Barst
6th October 2006, 00:04
Katholieke scholen zijn ook 'gemeenschapsonderwijs'
Wat is de identiteit van een katholieke school? Hoe is die verbonden met de kwaliteit van opvoeding en onderwijs? Op vraag van kardinaal Danneels zocht Piet Raes antwoorden in het boek 'Katholiek of kwaliteit'. Dit is het (ingekorte) nawoord.
WAARVOOR staat die 'k'? Katholiek of kwaliteit? Op zoek naar een antwoord hebben we een lange weg afgelegd. We voeren stroomopwaarts, in de richting van bijbelse, theologische, filosofische en kerkelijke bronnen. Eenmaal aangekomen stootten we op een paradox: eigenheid sluit andersheid in.
Er is dan ook geen tegenstelling tussen katholieke identiteit en openheid voor de wereld. De katholieke identiteit voedt zich aan de ontmoeting met het andere. Sterker nog, de dynamiek waartoe de bijbelse traditie oproept, staat haaks op een denken in tegenstellingen. Daar staat de religieuze logica van de paradox garant voor. Deze plaatst telkens opnieuw de polen van een tegenstelling in relatie. Zoals in Fides et ratio (1998), de encycliek van paus Johannes Paulus die geloof en rede op elkaar betrekt. Het geloof wil nadenken over zichzelf. De rede wordt opgeroepen tot geloof in iets voorbij het eigen vermogen. Kortom, in de bijbelse traditie zijn geloof noch rede in zichzelf besloten. Het is net omgekeerd. Ze roepen elkaar onophoudelijk in het leven. De bijbelse traditie drijft de mens, met respect voor diens vrijheid, naar wat hem overstijgt. De traditie kan dus onmogelijk in een denkversmalling uitmonden.
Die idee is zeker niet overal doorgedrongen. Ik citeer uit , Diversiteit, een troef van het gemeenschapsonderwijs (september 2005): ,,In onze multiculturele samenleving is het omgaan met diversiteit een maatschappelijke opdracht. Het gemeenschapsonderwijs neemt hiervoor zijn volle verantwoordelijkheid. Onderwijs dat zich zou verengen tot één specifieke levensbeschouwing, weerspiegelt onvoldoende de pluriformiteit van de samenleving, hypothekeert het wederzijds begrip en bereidt de leerlingen onvoldoende voor op het verantwoord samenleven.''
Achter deze alinea schuilt de idee dat katholiek onderwijs, omdat het katholiek is, haaks staat op onze pluriforme, interculturele samenleving. Katholiek onderwijs rijmt niet op diversiteit, want het verengt zich tot één levensbeschouwing. Het gemeenschapsonderwijs daarentegen zou beter op de samenleving zijn afgestemd. Want, lapidair uitgedrukt, een officiële school weerspiegelt de maatschappelijke realiteit. Een katholieke school daarentegen houdt, vanuit een specifieke christelijke inspiratie, de samenleving een spiegel voor.
Officiële scholen zijn, op grond van hun vraagsturing en hun neutraliteit, open, op de samenleving gericht, multicultureel. Ze promoten participatie en burgerschap, want ze bereiden voor op deelname aan de samenleving. Katholieke scholen zijn gericht op het eigen opvoedkundig project en wit. Het gaat op een katholieke school niet om burgerschapsvorming, maar om inwijding in het geloof.
De opdeling van het onderwijslandschap aan de hand van binaire opposities is niet vruchtbaar. Het bevordert het wederzijds begrip en de samenwerking niet. Het laatste wat we moeten doen, is elkaar de les lezen.
Dit geldt a fortiori voor een katholieke school. Ze moet zichzelf niet begrijpen vanuit het verschil met de anderen. Ze moet worden waartoe ze vanuit haar inspiratie geroepen is. Maar waartoe is een katholieke school geroepen? Wat is haar missie? Het antwoord is zeer eenvoudig. De godsdienst die haar inspireert, is een godsdienst van menswording. Christenen geloven dat God mens is geworden in Jezus van Nazaret. De roeping van een katholieke school is: bevorder de humaniteit van kinderen, jongeren en volwassenen.
Maar hoe verhoudt zich die bijbelse traditie waarin een katholieke school staat tot een kwaliteitsvolle opvoeding? De kern van de christelijke religieuze logica is de paradox. Zalig de armen. Gelukkig wie weent. Wie dient, is groot. Enzovoort. En de paradox aller paradoxen is de incarnatie, de lijfelijke ontmoeting van God en mens.
