Barst
4th November 2006, 17:16
Laat gerust je kwetsbaarheid zien: Peter Adriaenssens over de storm in het hoofd van de tiener
Hersenen van tieners zijn als een pruttelend laboratorium, dat makkelijk uit evenwicht raakt. Volgens jeugdpsychiater Peter Adriaenssens (KU Leuven) helpt het als je als ouder inziet dat de hersenen van je puber nog in volle ontwikkeling zijn. En dat je kind je best een schrikkepiet mag vinden.
In uw boek 'Praten met je tiener' staan afbeeldingen van hersenscans. Het is duidelijk geen doorsnee opvoedboek met alleen maar tips.
,,Lezers zoeken altijd naar een bouwpakket, dus ik heb achteraan wel zo concreet mogelijk uitgelegd hoe je tot een betere communicatie kunt komen. Maar ik wou meer. Omdat de kloof tussen ons, de professionals in de kinderberoepen, en de ouders zo groot is geworden.''
,,Twintig jaar geleden stonden we veel dichter bij elkaar, toen ging het nog om huis-, tuin- en keukenrecepten. Toen ging het over psychologie, nu over neurobiologie. De jongste vijf jaar is er een explosie aan kennis over de ontwikkeling van kinderen en jongeren. We kunnen nu hun hersenen bekijken: de eerste experimenten op dat vlak dateren van het begin van de jaren negentig. Het is op zich nog niet zinvol om een hersenscan te maken van uw en mijn 15-jarige tiener, omdat je die nog niet kunt vergelijken met duizenden andere hersenscans van jongeren op die leeftijd. Maar ik verwacht wel dat we over tien of twintig jaar naar de hersenen van onze kinderen zullen kijken, om te zien hoe het met hun individuele ontwikkeling is gesteld.''
Wat zullen we dan kunnen zien?
,,De kern van de zaak is dat de hersenen van een 12-jarige nog erg lijken op die van jongere kinderen, en dat die van een 16-jarige er al haast uitzien als van een volwassene. Voor de moeilijke jaren van de puberteit werd vroeger vaak verwezen naar de hormonen, de seksuele verlangens die de kop opstaken. Maar we moeten hoger kijken: de ware storm woedt in het hoofd van de puber.''
,,En de hersenen zijn geen ondeelbaar geheel. Ze zijn een verzameling van domeinen, die elk in een ander tempo ontwikkelen. Daarom zijn tieners impulsief, leven ze in het hier en nu, en gaan ze tot actie over voor ze hebben nagedacht. Daarom zeggen ze ook zo vaak: 'Dat ben ik vergeten', of: 'Ik weet het niet'. Het betekent dat ze in volle ontwikkeling zijn. De zones in hun hersenen die hen stimuleren om na te denken, wijze beslissingen te nemen en verantwoordelijkheid op te nemen, komen minder snel tot rijping. Soms leidt dat ook tot positieve verrassingen: ze hoppen van de ene hobby naar de andere en de vijfde keer blijkt het ineens raak te zijn. In de toekomst zullen we met een individuele hersenscan kunnen zien hoe snel of langzaam die ontwikkeling gaat.''
Is het geen gevaarlijke evolutie dat we weer gaan denken dat iedereen als het ware geprogrammeerd is?
,,Als je die nieuwe kennis met wijsheid gebruikt, kan ze heel nuttig zijn. Er zijn bijvoorbeeld nogal wat ouders die zich zorgen maken over de schoolprestaties van hun kinderen: 'Met zo'n IQ zou hij toch 70 procent moeten halen!' We zullen dan kunnen zeggen: 'Ja, maar met zulke hersenen moet je hem niet op die manier aanpakken, want dat werkt bij hem niet.' ''
,,Die nieuwe kennis kan ons helpen om onze tieners beter te begrijpen. En het is belangrijk dat ouders mee zijn met die evolutie. De Wereldgezondheidsorganisatie maakt van gezondheidscommunicatie haar absolute prioriteit. Er is veel kennis in de wereld, maar bij het grote publiek blijft dat toch vaak beperkt tot het abc. En dan moeten ouders die op consult komen in één uur snappen wat wij in een hele opleiding hebben geleerd. Dat is een onrechtvaardig verschil. Want zij moeten het waarmaken in hun gezin, niet wij.''
Betekent het 'begrijpen' van die tienerhersenen ook dat we alles moeten 'tolereren'?
,,Helemaal niet. Hersenen die in ontwikkeling zijn, zijn bijschoolbaar. Maar het helpt toch als je beter inziet dat jongeren zich niet opzettelijk zus of zo gedragen. Dat ze het niet persoonlijk bedoelen. Een voorbeeld: onderzoek wijst uit dat tieners, vooral dan jongens, niet goed zijn in het lezen van gezichtsuitdrukkingen. Ze denken dat hun vader boos is als dat niet zo is. En dan volgt er een uitbarsting zonder aanleiding. Ze kunnen nog niet van een gezicht aflezen wanneer een ouder verdriet heeft. Daar inzicht in hebben kan je eigen houding veranderen. Je leert er anders mee om te gaan.''
