stad zo hard aangepakt.
Dat vindt ook Tom Naegels, oud-columnist van GvA. 'De invloed van de Gazet van Antwerpen op de politiek in Antwerpen is groot: ze bepaalt voor een stuk de agenda. Het is de GvA die is blijven hameren op het probleem van sluikstorters tot de politici in actie schoten en de crisissen die de afgelopen jaren door het schepencollege raasden, kwamen er stuk voor stuk na artikels in de Gazet.' De Frut was voor iedereen kritisch: zowel voor het stadsbestuur als voor het Blok. En zo hoorde het.
En toch schortte er tot voor kort iets aan die Gazet - dat kon zelfs een blinde zien. Nee, het gaat niet over de vlijmscherpe commentaarstukken van Roger Van Houtte. En ook niet over de in Vaticaans wijwater gedrenkte artikels van Jos Vranckx. Maar wel over de toon, de keuze van onderwerpen, de onderbuik van die krant: de Frut leek zo verzuurd als wat. Pagina's vol misdaden en handtassendiefstallen... 'Antwerpen leek Chicago wel', zei de huidige hoofdredacteur, Luc Rademakers een paar maanden geleden in z'n eigen krant. 'Als je zo'n krant krijgt bij het ontbijt, is heel je dag om zeep voor je aan pagina twaalf bent. Maar op die manier beïnvloed je ook het denken van de mensen. Vooral van oudere lezers, die niet zo vaak buitenkomen en minder sociale contacten hebben. Zij raken ervan overtuigd dat het allemaal gangsters zijn daarbuiten, want "mijn krant zegt dat".'
Vrij vertaald: in de Gazet Van Antwerpen vond de verongelijkte VB-kiezer zijn Grote Gelijk. En zo merkwaardig was dat nu ook weer niet: een groot deel van de lezers van de Frut stemde bruin. Daarom verbaasde het zo dat de Gazet de laatste maanden haar politiek veranderde - bijna geruisloos.
De Antwerpse Pravda
Dit verhaal begint in de lente van 1981. Toenmalig Humo-redacteur Leo de Haes schreef een artikelenreeks over de Gazet van Antwerpen. Er kwam zo veel ongenoegen naar boven dat hij er zelfs een boek over schreef: 'Een rechtse krant van de Linkeroever'. Zelfs nu, meer dan twintig jaar later, blijft die titel tot de verbeelding spreken.
De Haes: 'De huidige hoofdredacteur Luc Rademakers heeft mij meteen na zijn aanstelling gevraagd wat dat boek precies inhield. Hij zei dat de krant nog altijd kampte met dat imago van een 'rechtse krant van Linkeroever' en dat veel mensen de Gazet nog steeds zo noemen. Ik heb hem dan een exemplaar cadeau gedaan. Ik weet niet of hij het intussen gelezen heeft.'
'Dat heb ik zeker gedaan', zegt Rademakers. 'En eerlijk gezegd: ik wist niet wat ik las. Het leek geen boek van twintig jaar geleden, maar van tweehonderd jaar geleden.'
De Haes schetst inderdaad een hallucinant beeld van de Gazet. De 'Pravda van Linkeroever' was toentertijd een streng katholiek en extreem-rechts bolwerk. Bevolkt door oud VMO'ers, redacteurs die ook bij Were Di-tijdschrift Dietsland-Europa schreven en vage extreem-rechtse figuren. Vermeende Mariaverschijningen, een jubilerend tante-nonneke of een honderdjarige nonkel-missionaris kregen steevast de ruimte waar ze volgens de toenmalige hoofdredacteur Louis Meerts recht op hadden: een halve pagina. En liefst een hele. Medewerkers van de BRT waren de mestkevers van 'De Rode Burcht'. En intussen onderhield de Gazet rechtstreekse banden met Opus Dei en andere spekpaters.
'Het is de krant van de chagrijnige, verongelijkte Vlaamse katholiek', besloot De Haes. Een zin die vandaag verrassend actueel in de oren klinkt. Is er dan niets veranderd, daar op de Linkeroever?
O ja, toch wel. Eigenlijk: alles. Of beter: bijna alles. Want de Gazet heeft altijd al een gespleten redactie gehad. Zelfs in de tijd van De Haes waren er medewerkers die het moeilijk hadden met de toenmalige extreem-rechtse koers van de krant. Zonder hen had De Haes nooit voldoende materiaal kunnen verzamelen om zijn artikelenreeks in Humo en zijn latere boek te stofferen.
