Barst
16th February 2007, 20:32
Het niveau van het onderwijs is niet te meten
Daalt de kwaliteit van het onderwijs in Nederland? Die sombere indruk bestaat in brede kring. Maar wat zeggen de cijfers?
Rotterdam, 16 febr. Het onderwijsniveau in Nederland is flink gedaald in de afgelopen twintig jaar, stellen de tegenstanders van ‘het nieuwe leren’ in de onderwijspolemiek van dit moment. Maar de vraag is of je het onderwijsniveau wel kúnt meten, zegt Greetje van der Werf, hoogleraar Onderwijzen en leren van de Rijksuniversiteit Groningen. „Ik hoor vaak dat scholieren tegenwoordig heel andere dingen leren dan twintig jaar geleden, en dat je het niveau dus niet door de jaren heen kunt vergelijken.”
Wat doe je bijvoorbeeld met de introductie van de rekenmachine, vraagt hoogleraar Jaap Dronkers, verbonden aan het European Institute in Florence. „Moeten leerlingen nog even goed kunnen hoofdrekenen als vijftig jaar geleden? Moeten ze de Indonesische eilanden kennen? Tegenwoordig leren ze misschien hoe ze moeten samenwerken, hoe ze zich mondeling goed kunnen uiten. Is dat beter? Zo ja, dan stijgt het niveau.”
Het is een van de oorzaken van de felheid van het debat over het onderwijsniveau: er zijn geen harde cijfers. Het zijn vooral meningen die over elkaar heen buitelen.
Het ministerie van Onderwijs is gematigd positief. Rob Kerstens, directeur generaal van het primair en voortgezet onderwijs: „Het ministerie wil niet de ogen sluiten voor problemen in het onderwijs. Maar het niveau van het Nederlandse onderwijs is door de bank genomen goed, en het ontwikkelt zich goed.”
Toch zijn er wel wat zorgelijke ontwikkelingen. Neem de basisscholieren. Zij kunnen veel minder goed optellen, aftrekken, vermenigvuldigen en delen dan vroeger, zegt het Centraal Instituut voor Toetsontwikkeling (Cito). Het instituut baseert zich op het PPON-onderzoek, de Periodieke Peiling van het Onderwijsniveau. Wat betreft meten en breuken, procenten en verhoudingen is het niveau constant gebleven. Daar staat tegenover dat leerlingen in de periode 1987-2004 sterk vooruit zijn gegaan wat betreft schattend rekenen en hoofdrekenen. Op het gebied van lezen zijn er geen „significante verschillen” gesignaleerd tussen 1993 en 1998.
Dan het voortgezet onderwijs. Nederland behoort daar tot de onderwijstop van de wereld, zeggen de twee gezaghebbendste internationale onderzoeken PISA en TIMSS. Nederlandse middelbare scholieren staan hoog in de lijsten, vlak achter de Aziatische landen.
PISA (van de OESO) staat voor Programme for International Student Assessment en meet sinds 2000 driejaarlijks het niveau van leesvaardigheid, wiskunde, natuurwetenschappen en het probleemoplossend vermogen van vijftienjarige scholieren over de hele wereld. TIMSS (van het International Study Center in Boston) is ‘Trends in International Mathematics and Science Study’, wordt uitgevoerd onder tien- en veertienjarigen en meet de kennis van exacte vakken.
En toch is er reden om ons zorgen te maken, zegt Jaap Dronkers. Het gemiddelde is inderdaad goed. Maar uit de cijfers blijkt ook dat allochtone scholieren het veel slechter doen dan de autochtonen – alleen in Duitsland en België is de kloof groter. Een ander probleem is dat jaarlijks duizenden Nederlandse jongeren de schoolbanken verlaten zonder diploma.
En neem het tamelijk hoge percentage functioneel analfabetisme, zegt Leon Henkens, hoofdinspecteur voor het primair onderwijs bij de Inspectie van het Onderwijs: een kwart van de vmbo-leerlingen begrijpt leerboeken en medicijnenbijsluiters niet goed.
Maar even los daarvan, zegt Jaap Dronkers. „We zijn een rijk, geïndustrialiseerd land. Onze onderklasse is veel kleiner dan in Amerika, Engeland of Canada. Is het dan niet logisch dat we het goed doen?” Kijk ook naar ons onderwijssysteem. „Nederland heeft de twee belangrijkste succesfactoren in huis die succes in het onderwijs bevorderen: centrale examens en een vrije schoolkeuze die de concurrentie tussen scholen om de goede leerlingen bevordert. We zouden veel hoger moeten scoren.”