,,Het wil niet zeggen dat je moet accepteren dat je 13-jarige zoon je ineens voor 'kutwijf' uitmaakt. Je mag en moet als ouder grenzen blijven stellen. Het is juist de taak van ouders om van bepaalde dingen een breekpunt te maken. Daar gaat het tegenwoordig vaker mis. Begrijpelijk hoor, want veel ouders willen toleranter zijn dan de eigen ouders waren. En dan raken ze in de knoei als hun kinderen veel verder gaan dan ze hadden gedacht. Dan sta je daar, met je tolerantie.''
Zijn we als ouders te laks, stellen we niet genoeg regels?
,,Dat zien we in de hulpverlening toch geregeld. Het sterkste voorbeeld dateert van een paar jaar geleden, toen ouders een dancing afhuurden voor de verjaardag van hun 11-jarige kind, want ze moesten hem voorbereiden op de tienertijd! Er is een juiste tijd voor alles.''
,,Een ander voorbeeld is de seksuele ontwikkeling: je bereidt je erop voor dat je zoon of dochter op een dag met een lief thuiskomt en aan seks zal denken. Je verwacht dat zo rond 15, 16 jaar. En dan is het op 12 of 13 jaar ineens al zo ver. Kijk, het is niet abnormaal dat een 13-jarige wil meepraten over vrijen en seks en uitgaan. Want in dat hoofd is die storm al begonnen. Maar je moet zo'n 13-jarige daarom nog niet behandelen als een 15-, 16-jarige. Je mag nog zeggen: 'Ik vind je te jong, ik voel me er niet goed bij dat je naar die fuif gaat.' En dan vraagt hij of zij: 'Dus ik mag daar niet naartoe omdat jij een schrikkepiet bent?' Ja, dan ben je als ouder maar een schrikkepiet. ''
,,Hetzelfde voor de scholen. Ik hoor verhalen over seksuele uitspattingen, dat 15-jarige jongens tussen de lessen door hun broek afsteken om hun stijve met elkaar te vergelijken. En dat de leerkracht, die wat te vroeg binnenkomt, dan eens lacht en dan gewoon met de les begint. Dat kán natuurlijk niet. Die leerkracht moet ingrijpen. Ieder zijn taak, laten we dat asjeblieft niet vergeten.''
Maar hoe breng je de boodschap over? Discussies tussen ouders en tieners leiden makkelijk tot een explosie.
,,We zijn daar in Vlaanderen niet goed in, hé? Wij, ouders, zitten volop in de generatie die communicatietraining moet volgen omdat we dat thuis niet hebben geleerd. We hebben het moeilijk met complimenten geven, want het oude motto luidt: niet prijzen, dat bevordert de luiheid: een mens moet lijden in het leven.''
,,En we hebben het nog moeilijker met een discussie over wat niet goed gaat. Velen beginnen al te hyperventileren als ze nog maar denken aan een toekomstige discussie, hun tikker gaat al overslaan. En dan maken ze eerst een grote omweg door er vier potten confituur rond te zetten: 'Ik wil vooral niet dat je denkt dat er niets goed is...' Of ze kroppen hun onvrede op. Dat allemaal omdat ze vroeger als kind zelf hun onvrede niet mochten laten zien. Je moest luisteren en ja-knikken.''
,,Zo gaat het ook tussen veel ouders en tienerkinderen: beiden houden zich in, tot ze ontploffen. Ze houden zich in omdat ze ervan uitgaan dat het hoe dan ook mis zal gaan. Hoeveel mensen zeggen niet tegen ouders van jonge kinderen: profiteer er maar van, want straks komen ze in de puberteit en dan... olala! Als je er zo tegenaan kijkt, is er natuurlijk niet veel nodig om de boel te laten ontploffen. Dan zeg je bij de minste wrijving: 'Manneke, dat gaat hier niet pakken hoor!' En je maakt er een machtsstrijd van.''
Wat is het belangrijkste wat je als ouder moet onthouden voor een goede communicatie?
,,Probeer in een discussie bij jezelf te blijven: hoe voel ik mij hierbij, wat wil ik laten zien aan deze tiener? Onze ouders behoorden nog tot een generatie die de eigen kwetsbaarheid niet liet zien. De realiteit is dat jongeren respect hebben voor mensen die zich durven te uiten.''