'En toch kan je de redactie van toen in geen honderd jaar vergelijken met nu', vertelt De Haes. De tijden dat een belangrijk deel van de GvA-redactieleden uit 'zwarte', extreem-rechtse VMO-families stamde, ligt al lang achter de rug. En van de rooms-katholieke, aan Opus Dei gewijde sfeer blijven alleen twee Mariabeelden op de redactie over.
'Vooral onder het bewind van Lou De Clerck is er veel veranderd', zegt De Haes. 'Hij heeft de band met het Vlaams Blok systematisch proberen door te knippen: hij gooide extreem-rechtse figuren als Paul Beliën (extreem-rechts ideoloog en echtgenoot van Alexandra Colen, nvdr.) eruit. Ik herinner mij ook dat er iemand op de eerste Zwarte Zondag in 1991 riep: "We hebben gewonnen! We hebben gewonnen!" De man werd prompt ontslagen.' Daarnaast verbood De Clerck GvA-journalisten om nog langer voor 't Pallieterke te schrijven.
Maar achteraf bleek toch vooral 1996 een scharnierjaar. Dat jaar ging de uitgever van de Gazet van Antwerpen, De Vlijt, failliet. De Limburgse mediagroep Concentra nam de Frut over en hield grote schoonmaak: de hele oude garde werd op vervroegd pensioen gestuurd. Er kwamen heel wat nieuwe mensen. En opvallend: daar zaten veel vrijzinnigen en ongetrouwde samenwonenden tussen- iets wat vroeger ondenkbaar geweest zou zijn.
Maar waar komt dat zure imago dan vandaan? Volgens ingewijden is dat op conto te schrijven van één man: Luc Van Loon, een oud-sportjournalist en ex-schrijver van 't Pallieterke, die in 1996 hoofdredacteur werd.
Een GvA-journalist zegt: 'De inhoudelijke lijn van Van Loon was: negatieve stukken schrijven. Het was bekend dat hij niet veel op had met politici. Van Loon deinsde er ook niet voor terug om informatie verkregen van het Vlaams Blok klakkeloos te publiceren. Het beste voorbeeld is het verhaal van Chantal Pauwels en haar OCMW-huis: achteraf bleek dat één grote luchtbel te zijn. Op de redactie bestond daar groot ongenoegen over, maar de lezer merkte daar natuurlijk niets van.'
Tom Naegels maakte eind jaren negentig kennis met Van Loon, toen hij als onbekende twintiger zijn eerste columns begon te schrijven voor Gazet van Antwerpen. Voldoende om zich te lanceren, maar de liefde bleek van korte duur. 'Van Loon heeft mij buiten gesmeten, ja. Misschien ook wel terecht', zegt Naegels. 'Naar aanleiding van 11 juli had ik een column geschreven over het Vlaamse nationalisme. De hoofdredactie wou die niet publiceren omdat de inhoud niet strookte met de redactionele lijn. Jong en wild als ik was heb ik die column daarop aangeboden aan De Morgen, die 'm wel gepubliceerd heeft. Dat 'verraad' betekende het einde van mijn columns bij Gazet van Antwerpen.'
Op de redactie horen we een ander verhaal. 'Het had zeker niet alleen met die column te maken. Naegels is door Van Loon aan de deur gezet omdat hij volgens hem niet beantwoordde aan de christelijke, Vlaamse lijn van de krant. Zijn columns konden gewoon niet door de beugel.'
Op Linkeroever zwol inmiddels het ongenoegen over het beleid van Van Loon. Niet alleen over de inhoudelijke lijn, maar ook over zijn persoonlijke aanpak. Van Loon voerde een schrikbewind, zeggen mensen die het kunnen weten. Redacteurs werden op de redactie uitgekafferd, gekleineerd en vernederd.
Van Loon: 'Leugens! Zoals elke hoofdredacteur evalueerde ik de krant en was ik weleens ontevreden. Maar ik zweer u: ik had met niemand een probleem op de redactie. En dat de stukken negatief moesten zijn, klopt al evenmin. Het initiatief van de commentaarstukken werd altijd geleverd door de commentaarschrijvers zelf. Ik las de commentaren wel na. Misschien dat ik ooit een paar komma's verplaatst heb, maar dat was hoogst uitzonderlijk. En voor de rest: ja, het klopt dat ik vond dat je het Vlaams Blok niet kon doodzwijgen. Als ik vond dat het Blok gelijk had - bijvoorbeeld over de bobkes op de Meir die weg moesten- dan moest dat geschreven kunnen worden. Maar dat is iets helemaal anders dan Blok-sympathieën hebben. Ik daag u uit om één artikel van die strekking te vinden.'