Greetje van der Werf zegt het onomwonden: alles wijst erop dat het niveau in het voortgezet onderwijs daalt, voor Nederlands en voor wiskunde. Zij baseert zich op eigen onderzoek tussen 1989 en 1999 onder brugklassers en derdeklassers.
Van der Werf ziet ook dat steeds meer scholieren doorstromen naar havo en vwo, dat ze minder vaak blijven zitten en dat ze vaker hun diploma halen. Sinds de Tweede Fase krijgen ze steeds meer vakken, maar het aantal lesuren neemt af. Bovendien krijgen leerlingen naar verhouding tegenwoordig stelselmatig een hoger schooladvies.
Het ministerie van Onderwijs doet weinig met deze gegevens, zegt Van der Werf. „Als het echt zou willen weten of alle klachten gegrond zijn, zou het een onderzoek moeten instellen. Het Cito zou dat prima kunnen doen.”
Wat je nodig hebt, menen de wetenschappers en de Inspectie, is nauwer omschreven ‘leerdoelen’, om scholen helder af te rekenen op wat ze kinderen leren. „De huidige ‘kerndoelen’ zijn veel te globaal”, vindt Leon Henkens van de Inspectie. „Als je objectievere normen stelt, hoef je niet steeds in ideologische discussies te vervallen.”
Rob Kerstens wijst erop dat het ministerie ook gebruikt maakt van Inspectierapporten en het cohortonderzoek in voortgezet en primair onderwijs (VOCL en PRIMA). Als voorbeelden van probleemgebieden waar het ministerie zich op richt, noemt Kerstens de afname van het aantal lesuren op scholen, het afgenomen niveau van technisch lezen en het ontbreken van een „doorgaande leerlijn”. Dat betekent dat wat momenteel op de basisschool wordt aangeleerd te veel de kans krijgt weg te zakken als de leerling het voortgezet onderwijs volgt. Het ministerie werkt aan de door de wetenschappers bepleite „nauwer omschreven kerndoelen” , zegt Kerstens. „Over de invoering moet de nieuwe minister van Onderwijs beslissen.”
Jaap Dronkers wacht dat nog even af: „Wíl het ministerie wel weten hoe de kwaliteit van het onderwijs zich ontwikkelt”?„Het kan heel bedreigend zijn voor een bewindspersoon om dat precies te weten”, zegt Greetje van der Werf.
NRC, 16 februari 2007
Daalt de kwaliteit van het onderwijs in Nederland? Die sombere indruk bestaat in brede kring. Maar wat zeggen de cijfers?
Rotterdam, 16 febr. Het onderwijsniveau in Nederland is flink gedaald in de afgelopen twintig jaar, stellen de tegenstanders van ‘het nieuwe leren’ in de onderwijspolemiek van dit moment. Maar de vraag is of je het onderwijsniveau wel kúnt meten, zegt Greetje van der Werf, hoogleraar Onderwijzen en leren van de Rijksuniversiteit Groningen. „Ik hoor vaak dat scholieren tegenwoordig heel andere dingen leren dan twintig jaar geleden, en dat je het niveau dus niet door de jaren heen kunt vergelijken.”
Wat doe je bijvoorbeeld met de introductie van de rekenmachine, vraagt hoogleraar Jaap Dronkers, verbonden aan het European Institute in Florence. „Moeten leerlingen nog even goed kunnen hoofdrekenen als vijftig jaar geleden? Moeten ze de Indonesische eilanden kennen? Tegenwoordig leren ze misschien hoe ze moeten samenwerken, hoe ze zich mondeling goed kunnen uiten. Is dat beter? Zo ja, dan stijgt het niveau.”
Het is een van de oorzaken van de felheid van het debat over het onderwijsniveau: er zijn geen harde cijfers. Het zijn vooral meningen die over elkaar heen buitelen.
Het ministerie van Onderwijs is gematigd positief. Rob Kerstens, directeur generaal van het primair en voortgezet onderwijs: „Het ministerie wil niet de ogen sluiten voor problemen in het onderwijs. Maar het niveau van het Nederlandse onderwijs is door de bank genomen goed, en het ontwikkelt zich goed.”
Toch zijn er wel wat zorgelijke ontwikkelingen. Neem de basisscholieren. Zij kunnen veel minder goed optellen, aftrekken, vermenigvuldigen en delen dan vroeger, zegt het Centraal Instituut voor Toetsontwikkeling (Cito). Het instituut baseert zich op het PPON-onderzoek, de Periodieke Peiling van het Onderwijsniveau. Wat betreft meten en breuken, procenten en verhoudingen is het niveau constant gebleven. Daar staat tegenover dat leerlingen in de periode 1987-2004 sterk vooruit zijn gegaan wat betreft schattend rekenen en hoofdrekenen. Op het gebied van lezen zijn er geen „significante verschillen” gesignaleerd tussen 1993 en 1998.