,,Vaak verstoppen we onszelf juist als we kwaad worden: 'Gij gaat nog wat meemaken! Gij gaat dit en gij zijt maar dat!' En zo veroorzaken we een ravage. Als je kunt zeggen: 'Ik val hiervan achterover, ik weet het nu ook even niet meer', dan kom je veel verder. Je praat dan van mens tot mens en je houdt de jongere langer bij het gesprek.''
,,Jammer genoeg is er nog heel veel verbaal geweld in de gezinnen. Onderzoek daarover is schokkend: 98 procent van de ouders heeft kinderen onder de zeven jaar minstens drie keer grof, ruw of vernederend toegesproken. De helft van alle kinderen maakt dat vaker mee.''
,,De verleiding van de macht is heel groot, zeker bij ouders die zich machteloos voelen. Twee keer te laat thuiskomen? 'Nu mag je een maand niet meer uitgaan, voilà!' ''
,,De kunst is om terug te keren naar gezag. Je computer moet opgeladen zijn met ideeën en dat is niet altijd het geval. Ideeën komen meestal ook niet op het moment van de crisis. Daar moet je van tevoren aan werken en daar wil ik met dit boek toe bijdragen.''
Welke zijn de meest voorkomende klachten van ouders over tieners?
,,We horen meer dagelijkse ongenoegens dan bijvoorbeeld problemen over uitgaan. Die grotere problemen heb je meestal maar met één van je kinderen, maar de dagelijkse problemen ervaren ouders met zowat alle tieners. Moeders die zeggen dat ze zich gehaast hebben om na het werk nog naar de winkel te gaan om eten te kopen, en het eerste wat ze horen is: 'Wanneer eten we?' En de tafel is wéér niet gedekt en ze hadden het nog wel zo gevraagd.''
,,Je hoort te weten dat hun geheugen nog niet werkt als dat van ons. Daarom is het beter om een briefje te leggen waarop staat wat er die avond moet gebeuren. En schrijf daar niet bij wie van hen wat moet doen, laat ze dat zelf maar uitmaken.''
,,Zonder checklist werkt het vaak niet in drukke tijdens als deze, waarin ieder gezinslid eigen activiteiten heeft. De mensen vinden dat soms vreemd, maar in het onderwijs werkt het toch ook zo.''
In het onderwijs kunnen ze daar heel streng in zijn. Niet in orde? Straf schrijven!
,,Er is veel discussie over het onderwerp straffen, er is voorlopig nog geen bewijs dat het helpt. Veel jongeren worden er alleen schoolmoe van.''
,,De vervrouwelijking van het onderwijs speelt ook een rol. Mannelijke leerkrachten straffen minder, omdat ze denken: ik was vroeger ook zo. En de humor van jongens in de eerste graad van het middelbaar onderwijs is vaak nogal boertig, of ze gooien graag met stinkbommetjes. Een vrouwelijke leerkracht is daar boos om en de meisjes in de klas, die al wat verder staan in hun ontwikkeling, zijn ook verontwaardigd, want die vinden ook dat die jongens stom doen. Jongens hebben eigenlijk iemand nodig die streng kan zijn, maar ook begrip opbrengt, iemand die eens mee kan plagen. Je moet zo'n groep meekrijgen in de klas, je moet hen verleiden tot samenwerking. Zoals ook hersenen te verleiden zijn.''
Hoe doe je dat? Hoe verleid je die hersenen in ontwikkeling?
,,Uitgaan van jezelf, en beseffen dat die ander dat ook doet. Die is meestal niet van kwade wil. Spreken vanuit je gevoelens, niet de schuld bij de ander leggen. Humor helpt. De kunst is om gesprekken met tieners te verbinden met goede emoties. Als jij en zij er een goed gevoel bij hebben, zul je zo'n gesprek graag nog eens aangaan. Vergelijk het met een goede vriend of vriendin die je uitnodigt om mee te gaan naar een club: omdat je een goed gevoel bij die persoon hebt, zal die club je meer aanspreken dan als je er alleen naartoe moest.''
U voegt aan het boek ook een groot hoofdstuk voor tieners toe: u legt hen de knepen van een goede communicatie uit.
,,Dat hoofdstuk is ooit apart verschenen, maar het boekje is niet meer te krijgen. Ik heb de taal wat bijgeschaafd, er kwamen nogal wat reacties van mensen die vonden dat ik te ver meeging in de stijl van de jongeren zelf. De kern is dezelfde gebleven. Je kunt een discussie aangaan waaruit beiden als winnaars komen.''
,,En ja, dat betekent ook dat je als ouders je grenzen verlegt. Je zult gaandeweg meer toegeven dan je ooit voor mogelijk hield. Het bewijst dat je een gezond, levend gezin bent, dat groeit en evolueert. Vroeger dacht je in formats: ik zal als ouder nooit dit of dat doen. Of: ik zal praten met mijn kinderen. En dan heb je zo'n stille die dat niet wil, en ook daar moet je mee aan de slag. In sprookjes komen kinderen thuis met schatten. Die staan voor kennis. Wij leren veel van onze kinderen, wij leren een stuk van de wereld kennen door hen. Dat is wat het zo boeiend maakt.''