De problemen escaleerden. 'Op den duur had Van Loon met zowat iedereen een probleem. Er moest iets gebeuren. De toestand was onhoudbaar.'
De directie van Concentra bood Van Loon een andere job aan. Een elegante uitweg, leek het. Maar Van Loon zag dat niet zo. 'In mijn contract stond dat ik tot eind 2004 hoofdredacteur zou zijn. In 2005 zou ik de nieuwe hoofdredacteur begeleiden. Plots zei men mij: "Zou je geen stap opzijzetten?" Ik kreeg een nieuw contract maar mocht geen hoofdredacteur meer zijn, ik moest in Hasselt gaan werken, kreeg geen eigen bureau meer... Enfin, het kwam erop neer dat ik verbannen werd van de redactie. Ik heb het contract geweigerd.'
Een paar dagen na zijn ontslag bij Concentra werd Van Loon bij Het Laatste Nieuws opgevist. Hij is daar nu verantwoordelijk voor de regiopagina's. Toeval? Misschien.
Wraak!
Het vervolg van dit verhaal is typisch Antwerps. Maar daarvoor moeten we eerst in het Antwerpse mediawereldje afdalen, een zonder meer fascinerend universum. In het centrum staat de Gazet van Antwerpen. Maar daaromheen cirkelen een aantal blaadjes, meestal van extreem-rechts allooi. Niet zelden zijn het toevluchtsoorden voor uitgerangeerde journalisten van de Frut. Het bekendste is natuurlijk 't Pallieterke. Maar het merkwaardigste is zonder twijfel de faxkrant 't Scheldt. De ondertitel van 't Scheldt - 'de enige krant zonder gatlikjournalistiek' - zegt veel over het niveau van de publicatie: het is op z'n zachtst gezegd niet de meest betrouwbare bron.
Laat het nu net dit medium zijn dat Van Loon gebruikte om er een merkwaardige theorie te ontvouwen: hij zou het slachtoffer geworden zijn van een links complot. Steve Stevaert, die al jarenlang bevriend is met Concentra-bestuurder Ernest Bujok, zou aangedrongen hebben op het ontslag van Van Loon en commentaarschrijver Roger Van Houtte. En hij zou ook een motief gehad hebben: hij was not amused over de zure toon van de Gazet. Meer bepaald zou hij problemen gehad hebben met de berichtgeving over een onkostennota en zijn voorstel om een barbecue te houden op de Leien. Een andere anekdote die Stevaerts inbreng bij het ontslag van Van Loon moet staven, is de ontmoeting van Roger Van Houtte met de SP.A-voorzitter op de boekenbeurs, naar aanleiding van de presentatie van Koken met Steve. Daar zouden toen harde woorden gevallen zijn, waarbij Stevaert op een bepaald moment Van Houtte zou hebben gewaarschuwd: 'Je kan beter oppassen, want er staat van alles te gebeuren bij de Gazet.'
Zoveel maanden later blijft Van Loon zweren bij de complottheorie. 'Ik kan alles zwart op wit bewijzen. Nee, die bewijzen kan ik u niet tonen, want ik heb een rechtszaak lopen tegen de Gazet. Dat is dus strafbaar.'
Ingewijden hebben serieuze twijfels bij de complottheorie van Van Loon. Een GvA-journalist: 'De verzuchtingen van Stevaert of "de berichtgeving niet wat minder zuur kon" zal weleens ter sprake gekomen zijn op een directievergadering. Maar dat is dan ook alles. Hij is ook niet dom, hè? Nee, ik geloof geen barst van al de verhaaltjes van Van Loon. Ik ken niemand op de Gazet die druk ondervonden heeft. Het is, vrees ik, allemaal persoonlijke rancune.'
Luc Van Loon: (spottend lachje) 'Waarom zou ik die complottheorie verzonnen hebben? Weet u wat het echte probleem is? 2006 wordt, zoals u weet, een belangrijk jaar voor Antwerpen. Wel, ik was niet van plan om als tamboer-majoor voorop te lopen in de verkiezingsfanfare van Patrick Janssens. Dáár hadden ze het in Limburg moeilijk mee. Ik wil trouwens voor geen enkele partij de tamboer-majoor spelen. Ik ben een journalist, geen ideoloog. Maar wat ik veel erger vind dan mijn ontslag is de degradatie van Roger Van Houtte. Zo'n goed journalist met zo'n fantastische pen! Het getuigt van lafheid dat de redactie dat allemaal heeft laten gebeuren.'