Het christendom is een scharniergodsdienst. Alles slaat voortdurend in zijn tegendeel om: zwak en sterk, winnen en verliezen, leven en dood, ja zelfs God en mens. En net die religieuze logica is een garantie voor vrijheid en dynamiek. Ze maakt los wat verstart: de taal op de wijze van de paradox, het denken op de wijze van de relatie, het leven op de wijze van de vrijheid. Het christendom maakt van een christen een 'en-en-mens'. Hij leeft in paradoxen. In de wereld maar niet van de wereld.
P.A. van Gennip noemt het incarnatiedenken een intensivering van het grensverkeer. Hemel en aarde, God en mens blijven wel degelijk onderscheiden. Er vindt geen vermenging plaats, maar er is een voortdurende omslag tussen de delen.
Het incarnatiedenken heeft een bijzondere pedagogische waarde. Gevoeligheid aanleren voor de relatie tussen eigen en ander is net karakteristiek voor een bestaan als persoon: scharnieren tussen vrijheid (hier ben ik) en dienstbaarheid (uw dienaar luistert). Grenzen erkennen en ze toch van beide kanten durven oversteken, bijvoorbeeld tussen leraar en leerling, tussen school en gezin, tussen school en Kerk is een unieke bron van menswording. Kortom, de bipolariteit van een katholieke school is een enorme kans. Ze leidt niet automatisch tot kwaliteit, maar ze is een mogelijkheid voor onderwijs dat echt persoonsvormend is.
Bovendien is een katholieke school in een uitstekende positie om het gesprek met de moderne samenleving aan te gaan. De moderniteit is zelf een reflectie op de bemiddeling. Op het moment dat levensdomeinen grenzen krijgen, ontstaat het verlangen naar grensverkeer. Het is dan ook geen toeval dat in het moderne Europa de spanning tussen vrijheid en verantwoordelijkheid centraal staat. De Griekse filosofie, het Romeinse recht, het christendom, de renaissance en de verlichting hebben daar samen voor gezorgd. Als christen ben ik met de vrijheid, de verantwoordelijkheid, en vooral de constructieve spanning ertussen, bekend. In die zin is het christendom, en de school die zich op die traditie baseert, een prima pedagogiek voor het moderne leven.
Piet Raes (De auteur doceert filosofie aan de Katholieke Hogeschool Zuid-West-Vlaanderen.)
DS, 08-09-2006
Wat is de identiteit van een katholieke school? Hoe is die verbonden met de kwaliteit van opvoeding en onderwijs? Op vraag van kardinaal Danneels zocht Piet Raes antwoorden in het boek 'Katholiek of kwaliteit'. Dit is het (ingekorte) nawoord.
WAARVOOR staat die 'k'? Katholiek of kwaliteit? Op zoek naar een antwoord hebben we een lange weg afgelegd. We voeren stroomopwaarts, in de richting van bijbelse, theologische, filosofische en kerkelijke bronnen. Eenmaal aangekomen stootten we op een paradox: eigenheid sluit andersheid in.
Er is dan ook geen tegenstelling tussen katholieke identiteit en openheid voor de wereld. De katholieke identiteit voedt zich aan de ontmoeting met het andere. Sterker nog, de dynamiek waartoe de bijbelse traditie oproept, staat haaks op een denken in tegenstellingen. Daar staat de religieuze logica van de paradox garant voor. Deze plaatst telkens opnieuw de polen van een tegenstelling in relatie. Zoals in Fides et ratio (1998), de encycliek van paus Johannes Paulus die geloof en rede op elkaar betrekt. Het geloof wil nadenken over zichzelf. De rede wordt opgeroepen tot geloof in iets voorbij het eigen vermogen. Kortom, in de bijbelse traditie zijn geloof noch rede in zichzelf besloten. Het is net omgekeerd. Ze roepen elkaar onophoudelijk in het leven. De bijbelse traditie drijft de mens, met respect voor diens vrijheid, naar wat hem overstijgt. De traditie kan dus onmogelijk in een denkversmalling uitmonden.
Die idee is zeker niet overal doorgedrongen. Ik citeer uit , Diversiteit, een troef van het gemeenschapsonderwijs (september 2005): ,,In onze multiculturele samenleving is het omgaan met diversiteit een maatschappelijke opdracht. Het gemeenschapsonderwijs neemt hiervoor zijn volle verantwoordelijkheid. Onderwijs dat zich zou verengen tot één specifieke levensbeschouwing, weerspiegelt onvoldoende de pluriformiteit van de samenleving, hypothekeert het wederzijds begrip en bereidt de leerlingen onvoldoende voor op het verantwoord samenleven.''