U geeft in het boek voor het eerst ook een stukje van uzelf prijs. Zo is het inderdaad, denkt u terwijl u herleest wat u geschreven heeft. Ik zou het beter ook wat vaker zo kunnen doen.
,,Opvoeden is in de spiegel kijken, schrijven is dat ook. Soms zie ik mezelf in die spiegel als de zwijger, de volgelopen emmer, de man van de rooksignalen, onbeholpen, schuchter. Ik heb heel veel geleerd en ontdekt door mijn beroep. Ik herken ook wat mijn gezin voor mij betekend heeft, hoe belangrijk dat is geweest voor mijn verandering. Daardoor kan ik ook tegen anderen zeggen: verandering is mogelijk, geloof erin, ga ervoor!''
,,En vertrouw op uzelf. Wij, experts, kunnen kennis doorgeven, maar het zijn jullie, ouders, die het moeten waarmaken. Bedenk welk voorbeeld je aan tieners geeft als je voor alles hulp van buitenaf inroept. Vaak kunnen gesprekken met je partner, met familie of vrienden al heel veel betekenen. Het is ook mijn advies aan de vele alleenstaande ouders: zoek steun bij anderen. Zij zullen je helpen om je persoonlijke dada's te onderscheiden van echte problemen. Je hebt je boos gemaakt op je zoon of dochter, je vertelt over wat er gebeurd is aan anderen, en die moeten erom lachen. Of je hoort verhalen waarvan je denkt: oei, dat is daar nog erger dan bij ons.''
Het gaat al bij al vrij goed met de meeste jongeren in Vlaanderen.
,,Als de problemen pas beginnen in de puberteit, dan is er een grote kans dat ze van tijdelijke aard zijn. Is wat je ziet, een voortzetting van een problematische kindertijd, zoek dan hulp! In cijfers uitgedrukt: tachtig procent komt er vrij vlot doorheen. Er zijn heel wat gezinnen, met pakweg twee kinderen, die geen noemenswaardige crisissen doormaken. Ook als er zich eens een korte of wat langere periode voordoet waarin de communicatie met hun ouders stroef verloopt: dat overkomt twee op de drie tieners.''
,,Twintig procent kent wel een problematische puberteit, vier procent ontwikkelt crimineel gedrag. Wat ons, kinderexperts, verontrust is dat die twintig procent in evolutie is: het schuift op naar dertig procent. Het gaat zowel om gedragsproblemen als om psychische problemen.''
Ja, we hebben in Vlaanderen toch hoge cijfers voor zelfdoding onder jongeren.
,,Dat wankele laboratorium van de hersenen kan makkelijk uit evenwicht worden gestoten. Volgens mij is het ook een beetje de prijs die we betalen voor een betere opvoeding. Doordat we ruimte geven voor kwetsbaarheid bij kinderen. Het is heel eenvoudig om ze zo op te voeden dat je alle problemen vooruitduwt naar hun volwassenheid. Zo ging het vroeger, je mocht niet kwetsbaar zijn. Het aantal zelfmoorden naar beneden willen halen mag dus niet betekenen dat we die kwetsbaarheid niet meer willen zien. We moeten klaar staan om die jongeren zo goed en zo snel mogelijk op te vangen.''
,,Schrikwekkend vind ik dat er onder jongeren een echte omerta heerst: ze weten heel veel over elkaar, en ze delen dat niet met volwassenen. Dat gewicht weegt soms zo dat jongeren die eerst evenwichtig waren, er zelf onder kraken. We vernemen in klasgesprekken dat ze niet bij de hulpverlening willen aankloppen. Het is voor ons een bron van zorg, en het zou ook een bron van onderzoek moeten zijn.''
Jongeren groeien op met heel wat angsten, schrijft u. Het is er de laatste tijd niet beter op geworden, met al het geweld dat we om ons heen zien.
,,Het is juist het angstige dat ons drijft om het leven te verbeteren, om iets te doen aan de wereldproblemen, om op de hoogte te blijven van wat onze kinderen doen en waar ze uithangen. Je stemt ermee in dat ze pas om twee uur thuiskomen, maar jij weet, en zij ook, dat je pas echt in een diepe slaap valt als ze thuis zijn. Pas als angst tot paniek leidt, wordt het ongezond.''
,,Dat is ook de boodschap voor onze tieners: er is gevaar in het leven, er zijn risico's en je moet wat geluk hebben. Het is normaal dat we ons af en toe angstig voelen. Maar die angst is ook de motor die ons drijft.''
Peter Adriaenssens, Praten met je tiener, 238 blz., Lannoo. Vanaf 9 november in de boekhandel.