Dan het voortgezet onderwijs. Nederland behoort daar tot de onderwijstop van de wereld, zeggen de twee gezaghebbendste internationale onderzoeken PISA en TIMSS. Nederlandse middelbare scholieren staan hoog in de lijsten, vlak achter de Aziatische landen.
PISA (van de OESO) staat voor Programme for International Student Assessment en meet sinds 2000 driejaarlijks het niveau van leesvaardigheid, wiskunde, natuurwetenschappen en het probleemoplossend vermogen van vijftienjarige scholieren over de hele wereld. TIMSS (van het International Study Center in Boston) is ‘Trends in International Mathematics and Science Study’, wordt uitgevoerd onder tien- en veertienjarigen en meet de kennis van exacte vakken.
En toch is er reden om ons zorgen te maken, zegt Jaap Dronkers. Het gemiddelde is inderdaad goed. Maar uit de cijfers blijkt ook dat allochtone scholieren het veel slechter doen dan de autochtonen – alleen in Duitsland en België is de kloof groter. Een ander probleem is dat jaarlijks duizenden Nederlandse jongeren de schoolbanken verlaten zonder diploma.
En neem het tamelijk hoge percentage functioneel analfabetisme, zegt Leon Henkens, hoofdinspecteur voor het primair onderwijs bij de Inspectie van het Onderwijs: een kwart van de vmbo-leerlingen begrijpt leerboeken en medicijnenbijsluiters niet goed.
Maar even los daarvan, zegt Jaap Dronkers. „We zijn een rijk, geïndustrialiseerd land. Onze onderklasse is veel kleiner dan in Amerika, Engeland of Canada. Is het dan niet logisch dat we het goed doen?” Kijk ook naar ons onderwijssysteem. „Nederland heeft de twee belangrijkste succesfactoren in huis die succes in het onderwijs bevorderen: centrale examens en een vrije schoolkeuze die de concurrentie tussen scholen om de goede leerlingen bevordert. We zouden veel hoger moeten scoren.”
Greetje van der Werf zegt het onomwonden: alles wijst erop dat het niveau in het voortgezet onderwijs daalt, voor Nederlands en voor wiskunde. Zij baseert zich op eigen onderzoek tussen 1989 en 1999 onder brugklassers en derdeklassers.
Van der Werf ziet ook dat steeds meer scholieren doorstromen naar havo en vwo, dat ze minder vaak blijven zitten en dat ze vaker hun diploma halen. Sinds de Tweede Fase krijgen ze steeds meer vakken, maar het aantal lesuren neemt af. Bovendien krijgen leerlingen naar verhouding tegenwoordig stelselmatig een hoger schooladvies.
Het ministerie van Onderwijs doet weinig met deze gegevens, zegt Van der Werf. „Als het echt zou willen weten of alle klachten gegrond zijn, zou het een onderzoek moeten instellen. Het Cito zou dat prima kunnen doen.”
Wat je nodig hebt, menen de wetenschappers en de Inspectie, is nauwer omschreven ‘leerdoelen’, om scholen helder af te rekenen op wat ze kinderen leren. „De huidige ‘kerndoelen’ zijn veel te globaal”, vindt Leon Henkens van de Inspectie. „Als je objectievere normen stelt, hoef je niet steeds in ideologische discussies te vervallen.”
Rob Kerstens wijst erop dat het ministerie ook gebruikt maakt van Inspectierapporten en het cohortonderzoek in voortgezet en primair onderwijs (VOCL en PRIMA). Als voorbeelden van probleemgebieden waar het ministerie zich op richt, noemt Kerstens de afname van het aantal lesuren op scholen, het afgenomen niveau van technisch lezen en het ontbreken van een „doorgaande leerlijn”. Dat betekent dat wat momenteel op de basisschool wordt aangeleerd te veel de kans krijgt weg te zakken als de leerling het voortgezet onderwijs volgt. Het ministerie werkt aan de door de wetenschappers bepleite „nauwer omschreven kerndoelen” , zegt Kerstens. „Over de invoering moet de nieuwe minister van Onderwijs beslissen.”
Jaap Dronkers wacht dat nog even af: „Wíl het ministerie wel weten hoe de kwaliteit van het onderwijs zich ontwikkelt”?„Het kan heel bedreigend zijn voor een bewindspersoon om dat precies te weten”, zegt Greetje van der Werf.
NRC, 16 februari 2007