De 'degradatie' van commentaarschrijver Van Houtte wordt in bepaalde rechtse kringen aangehaald als hét voorbeeld van hoe meedogenloos dat Linkse Juk wel is. Wat is er gebeurd? Na het ontslag van Van Loon verloor Van Houtte zijn dagelijkse commentaarstuk. Nu mag hij nog maar één keer per week zijn licht laten schijnen over de Antwerpse actualiteit. En voor de rest moet hij zich bezighouden met de wereldpolitiek, hoewel hij zich daar in het verleden altijd ver van hield. Van Houtte zou zich dat 'persoonlijk erg aangetrokken hebben en een teruggetrokken bestaan leiden op de redactie'. De hoofdredactie ontkent met klem dat Van Houtte opzijgeschoven is. 'Integendeel. We vonden het alleen geen goed idee dat de Antwerpse commentaar elke dag door dezelfde persoon geschreven werd. Maar in ruil heeft Roger er heel wat bevoegdheden bij gekregen.' Einde verhaal.
Hocus-pocus!
Inmiddels barstte op de redactie de strijd los voor de opvolging van Van Loon. Een insider: 'Er waren vier groepen, die allemaal hun kandidaat naar voren schoven. Toen dat ter ore kwam van de directie, besliste die meteen om een buitenstaander aan te stellen. Zo niet waren er hoe dan ook drie clans met lege handen achtergebleven.'
Die buitenstaander werd Luc Rademakers, hoofdredacteur van Metro. Complete verrassing op de Gazet. 'Luc wie? 'Metro, dat is toch dat gratis ding?' Maar vooral zijn persoonlijk curriculum deed de wenkbrauwen fronsen. Rademakers had op de goddeloze VUB gestudeerd, woonde in de regio Leuven en sprak Frans met zijn vrouw. Gefündeness Fressen voor 't Scheldt: Kan u het zich voorstellen dat de hoofdredacteur van Le Soir zou bekennen thuis Nederlands te spreken? Die man pleegt daarmee zelfmoord.'
De stemmingmakerij veranderde niet toen de nieuwe grote man de koers van de Frut wijzigde. 'Ik had daar een reden voor', zegt Rademakers. 'Problemen moeten natuurlijk aangeklaagd worden, maar er was geen enkele reden voor zoveel pessimisme en negativisme. Ik heb dat besproken met de redactie. Bleek dat niemand achter die lijn stond.' De zure Gazet werd onder leiding van Rademakers een moderne krant.
Langzaamaan won de nieuwe hoofdredacteur de sympathie van de redactie. En van de lezers. Tom Naegels: 'Commentaarschrijvers als Paul Geudens en Roger Van Houtte blijven uiteraard conservatieve schrijvers, maar daar is niets verkeerd mee. Het was vooral de gecrispeerde ondertoon van bepaalde artikels die niet strookte met de rest van de krant en die is de laatste maanden verdwenen.'
Eén man kan alvast niet lachen met de nieuwe koers van de Gazet: Luc Van Loon. 'Dit is het ultieme bewijs dat de complottheorie klopt. De Gazet is nu een Metro geworden waarvoor je moet betalen. Alles wat de socialisten doen, is mooi en goed. Het is een kritiekloze krant geworden. Het is trouwens geen toeval dat een aantal commentaarschrijvers uit die hoek komen. Wim Daeninck heeft voor de SP.A in de districtsraad gezeten. Toegegeven: onder mijn bewind was Daeninck eindredacteur. Maar ik zou het nooit toegestaan hebben dat hij commentaarstukken zou schrijven. Nooit! Schandalig! Nog een voorbeeld: het Bal van de Burgemeester krijgt in de Gazet een hele bladzijde. Toen ik hoofdredacteur was, was dat een foto waard geweest. Nee, de Frut is een socialistische krant geworden.'
De uithaal van Van Loon vertoont merkwaardige parallellen met het discours van 't Scheldt. De laatste weken deelt de faxkrant de ene schimpscheut na de andere uit aan Rademakers en de Gazet. Of om hun woordenschat te gebruiken: aan 'Der Roter Sturmer'. Van Loon en Van Houtte worden er als ware verzetshelden afgebeeld. Nogmaals: 't Scheldt is geen betrouwbare bron. En de bewering dat de Gazet van Antwerpen een linkse krant is geworden is te gek om los te lopen. Maar toch is het interessant om te lezen: het toont aan dat men in bepaalde extreem-rechtse kringen stilaan zenuwachtig begint te worden van de nieuwe GvA-koers.