DS, 04-11-2006
Hersenen van tieners zijn als een pruttelend laboratorium, dat makkelijk uit evenwicht raakt. Volgens jeugdpsychiater Peter Adriaenssens (KU Leuven) helpt het als je als ouder inziet dat de hersenen van je puber nog in volle ontwikkeling zijn. En dat je kind je best een schrikkepiet mag vinden.
In uw boek 'Praten met je tiener' staan afbeeldingen van hersenscans. Het is duidelijk geen doorsnee opvoedboek met alleen maar tips.
,,Lezers zoeken altijd naar een bouwpakket, dus ik heb achteraan wel zo concreet mogelijk uitgelegd hoe je tot een betere communicatie kunt komen. Maar ik wou meer. Omdat de kloof tussen ons, de professionals in de kinderberoepen, en de ouders zo groot is geworden.''
,,Twintig jaar geleden stonden we veel dichter bij elkaar, toen ging het nog om huis-, tuin- en keukenrecepten. Toen ging het over psychologie, nu over neurobiologie. De jongste vijf jaar is er een explosie aan kennis over de ontwikkeling van kinderen en jongeren. We kunnen nu hun hersenen bekijken: de eerste experimenten op dat vlak dateren van het begin van de jaren negentig. Het is op zich nog niet zinvol om een hersenscan te maken van uw en mijn 15-jarige tiener, omdat je die nog niet kunt vergelijken met duizenden andere hersenscans van jongeren op die leeftijd. Maar ik verwacht wel dat we over tien of twintig jaar naar de hersenen van onze kinderen zullen kijken, om te zien hoe het met hun individuele ontwikkeling is gesteld.''
Wat zullen we dan kunnen zien?
,,De kern van de zaak is dat de hersenen van een 12-jarige nog erg lijken op die van jongere kinderen, en dat die van een 16-jarige er al haast uitzien als van een volwassene. Voor de moeilijke jaren van de puberteit werd vroeger vaak verwezen naar de hormonen, de seksuele verlangens die de kop opstaken. Maar we moeten hoger kijken: de ware storm woedt in het hoofd van de puber.''
,,En de hersenen zijn geen ondeelbaar geheel. Ze zijn een verzameling van domeinen, die elk in een ander tempo ontwikkelen. Daarom zijn tieners impulsief, leven ze in het hier en nu, en gaan ze tot actie over voor ze hebben nagedacht. Daarom zeggen ze ook zo vaak: 'Dat ben ik vergeten', of: 'Ik weet het niet'. Het betekent dat ze in volle ontwikkeling zijn. De zones in hun hersenen die hen stimuleren om na te denken, wijze beslissingen te nemen en verantwoordelijkheid op te nemen, komen minder snel tot rijping. Soms leidt dat ook tot positieve verrassingen: ze hoppen van de ene hobby naar de andere en de vijfde keer blijkt het ineens raak te zijn. In de toekomst zullen we met een individuele hersenscan kunnen zien hoe snel of langzaam die ontwikkeling gaat.''
Is het geen gevaarlijke evolutie dat we weer gaan denken dat iedereen als het ware geprogrammeerd is?
,,Als je die nieuwe kennis met wijsheid gebruikt, kan ze heel nuttig zijn. Er zijn bijvoorbeeld nogal wat ouders die zich zorgen maken over de schoolprestaties van hun kinderen: 'Met zo'n IQ zou hij toch 70 procent moeten halen!' We zullen dan kunnen zeggen: 'Ja, maar met zulke hersenen moet je hem niet op die manier aanpakken, want dat werkt bij hem niet.' ''
,,Die nieuwe kennis kan ons helpen om onze tieners beter te begrijpen. En het is belangrijk dat ouders mee zijn met die evolutie. De Wereldgezondheidsorganisatie maakt van gezondheidscommunicatie haar absolute prioriteit. Er is veel kennis in de wereld, maar bij het grote publiek blijft dat toch vaak beperkt tot het abc. En dan moeten ouders die op consult komen in één uur snappen wat wij in een hele opleiding hebben geleerd. Dat is een onrechtvaardig verschil. Want zij moeten het waarmaken in hun gezin, niet wij.''
Betekent het 'begrijpen' van die tienerhersenen ook dat we alles moeten 'tolereren'?
,,Helemaal niet. Hersenen die in ontwikkeling zijn, zijn bijschoolbaar. Maar het helpt toch als je beter inziet dat jongeren zich niet opzettelijk zus of zo gedragen. Dat ze het niet persoonlijk bedoelen. Een voorbeeld: onderzoek wijst uit dat tieners, vooral dan jongens, niet goed zijn in het lezen van gezichtsuitdrukkingen. Ze denken dat hun vader boos is als dat niet zo is. En dan volgt er een uitbarsting zonder aanleiding. Ze kunnen nog niet van een gezicht aflezen wanneer een ouder verdriet heeft. Daar inzicht in hebben kan je eigen houding veranderen. Je leert er anders mee om te gaan.''