Achter deze alinea schuilt de idee dat katholiek onderwijs, omdat het katholiek is, haaks staat op onze pluriforme, interculturele samenleving. Katholiek onderwijs rijmt niet op diversiteit, want het verengt zich tot één levensbeschouwing. Het gemeenschapsonderwijs daarentegen zou beter op de samenleving zijn afgestemd. Want, lapidair uitgedrukt, een officiële school weerspiegelt de maatschappelijke realiteit. Een katholieke school daarentegen houdt, vanuit een specifieke christelijke inspiratie, de samenleving een spiegel voor.
Officiële scholen zijn, op grond van hun vraagsturing en hun neutraliteit, open, op de samenleving gericht, multicultureel. Ze promoten participatie en burgerschap, want ze bereiden voor op deelname aan de samenleving. Katholieke scholen zijn gericht op het eigen opvoedkundig project en wit. Het gaat op een katholieke school niet om burgerschapsvorming, maar om inwijding in het geloof.
De opdeling van het onderwijslandschap aan de hand van binaire opposities is niet vruchtbaar. Het bevordert het wederzijds begrip en de samenwerking niet. Het laatste wat we moeten doen, is elkaar de les lezen.
Dit geldt a fortiori voor een katholieke school. Ze moet zichzelf niet begrijpen vanuit het verschil met de anderen. Ze moet worden waartoe ze vanuit haar inspiratie geroepen is. Maar waartoe is een katholieke school geroepen? Wat is haar missie? Het antwoord is zeer eenvoudig. De godsdienst die haar inspireert, is een godsdienst van menswording. Christenen geloven dat God mens is geworden in Jezus van Nazaret. De roeping van een katholieke school is: bevorder de humaniteit van kinderen, jongeren en volwassenen.
Maar hoe verhoudt zich die bijbelse traditie waarin een katholieke school staat tot een kwaliteitsvolle opvoeding? De kern van de christelijke religieuze logica is de paradox. Zalig de armen. Gelukkig wie weent. Wie dient, is groot. Enzovoort. En de paradox aller paradoxen is de incarnatie, de lijfelijke ontmoeting van God en mens.
Het christendom is een scharniergodsdienst. Alles slaat voortdurend in zijn tegendeel om: zwak en sterk, winnen en verliezen, leven en dood, ja zelfs God en mens. En net die religieuze logica is een garantie voor vrijheid en dynamiek. Ze maakt los wat verstart: de taal op de wijze van de paradox, het denken op de wijze van de relatie, het leven op de wijze van de vrijheid. Het christendom maakt van een christen een 'en-en-mens'. Hij leeft in paradoxen. In de wereld maar niet van de wereld.
P.A. van Gennip noemt het incarnatiedenken een intensivering van het grensverkeer. Hemel en aarde, God en mens blijven wel degelijk onderscheiden. Er vindt geen vermenging plaats, maar er is een voortdurende omslag tussen de delen.
Het incarnatiedenken heeft een bijzondere pedagogische waarde. Gevoeligheid aanleren voor de relatie tussen eigen en ander is net karakteristiek voor een bestaan als persoon: scharnieren tussen vrijheid (hier ben ik) en dienstbaarheid (uw dienaar luistert). Grenzen erkennen en ze toch van beide kanten durven oversteken, bijvoorbeeld tussen leraar en leerling, tussen school en gezin, tussen school en Kerk is een unieke bron van menswording. Kortom, de bipolariteit van een katholieke school is een enorme kans. Ze leidt niet automatisch tot kwaliteit, maar ze is een mogelijkheid voor onderwijs dat echt persoonsvormend is.
Bovendien is een katholieke school in een uitstekende positie om het gesprek met de moderne samenleving aan te gaan. De moderniteit is zelf een reflectie op de bemiddeling. Op het moment dat levensdomeinen grenzen krijgen, ontstaat het verlangen naar grensverkeer. Het is dan ook geen toeval dat in het moderne Europa de spanning tussen vrijheid en verantwoordelijkheid centraal staat. De Griekse filosofie, het Romeinse recht, het christendom, de renaissance en de verlichting hebben daar samen voor gezorgd. Als christen ben ik met de vrijheid, de verantwoordelijkheid, en vooral de constructieve spanning ertussen, bekend. In die zin is het christendom, en de school die zich op die traditie baseert, een prima pedagogiek voor het moderne leven.
Piet Raes (De auteur doceert filosofie aan de Katholieke Hogeschool Zuid-West-Vlaanderen.)
DS, 08-09-2006