Een insider: 'Het Vlaams Belang is zeer ongelukkig met de gang van zaken op de Gazet van Antwerpen. Ze hadden contacten met elkaar en die zijn nu verbroken. Met de verkiezingen van 2006 komt dat zeer ongelegen. Het enige gedrukte orgaan waar ze nog op kunnen rekenen is 't Pallieterke. Het is bijvoorbeeld tekenend dat niemand van de huidige generatie GvA-medewerkers nog voor 't Pallieterke schrijft. Onder Van Loon was de binding met uiterst-rechtse krachten iets nadrukkelijker aanwezig. Van Loon had zelf ooit voor 't Pallieterke geschreven en duldde wellicht dat GvA-journalisten hetzelfde deden of op zijn minst informatie doorgaven - vooral dan als er weer eens een stuk met een rechtse inslag was gesneuveld op de redactievergadering. Dat betekent ook dat 't Pallieterke nu minder goed ingelicht is.'
Het kopstuk van het VB, Filip Dewinter, nuanceert. 'Ik geef toe dat wij even het ergste gevreesd hebben. Zeker na de wissel Van Loon-Rademakers. Er zijn inderdaad grote verschuivingen gebeurd, maar ik kan niet beweren dat onze partij sindsdien anders wordt behandeld. We komen nog steeds evenveel aan bod, zowel in de berichtgeving als met interviews en zelfs vrije tribunes. Dat gebeurt allemaal op een neutrale en objectieve manier. Alleen in de commentaarstukken zijn de redacteurs iets kritischer voor het VB, maar dat is het goed recht van elke redactie.'
Dewinter hoor je dus niet klagen over de nieuwe redactionele lijn. Of beter: niet in het openbaar. Hij is sluw genoeg om te beseffen dat het voor een politicus een netelige kwestie is om zich uit te spreken over dergelijke zaken. 'Andere kranten behandelen ons agressiever en zelfs destructiever. Gazet van Antwerpen is daar heel neutraal en objectief in. Ze kan ook niet anders. Veel van haar lezers zijn onze kiezers.'
Minder een zaak van het voorbije jaar, maar eerder een evolutie van de afgelopen tien jaar, is de vernauwde toegang van de partij tot de krant. 'Primeurs en nieuws worden uiteraard niet geweigerd, dat doet geen enkele krant', zegt Dewinter. 'Maar ik kan niet ontkennen dat het aantal mensen bij wie we ons ei kwijt konden, aanzienlijk is afgenomen. Sommigen van die vroegere journalisten werken nu overigens voor ons, zoals Kamerlid Guido Tastenhoye.'
Wat nog meer steekt bij het VB, is het advertentiebeleid van de krant. Sinds het Vlaams Blok veroordeeld werd wegens racisme, komt er geen reclame meer in de krant. 'Na onze naamsverandering is daar geen verandering in gekomen.' Dewinter heeft er alle vertrouwen in dat hij de uitgever in toekomstige gesprekken nog zal kunnen overtuigen om toch advertenties toe te staan. 'De aankomende gemeenteraadsverkiezingen zullen de druk verhogen. Tenslotte is dat niet alleen voor ons een serieuze streep door de rekening, maar ook voor de financiële kas van de krant.'
En hoe moet het nu verder met de Gazet? Rademakers wil doorgaan op de ingeslagen weg: de redactie volgt, de verkoopcijfers stijgen lichtjes, dus... Maar de oude droom om een krant voor alle Antwerpenaars te maken blijft veraf. Daarvoor is het een moeilijke en te gespleten stad. Tom Naegels. 'Op dit moment zie ik de krant nog niet scoren bij de linkse tweeverdieners of de artistieke commune, ook al sponsort ze de laatste jaren heel prominent alle culturele activiteiten zoals Zuiderzinnen. Daarvoor heeft ze in die kringen nog een te rechts imago. Het blijft toch de krant van de oudere autochtoon.'
'Ik zal eerlijk zijn', zegt Luc Rademakers. 'Ik ben blij met al die VB-lezers. Het zou commercieel nogal dom zijn om iets anders te zeggen, maar ik meen dat ook: ik maak ook voor hen een krant. En wat die stemmingmakerij in 't Scheldt betreft: ik vind dat ongelofelijk amusant. Het bewijst dat de Gazet er nog altijd toe doet. Het tegendeel - dat niemand zou praten over de Gazet: dát zou mij pas zorgen baren.'
Stijn Tormans, Hannes Cattebeke, Knack, 20-04-2005