,,Het wil niet zeggen dat je moet accepteren dat je 13-jarige zoon je ineens voor 'kutwijf' uitmaakt. Je mag en moet als ouder grenzen blijven stellen. Het is juist de taak van ouders om van bepaalde dingen een breekpunt te maken. Daar gaat het tegenwoordig vaker mis. Begrijpelijk hoor, want veel ouders willen toleranter zijn dan de eigen ouders waren. En dan raken ze in de knoei als hun kinderen veel verder gaan dan ze hadden gedacht. Dan sta je daar, met je tolerantie.''
Zijn we als ouders te laks, stellen we niet genoeg regels?
,,Dat zien we in de hulpverlening toch geregeld. Het sterkste voorbeeld dateert van een paar jaar geleden, toen ouders een dancing afhuurden voor de verjaardag van hun 11-jarige kind, want ze moesten hem voorbereiden op de tienertijd! Er is een juiste tijd voor alles.''
,,Een ander voorbeeld is de seksuele ontwikkeling: je bereidt je erop voor dat je zoon of dochter op een dag met een lief thuiskomt en aan seks zal denken. Je verwacht dat zo rond 15, 16 jaar. En dan is het op 12 of 13 jaar ineens al zo ver. Kijk, het is niet abnormaal dat een 13-jarige wil meepraten over vrijen en seks en uitgaan. Want in dat hoofd is die storm al begonnen. Maar je moet zo'n 13-jarige daarom nog niet behandelen als een 15-, 16-jarige. Je mag nog zeggen: 'Ik vind je te jong, ik voel me er niet goed bij dat je naar die fuif gaat.' En dan vraagt hij of zij: 'Dus ik mag daar niet naartoe omdat jij een schrikkepiet bent?' Ja, dan ben je als ouder maar een schrikkepiet. ''
,,Hetzelfde voor de scholen. Ik hoor verhalen over seksuele uitspattingen, dat 15-jarige jongens tussen de lessen door hun broek afsteken om hun stijve met elkaar te vergelijken. En dat de leerkracht, die wat te vroeg binnenkomt, dan eens lacht en dan gewoon met de les begint. Dat kán natuurlijk niet. Die leerkracht moet ingrijpen. Ieder zijn taak, laten we dat asjeblieft niet vergeten.''
Maar hoe breng je de boodschap over? Discussies tussen ouders en tieners leiden makkelijk tot een explosie.
,,We zijn daar in Vlaanderen niet goed in, hé? Wij, ouders, zitten volop in de generatie die communicatietraining moet volgen omdat we dat thuis niet hebben geleerd. We hebben het moeilijk met complimenten geven, want het oude motto luidt: niet prijzen, dat bevordert de luiheid: een mens moet lijden in het leven.''
,,En we hebben het nog moeilijker met een discussie over wat niet goed gaat. Velen beginnen al te hyperventileren als ze nog maar denken aan een toekomstige discussie, hun tikker gaat al overslaan. En dan maken ze eerst een grote omweg door er vier potten confituur rond te zetten: 'Ik wil vooral niet dat je denkt dat er niets goed is...' Of ze kroppen hun onvrede op. Dat allemaal omdat ze vroeger als kind zelf hun onvrede niet mochten laten zien. Je moest luisteren en ja-knikken.''
,,Zo gaat het ook tussen veel ouders en tienerkinderen: beiden houden zich in, tot ze ontploffen. Ze houden zich in omdat ze ervan uitgaan dat het hoe dan ook mis zal gaan. Hoeveel mensen zeggen niet tegen ouders van jonge kinderen: profiteer er maar van, want straks komen ze in de puberteit en dan... olala! Als je er zo tegenaan kijkt, is er natuurlijk niet veel nodig om de boel te laten ontploffen. Dan zeg je bij de minste wrijving: 'Manneke, dat gaat hier niet pakken hoor!' En je maakt er een machtsstrijd van.''
Wat is het belangrijkste wat je als ouder moet onthouden voor een goede communicatie?
,,Probeer in een discussie bij jezelf te blijven: hoe voel ik mij hierbij, wat wil ik laten zien aan deze tiener? Onze ouders behoorden nog tot een generatie die de eigen kwetsbaarheid niet liet zien. De realiteit is dat jongeren respect hebben voor mensen die zich durven te uiten.''
,,Vaak verstoppen we onszelf juist als we kwaad worden: 'Gij gaat nog wat meemaken! Gij gaat dit en gij zijt maar dat!' En zo veroorzaken we een ravage. Als je kunt zeggen: 'Ik val hiervan achterover, ik weet het nu ook even niet meer', dan kom je veel verder. Je praat dan van mens tot mens en je houdt de jongere langer bij het gesprek.''
,,Jammer genoeg is er nog heel veel verbaal geweld in de gezinnen. Onderzoek daarover is schokkend: 98 procent van de ouders heeft kinderen onder de zeven jaar minstens drie keer grof, ruw of vernederend toegesproken. De helft van alle kinderen maakt dat vaker mee.''
,,De verleiding van de macht is heel groot, zeker bij ouders die zich machteloos voelen. Twee keer te laat thuiskomen? 'Nu mag je een maand niet meer uitgaan, voilà!' ''
,,De kunst is om terug te keren naar gezag. Je computer moet opgeladen zijn met ideeën en dat is niet altijd het geval. Ideeën komen meestal ook niet op het moment van de crisis. Daar moet je van tevoren aan werken en daar wil ik met dit boek toe bijdragen.''
Welke zijn de meest voorkomende klachten van ouders over tieners?
,,We horen meer dagelijkse ongenoegens dan bijvoorbeeld problemen over uitgaan. Die grotere problemen heb je meestal maar met één van je kinderen, maar de dagelijkse problemen ervaren ouders met zowat alle tieners. Moeders die zeggen dat ze zich gehaast hebben om na het werk nog naar de winkel te gaan om eten te kopen, en het eerste wat ze horen is: 'Wanneer eten we?' En de tafel is wéér niet gedekt en ze hadden het nog wel zo gevraagd.''
,,Je hoort te weten dat hun geheugen nog niet werkt als dat van ons. Daarom is het beter om een briefje te leggen waarop staat wat er die avond moet gebeuren. En schrijf daar niet bij wie van hen wat moet doen, laat ze dat zelf maar uitmaken.''
,,Zonder checklist werkt het vaak niet in drukke tijdens als deze, waarin ieder gezinslid eigen activiteiten heeft. De mensen vinden dat soms vreemd, maar in het onderwijs werkt het toch ook zo.''
In het onderwijs kunnen ze daar heel streng in zijn. Niet in orde? Straf schrijven!
,,Er is veel discussie over het onderwerp straffen, er is voorlopig nog geen bewijs dat het helpt. Veel jongeren worden er alleen schoolmoe van.''
,,De vervrouwelijking van het onderwijs speelt ook een rol. Mannelijke leerkrachten straffen minder, omdat ze denken: ik was vroeger ook zo. En de humor van jongens in de eerste graad van het middelbaar onderwijs is vaak nogal boertig, of ze gooien graag met stinkbommetjes. Een vrouwelijke leerkracht is daar boos om en de meisjes in de klas, die al wat verder staan in hun ontwikkeling, zijn ook verontwaardigd, want die vinden ook dat die jongens stom doen. Jongens hebben eigenlijk iemand nodig die streng kan zijn, maar ook begrip opbrengt, iemand die eens mee kan plagen. Je moet zo'n groep meekrijgen in de klas, je moet hen verleiden tot samenwerking. Zoals ook hersenen te verleiden zijn.''
Hoe doe je dat? Hoe verleid je die hersenen in ontwikkeling?
,,Uitgaan van jezelf, en beseffen dat die ander dat ook doet. Die is meestal niet van kwade wil. Spreken vanuit je gevoelens, niet de schuld bij de ander leggen. Humor helpt. De kunst is om gesprekken met tieners te verbinden met goede emoties. Als jij en zij er een goed gevoel bij hebben, zul je zo'n gesprek graag nog eens aangaan. Vergelijk het met een goede vriend of vriendin die je uitnodigt om mee te gaan naar een club: omdat je een goed gevoel bij die persoon hebt, zal die club je meer aanspreken dan als je er alleen naartoe moest.''
U voegt aan het boek ook een groot hoofdstuk voor tieners toe: u legt hen de knepen van een goede communicatie uit.
,,Dat hoofdstuk is ooit apart verschenen, maar het boekje is niet meer te krijgen. Ik heb de taal wat bijgeschaafd, er kwamen nogal wat reacties van mensen die vonden dat ik te ver meeging in de stijl van de jongeren zelf. De kern is dezelfde gebleven. Je kunt een discussie aangaan waaruit beiden als winnaars komen.''
,,En ja, dat betekent ook dat je als ouders je grenzen verlegt. Je zult gaandeweg meer toegeven dan je ooit voor mogelijk hield. Het bewijst dat je een gezond, levend gezin bent, dat groeit en evolueert. Vroeger dacht je in formats: ik zal als ouder nooit dit of dat doen. Of: ik zal praten met mijn kinderen. En dan heb je zo'n stille die dat niet wil, en ook daar moet je mee aan de slag. In sprookjes komen kinderen thuis met schatten. Die staan voor kennis. Wij leren veel van onze kinderen, wij leren een stuk van de wereld kennen door hen. Dat is wat het zo boeiend maakt.''
U geeft in het boek voor het eerst ook een stukje van uzelf prijs. Zo is het inderdaad, denkt u terwijl u herleest wat u geschreven heeft. Ik zou het beter ook wat vaker zo kunnen doen.
,,Opvoeden is in de spiegel kijken, schrijven is dat ook. Soms zie ik mezelf in die spiegel als de zwijger, de volgelopen emmer, de man van de rooksignalen, onbeholpen, schuchter. Ik heb heel veel geleerd en ontdekt door mijn beroep. Ik herken ook wat mijn gezin voor mij betekend heeft, hoe belangrijk dat is geweest voor mijn verandering. Daardoor kan ik ook tegen anderen zeggen: verandering is mogelijk, geloof erin, ga ervoor!''
,,En vertrouw op uzelf. Wij, experts, kunnen kennis doorgeven, maar het zijn jullie, ouders, die het moeten waarmaken. Bedenk welk voorbeeld je aan tieners geeft als je voor alles hulp van buitenaf inroept. Vaak kunnen gesprekken met je partner, met familie of vrienden al heel veel betekenen. Het is ook mijn advies aan de vele alleenstaande ouders: zoek steun bij anderen. Zij zullen je helpen om je persoonlijke dada's te onderscheiden van echte problemen. Je hebt je boos gemaakt op je zoon of dochter, je vertelt over wat er gebeurd is aan anderen, en die moeten erom lachen. Of je hoort verhalen waarvan je denkt: oei, dat is daar nog erger dan bij ons.''
Het gaat al bij al vrij goed met de meeste jongeren in Vlaanderen.
,,Als de problemen pas beginnen in de puberteit, dan is er een grote kans dat ze van tijdelijke aard zijn. Is wat je ziet, een voortzetting van een problematische kindertijd, zoek dan hulp! In cijfers uitgedrukt: tachtig procent komt er vrij vlot doorheen. Er zijn heel wat gezinnen, met pakweg twee kinderen, die geen noemenswaardige crisissen doormaken. Ook als er zich eens een korte of wat langere periode voordoet waarin de communicatie met hun ouders stroef verloopt: dat overkomt twee op de drie tieners.''
,,Twintig procent kent wel een problematische puberteit, vier procent ontwikkelt crimineel gedrag. Wat ons, kinderexperts, verontrust is dat die twintig procent in evolutie is: het schuift op naar dertig procent. Het gaat zowel om gedragsproblemen als om psychische problemen.''
Ja, we hebben in Vlaanderen toch hoge cijfers voor zelfdoding onder jongeren.
,,Dat wankele laboratorium van de hersenen kan makkelijk uit evenwicht worden gestoten. Volgens mij is het ook een beetje de prijs die we betalen voor een betere opvoeding. Doordat we ruimte geven voor kwetsbaarheid bij kinderen. Het is heel eenvoudig om ze zo op te voeden dat je alle problemen vooruitduwt naar hun volwassenheid. Zo ging het vroeger, je mocht niet kwetsbaar zijn. Het aantal zelfmoorden naar beneden willen halen mag dus niet betekenen dat we die kwetsbaarheid niet meer willen zien. We moeten klaar staan om die jongeren zo goed en zo snel mogelijk op te vangen.''
,,Schrikwekkend vind ik dat er onder jongeren een echte omerta heerst: ze weten heel veel over elkaar, en ze delen dat niet met volwassenen. Dat gewicht weegt soms zo dat jongeren die eerst evenwichtig waren, er zelf onder kraken. We vernemen in klasgesprekken dat ze niet bij de hulpverlening willen aankloppen. Het is voor ons een bron van zorg, en het zou ook een bron van onderzoek moeten zijn.''
Jongeren groeien op met heel wat angsten, schrijft u. Het is er de laatste tijd niet beter op geworden, met al het geweld dat we om ons heen zien.
,,Het is juist het angstige dat ons drijft om het leven te verbeteren, om iets te doen aan de wereldproblemen, om op de hoogte te blijven van wat onze kinderen doen en waar ze uithangen. Je stemt ermee in dat ze pas om twee uur thuiskomen, maar jij weet, en zij ook, dat je pas echt in een diepe slaap valt als ze thuis zijn. Pas als angst tot paniek leidt, wordt het ongezond.''
,,Dat is ook de boodschap voor onze tieners: er is gevaar in het leven, er zijn risico's en je moet wat geluk hebben. Het is normaal dat we ons af en toe angstig voelen. Maar die angst is ook de motor die ons drijft.''
Peter Adriaenssens, Praten met je tiener, 238 blz., Lannoo. Vanaf 9 november in de boekhandel.
DS, 04-11-2006